मधेशमा जन्मिए । सप्तरीको गाउँमा हुर्किए । गाउँमा प्राथमिक विद्यालय मात्रै थियो । कापीको पछाडि (गातामा) रकेटको फोटो देखेर इन्जिनीयर बन्ने सपना देखेका रहेछन्, डा. सिके राउतले ।

पृथकतावादी आन्दोलन त्यागेर मूलधारको राजनीतिमा आएका राउत जनमत पार्टीका अध्यक्ष हुन् । उनको पार्टी अहिले संघीय सरकारमा समेत सहभागी छ । 

मधेश पृष्ठभूमिका डा. राउतले पोखरामा जारी ११ औं लिटरेचर फेस्टिबलको ‘मधेश मन्थन’ सेसनमा सहभागी भएर मनका कुरा बाँडे । अनुभूतिहरू सुनाए । 

गरिब परिवारको पृष्ठभूमि रहे पनि बाबा शिक्षक रहेछन् । बुवा नै शिक्षक भएपछि पढाइको महत्त्व थाहा हुने नै भयो । १० कक्षासम्म गाउँमै पढे । त्यसपछि इन्जिनीयर बन्न भनेर काठमाडौं पुगे ।

काठमाडौं यात्रा तय गरेपछि रहेछ उनले पहिलोपटक विभेद भोगेको । आफ्नै देशको नागरिक हुनुको अस्तित्व नभेटेको । बसमा चढेपछि ‘सामान फाल्दिन्छु भैया’ भन्ने शब्दले उनलाई निकै घोचेको रहेछ । त्यसैले होला, त्यो घटना आज पनि उनको मानसपटलमा ताजै छ । 

खल्तीमा हजार रुपैयाँ बोकेर इन्जिनीयर बन्न हिँडेको ठिटोलाई त्यसअघि थाहा थिएन, पहाड कस्तो छ ? पहाडिया परिवेश र समाज कस्तो छ  ? नेपाली बोल्न खासै आउँदैनथ्यो, लेख्नचाहिँ जानेका थिए । नेपाली बोले पनि मधेशी लवज आइहाल्थ्यो । आफ्नो पहिचानका कारण कक्षामा ‘ह्यारेस’ भएको राउत सुनाउँछन् । 

‘काठमाडौं आए पनि नेपाली बोल्न आउँदैनथ्यो । कक्षामा बसेको थिएँ । परिचय दिन मुख खोल्नेबित्तिकै मधेशी टोन त आइहाल्छ नि, ग्रामेटिकल्ली शुद्ध भए पनि बोल्नेबित्तिकै गलल्ल हाँस्थे । ‘ह्यारेस’ भएर कक्षामा बस्नै मन नलाग्ने हुन्थ्यो,’ राउतले सुनाए । 

त्यसको असर उनको पढाइमा पर्‍यो । पहिलो वर्ष राम्रो नतिजा आएन । पढ्न पठाएको छोराले नतिजा राम्रो नल्याउँदा बाले सम्झाए । ‘त्यसपछि हेपे पनि हेपून्, इग्नोर गर्छु,’ भनेर पढाइमा लागे । मेहनतको फल देखियो । अब्बल विद्यार्थी बनेर निस्किए । पहिले हेप्नेहरू नै उनको पछाडि लाग्न थाले ।

अझै ठूलो विभेद त त्यसपछि भोगेको उनी सुनाउँछन् । ऋतिक रोशन प्रकरणले आफूलाई प्रश्न गर्न बाध्य बनाएको राउतले सुनाए ।

‘यदि म यो देशको राष्ट्रियताप्रति समर्पित नागरिक हुँ भने किन आक्रमण भइरहेको छ त ? आखिर म को हुँ ? भारतको कोही कलाकारले केही बोल्यो भन्दैमा ममाथि किन आक्रमण भइरहेको छ ? मेरो राष्ट्रियता के हो ? मेरो पहिचान के हो ? मेरो अधिकार के हो त यो देशमा ?,’ त्यतिबेला आफैंसँग प्रश्न गरेको उनले सम्झिए ।

वि.सं. ०५० को दशकमा भारतीय नायक ऋतिक रोशनले नेपालको बारेमा अपमानजनक कुरा बोलेको भन्ने अफवाहका कारण सानोतिनो दंगा नै फैलिँदा भारतीय र मधेश पृष्ठभूमिका नेपाली नागरिक नै निशानामा परेका थिए ।

