मुगु २६ कात्र्तिक – हुम्ला जिल्लाका खाद्य डिपोहरुमा चामलको अभाव भएको छ । चामल अभाव भएसँगै ७ दिनको पैदलबाटो हिडेर मुगुको गमगढी खाद्य संस्थाान शाखाबाट हुम्लावासीहरुले खसी, भेडा र खच्चरमा  बोकाएर धमाधम चामल ओसारी रहेका छन् ।

खाद्य संस्था सिमिकोट शाखा र सर्केगाड डिपोमा चामलको अभाव भएपछि अधिकांस हुम्लीहरु मुगुबाट खाद्य लिन थालेका  हुन् ।

हुम्लाका अधिकांश स्थानीयहरूालई घरको अन्नले ६ महिना मात्र खान पुग्छ । हुम्लाको धेरैजसो ठाउँमा धान नै फल्दैन  । हुम्लाबाट सात दिन हिँडेर मुगुमा चाम लिन आएका सिमकोट गाउँपालिका ८ स्याडा गाउँका धन बहादुर बुढाले बताए ।  

उनले घर फर्किन पनि ७ दिन नै लाग्ने बताए । दुई दिनमा भारी तयार गरेर घरबाट हिँडेको १६ दिनमा घर पुगिने उनले बताए ।

खाद्य संकट भएपछि खार्पुनाथका ४५ बर्षिय नाना रावलले अब चामल ल्याउने नेतालाई आफूले भोट हाल्ने बताए । चुनाव आएपछि गाउँ आउने नेताले अनेक कसम खाने गरेपनि आफूहरुले वर्षेनी यस्तो समस्या झल्ने गरेको रावलले बताए ।

गाउँमा मोटरबाटोदेखि मन्सुली चामल पुर्याइदिने कसम खाएर चुनाव जितेका नेताहरुले गाउँको समस्यामा ध्यान नदिएको सिमकोटका चन्द्र बुढाले बताए । ‘कुहीएको मोटो चामल पर्याप्त ल्याएपनि हामी खुसी हुने थियौँ,’ उनले भने, ‘मसिनो मनसुली चामल चाहिँदैन । कम्तीमा हाम्रो भोकमारीको समस्या त टरोस् ।’

हुम्लाबाट मुगु आइपुगेकाहरुले भोट हाल्ने औंलामा हस्तरेखा मेटिन थालिसकेको भएपनि अहिलेसम्म विकास नभएको बताए । खाद्य संस्थामा चामल समेत नपाइने उनीहरुले बताए । हुम्लामा पाँच किलो चामल पाउन सिडियोको सिफारिसका लागि दिनभरी लाइनमा बस्नुपर्ने उनीहरुले बताए ।

‘हाम्रो जीवन कहाली लाग्दो छ,’ चन्द्रबहादुरले भने, ‘नेताहरु चुनाव जितेपछि काठमाडौं दगुर्छन् । हाम्रो दुःख कसैले हेरेन ।’ भोकमरीले गर्दा घरका गाईवस्तु र भाँडाकुँडा समेत बेचेर मुगुको चामलले १२ जना परिवार पाल्नु परेको नाना रावलले सुनाए । ‘नेतालाई भोट दियो, चामल त ल्याउँदैनन् । विकास कसरी ल्याउँथे,’ उनले भने ।

सुरबीर शाही, जीवन शाही, चक्रबहादुर शाही, लाल शाही, छक्कबहादुर लामा र गोरख बोगटीलाई हुम्लावासीले भोट दिएको भएपनि उनीहरुले मतदाताको मर्म नबुझेको हुम्ला उनापानी गाउँका दत्त फडेराले बताए  ।
 
‘चुनाव अघि नै जुन नेताले चामल दिन्छ हामी उही नेतालाई भोट दिन्छौ,’ फडेरा भन्छन्, ‘तर अब नेताको भर लाग्न छोडिसक्यो । कुनै पार्टीको पछि लाग्दैनौं ।’

