मंसिर ३, २०८०
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
बैशाख ३०, २०७६
धनगढी – सशस्त्र द्वन्द्वताका नेकपा माओवादी निकट राष्ट्रिय थारु मुुक्ति मोर्चाको अगुवाइमा (केन्द्रीय कोषाध्यक्ष र सल्लाहकार) थारुवान प्रदेशको मुद्दा उचालेका विष्णुुप्रसाद चौधरी गत चैत ७ गते थारु आयोगको अध्यक्षमा नियुक्त भए ।
पार्टीको पार्टी पोलिटब्यूरो सदस्य हुँदै २०६५ सालमा संविधानसभा सदस्य र २०६९ सालमा वाणिज्य तथा आपूर्ति राज्यमन्त्री समेत बनेका आयोगका अध्यक्ष चौधरीसँग आयोगको क्षेत्राधिकार र थरुहट राजनीतिको सेरोफेरोमा रहेर लोकान्तरकर्मीले गरेको कुराकानीमा व्यक्त विचारको संक्षिप्त अंश :-
आयोगको प्राथमिकता
आयोग गठन भएको धेरै भएको छैन । अझै पूर्णता पाउन बाँकी नै छ । कर्मचारी व्यवस्थापन हुन सकेको छैन । मेरो ध्यान एकातिर व्यवस्थापनतिर केन्द्रित छ भने अर्कोतिर त्यसै बस्ने होइन भनेर पाएको जिम्मेवारीमा पनि केन्द्रित भएको छ । अध्यक्षमा नियुक्त भइसकेपछि आजभोलि सुझाव संकलनमा व्यस्त छु । सँगसँगै थारु समुदायमा आयोगको काम, कर्तव्य र अधिकारबारे जानकारी गराउने क्रम जारी राखेको छु ।
थारु समुदाय लामो समयदेखि अलग्गै प्रादेशिक संरचना सहितको आफ्नो हकअधिकार स्थापनाको लागि संघर्षरत छ नै । अझै पनि संविधानप्रति असन्तुष्टि होला । आयोगबाट समस्याको समाधान होला, नहोला भन्ने सवाल पनि छ । तर सबै मागको सम्बोधन यसैबाट हुन्छ भन्ने छैन । संघीयताको सवालमा आयोगबाट पूरा हुन्छ लाग्दैन ।
हामीले राज्यलाई सुझाव दिने हो, कार्यान्वयन हुने राज्यबाटै हो तर पूरा हुने सम्भावना देखिन्न । आयोगको आफ्नो क्षेत्राधिकार होला । तर राजनीतिक मुद्दाभन्दा हाल संविधानले ग्यारेन्टी गरेको हकअधिकार लागू भए नभएको अनुगमन तथा नियमन गराउन सकिन्छ ।
मुख्यतः नीतिगत सुधार गराउन सकिन्छ । जस्तो कि थारु समुदायको जनसंख्याको आधारमा समानुपातिक समावेशिता व्यवस्था लागू भयो कि भएन भन्ने कुरामा पहलकदमी लिन सकिन्छ । समुदायको इतिहास, भाषा संस्कृति, प्रविधिको खोज अनुसन्धान गरी उजागर तथा संरक्षण, सम्वद्र्धन गर्न सकिन्छ । संग्रहालयमा संग्रहित गर्ने काम पनि होला ।
मातृभाषामा शिक्षा
नेपालको संविधानले मातृभाषामा शिक्षा पाउनुपर्ने अधिकारको ग्यारेन्टी गरेको छ । यहाँ कोही थारु भाषाको शिक्षा भन्छन् । तर त्यो नभएर थारु भाषामा शिक्षा हो । मैले आफैं अनुभूति गरेको कुरा हो घरमा अर्को भाषा अनि विद्यालयमा अर्को भाषामा शिक्षा लिने हुँदा सिकाइ उपलब्धि न्यून छ । त्यसैले थारु भाषामा शिक्षा दिने कार्यको लागि कार्यक्रम गर्न तथा कार्यान्वयन गराउन सरकारलाई सुझाव दिने कुरा हाम्रो प्राथमिकताका एजेण्डा हुन् ।
थारु समुदायको सूचीकरण पनि मूल सवाल नै हो । यो समुदायभित्र कुन–कुन समूहलाई कसरी सूचीकृत गर्ने भन्ने मेरो प्राथमिकताको एजेन्डा नै हो । हाल थारु कलस्टरभित्रका रानाथारु, कठरिया थारु, खवास समूहको सवाल पनि आउन सक्छ । हामीभित्र कमैया पुनस्र्थापना, सिकलसेल एनिमिया रोगको रोकथाम लगायत समस्या रहेको छ । यसलाई हल गर्ने एजेन्डा पनि प्रमुख नै हो ।
व्यावसायिक कृषितिर सचेतीकरण