राउतले त्यही समय जापानमा छात्रवृत्तिको अवसर पाए । प्लेन चढ्दै गर्दा उनले सोचेका थिए, नेपालमा जस्तो विभेद त्यता भोग्नु पर्दैन । तर, जापानमा पनि आफूलाई नेपालीजस्तो व्यवहार नगरिएको उनी सुनाउँछन् । नेपाली समुदायको कार्यक्रममा आफूलाई बाइपास गर्ने गरेको उनको गुनासो छ ।

पछि शिक्षा र जागिरको सिलसिलामा अमेरिका पुगेका उनको भेट मधेशका एक नेतासँग भयो । ती नेताले उनलाई मधेशको पहिचान फेरिएको तर्क दिए । ती नेताको तर्कअनुसार वास्तविकता हेर्न राउत नेपाल फर्किए । मेची–महाकाली यात्रा शुरू गरे । यात्राका क्रममा कञ्चनपुरको थारू बस्तीले उनको जीवनको बाटो मोडिदियो । बस्तीका बुज्रुक खुट्टा समातेर रुन थाले । उनले समाजप्रति उत्तरदायित्व बोध गरे ।

‘न म सरकारी कर्मचारी हुँ, न सीडीओ, न त प्रहरी नै हुँ । उहाँहरू खु्ट्टा समातेर रुन थालेपछि समाजप्रति मेरो उत्तरदायित्व छ भन्ने बोध भयो । अमेरिका त विकसित छ, त्यहाँको रकेट त अरूले नै बनाइदेलान्, यहाँको म आफैंले गर्नुपर्छ भन्ने बोध भयो,’ उनले भने । 

आफ्नै गाउँलेलाई खेतमा बोरिङको व्यवस्था गरिदिन नसकेपछि उनको मनमा थप उथुलपुथल भएको रहेछ । त्यसपछि राउत नेपाल फर्किए । त्यतिबेलैबाट हो उनले ‘मधेश स्वराज’का नाममा पृथकतावादी आन्दोलन थालेको । मधेशलाई अलग्गै देश बनाउने उनको आन्दोलन संविधान र राष्ट्रिय अखण्डताविपरीत थियो ।

त्यति बेलाको आन्दोलन सही थिएन भन्ने मूल्यांकन गरेर मूलधारको राजनीतिमा आएका राउत आफूमाथि राज्यले निकै धरपक्कड गरेको बताउँछन् ।

‘फोटोकपी पेपरमा फ्री डा. सिके राउत भनेर उभिँदा पनि जन्मकैदको मुद्दा लाग्ने कस्तो खालको लोकतन्त्र हो ? भन्ने लाग्थ्यो । अदालतमा तारिख लिन जाँदा कसैले सिके राउत जिन्दावाद भन्यो भने पनि उसलाई जन्मकैद ठोकिदिन्थे,’ राउतले सम्झिए ।

अमेरिकामा एउटा राम्रो वैज्ञानिकको जागिर छाडेर आउँदा यो मान्छेले मिसाइल नै बोकेर आएको छ कि भन्ने खालको प्रश्न धेरैको मनमा उब्जिएको उनले सुनाए ।

‘यो मान्छे किन नेपाल आयो ? अरू मान्छे अमेरिका जान आफ्नो किड्नी बेच्न पनि तयार हुन्छन्, पक्कै पनि केही रहस्य होला, मिसाइल बोकेर आएको छ कि ? भनेर प्रश्न उठ्थ्यो,’ राउतले भने ।

सरकार बाहिरबाट भन्दा भित्र रहेर काम गर्ने योजनाअनुसार चुनावी राजनीतिमा आएको उनी बताउँछन् । उनको दल जनमत पार्टी अहिले संघीय सरकारमा सहभागी छ ।

‘धेरै परिवर्तन गर्न सकिन्छ भनेर मूलधारको राजनीतिमा आएका हौं । योभन्दा अगाडि संसद्मा पुगिसिकेपछि धेरै कुरा गर्न सकिन्छ भन्ने थियो,’ अहिले त्यसअनुसार काम गर्न नसकिएको आशय व्यक्त गर्दै उनले भने ।

अहिलेको परिवेशमा पनि मधेश कर्णाली प्रदेशभन्दा पछाडि रहेको राउतको मूल्यांकन छ ।

‘हामी कर्णाली सबैभन्दा पिछडिएको भन्छौं । थियो, कुनै बेला । पक्कै पनि कर्णाली र सुदूरपश्चिम पनि विकसित हुनुपर्छ, तर आजको दिनमा महोत्तरी जिल्ला, जुम्लाभन्दा पनि पछाडि छ,’ उनले जिकिर गरे ।

जाजरकोट भूकम्पपछि कर्णालीको अवस्था बुझ्न भन्दै सीके जाजरकोट समेत पुगेका थिए ।