सिमकोट खाद्य संस्थानमा चामल नपाउने र यता सर्केगाड खाद्य डिपोमा पनि चामल नभएपछि मुगु बाट चामल ओर्सादै पेट पाल्ने हुम्लीहरु आफ्नै नेता प्रति रुष्ट भएका छन् ।

धान, कोदो, चिनी, फापर, सिमि लगायत कात्तिके बालीले घरको भकारी भर्नु पर्ने बेला हुम्लीहरु मुगु बाट खाद्यको चामल लिएर भकारीमा हाल्दै छन् । यो पटक पनि हुम्लामा भोकमरी उत्पन्न भएको छ । 

सिचाईंको अभाव र आकाशे खेतीको भरमा परर्निभर हुम्लीलाई करिव तीन बर्ष यता देखि भोकमरीको ठूलो पिडा खेप्नु परेको छ । परिवार पाल्न पुख्र्यौली धनसम्पति बिक्री गर्दै उनीहरु छाकटार्न थालेका छन् ।
 
दशैं र तिहार सकिए लगत्तै मुगुबाट चामल ओर्सान हुम्लीहरुको लर्को नै लाग्न थालेको छ । मुगु खाद्य संस्थानको गोदाम अगाडि चामल बोक्ने हुम्लाका भेडा खसी च्याङग्रा खच्चरको हुल देखिएको छ ।
 
मृत्यु हुँदा र जन्मिदा २० किलो निशुल्क चामल समेत नपाएको र सरकारले झुट्टा कुरा गरिरहेको खार्पुनाथ गाउँका गोरखबहादुर बुढाले बताए । ‘काजकिरिया गर्न एक माना चामल पनि पाउँदैनौं, हाम्रो पीडा कसले सुन्छ ?’ उनले भने ।

हुम्लाको तल्लो भेग खार्पुनाथ, सर्केगार्ड, अदानचुली, चंखेली, दार्म, जैर लगायत गाउँपालिकाका हुम्लीहरु बाह्रैमास मुगु बाट चामल बोक्ने गरेका छन् ।

मुगुमा ३० किलो चामलको १२ सय ८० मुल्य पर्छ भने हुम्लाको सर्केगाड, रिप, उनापानी, खार्पुनाथ, लाली, पिउस लगायत बस्तीमा करिव ६ हजार र हुम्ला सिमकोट ८ स्याडा गाउँमा १ क्विन्टल चामलको ११ हजार मुल्य पर्ने गरेको छ । जसको मुगुमा ४३ सय मुल्य पर्छ । 

एक  किलो चामलको मुगुमा ४३ रुपैया छ भने हुम्लाका गाउँहरुमा १ सय २० पर्ने गरेको हुम्ली वासीको भनाइ छ । मूल्य भन्दा ढुवानी भाडा महंगोपर्ने गरेको उनीहरुले बताए ।

२ साता यतामात्रै हुम्ला वासीहरुले ८० क्विन्टल चामल मुगु खद्य संस्थाबाट ब्यक्तिगत रुपमा किनेर हुम्लातिर भेडा खच्चरबाट लगेको नेपाल खाद्य संस्थान मुगु शाखा प्रमुख भरत खनीयाँ ले लोकान्तरलाई बताए ।

हुम्ला सर्केगाड डिपोको चामल मुगु खाद्य शाखाबाट सर्केगाड सम्म लैजान प्रतिकिलो २९ रुपैयाँमा ठेकेदारले स्विकृत लिएका हुन् । तर उनलाई प्रतिकिलो ३५ रुँपैया पर्न गएकोले ढुवानीको कारण पनि  समयमा चामल पुग्न नसकेको खनीयाँले बताए ।

चामल ढुवानीको ठेक्का लिनलाई हानाथाप र धेरै प्रतिस्पर्धा भएकै कारण समयमा सम्वन्धित ठाउँ सम्म चामल पुग्न  सकिरहेको छैन ।

सडक संजालले नछोएको हुम्लामा हरेक बर्ष भोकमरीको समस्या पर्दा मुगुको गमगढी र बाजुराको कोल्टी बजारबाट चामल बोकेर परिवार पाल्नुपर्ने वाध्यता छ ।