अर्कोतिर थारु समुदाय आर्थिक र शैक्षिक दृष्टिकोणले निकै पछाडि छ । केही सुधार त भएको छ तर गुणस्तर तथा प्रतिष्पर्धा गर्न सकिरहेका छैनौं । हाल पढाउनुपर्छ भन्ने सचेतनाको आवश्यकता छैन । समुदाय यो मामिलामा माथि उठिसकेको छ । तर बीचैमा छोड्ने परिपाटी भने उत्तिकै छ ।
उच्च शिक्षा हासिल गर्नमा कमी नै छ भने समुदायमा अझै पनि परम्परागत कृषि पेशा नै हाबी छ । परम्परागत कृषिले केही हुनेवाला छैन । त्यसैले व्यावसायिकता सम्बन्धी ज्ञान सीप तथा तालिमको जरुरी छ । यसमा हाम्रो ध्यान जान्छ ।
अर्कोतिर समुदायभित्रका बरघर भलमन्सा लगायत प्रथाजन्य कानूनलाई कानूनी मान्यता दिलाउने कुरा छ । वास्तवमा नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय श्रम अभिसन्धि १६९ को पक्ष राष्ट्र हो । जुन कारणले आदिवासी जनजाति समुदायको प्रथाजन्य कानूनलाई मान्यता दिई प्रवद्र्धन गर्ने र गराउने दायित्व पनि हो ।
'टीकापुर घटना राजनीतिक'
थारु आन्दोलनको समीक्षा गर्ने हो भने टीकापुर घटनापछि थारु आन्दोलन अलमलमा रहेको देखिन्छ । माग र मुद्दा अर्को थियो । तर आजभोलि टीकापुर घटनामा केन्द्रित भएको छ । अलग्गै प्रदेशको माग पूरा भएन । तर केही पनि भएन भन्ने चाहिँ होइन । समानुपातिक व्यवस्थालगायत थुप्रै उपलब्धि भएका छन् ।
जहाँसम्म टीकापुर घटनाको सवालमा आयोगले बोल्छ, बोल्दैन, हिच्किचायो भन्ने सवाल छ, यसमा भन्नुपर्दा घटनाबारे शुरूदेखि अध्ययन गर्न मिल्दैन । किन कि घटनाबारे राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोग, सर्वोच्च अदालतका पूर्व न्यायाधीश गिरिशचन्द्र लाल संयोजकत्वको उच्चस्तरीय छानबिन समितिले अध्ययन गरी प्रतिवेदन तयार पारिसकेको अवस्था छ । तर सार्वजनिक नगरिनु छुट्टै पाटो होला । हाल सो मुद्दा अदालतमा विचाराधीन रहेकाले शुरूदेखि आयोगले प्रवेश गर्दैन । तर टीकापुर घटनामै प्रवेश गर्दैन भन्ने चाहिँ होइन ।
टीकापुर घटना राजनीतिक घटना हो । तर जिल्ला अदालतको फैसालापछि घटनास्थलमा कस्तो प्रभाव पारेको छ । अवस्था कस्तो छ ? यसबारे आयोगले अध्ययन गर्न सक्छ । समस्या समाधानको लागि सरकारसँग पहल गर्न सक्छ । अर्कोतिर हालसम्म सार्वजनिक नगरिएका प्रतिवेदन सार्वजनिक गराउन सरकारलाई सुझाव दिन सक्छ ।
२०७२ भदौ ७ गते घटना भयो । ८ गते कर्फ्यूबीच थारु समुदायका घर पसलमा आगजनी भयो । तर मुद्दा भने ७ गतेको घटनामा मात्रै चल्यो । ८ गतेको घटनामा चलेन । यिनै असन्तुष्टि थारु समुदायमा रहेको छ ।
सुझाव संकलनको क्रममा पनि यही सवाल बढी आउँदैछ । कि त मुद्दा सबैलाई चलाउनुपर्ने यात कानूनतः मुद्दा फिर्ता गरी समान व्यवहार गर्नुपर्ने सुझाव आएको छ । त्यसैले पनि यिनै गम्भीर असन्तुष्टि थारु समुदायमा छ है भनेर राज्यलाई समाधानको लागि सुझाव दिन सकिन्छ ।
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
ललितपुरको गोदावरीस्थित सनराइज हलमा नेकपा (एमाले)का दुई महत्वपूर्ण कार्यक्रम भए । एमालेको प्रथम विधान महाधिवेशन (२०७८ असोज १५ र १६ गते) सनराइज हलमै भएको थियो । विधान महाधिवेशनले विभाजनदेखि चौतर्फी घेराबन्दी...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...