रोल्पा – ‘२ वर्षसम्म फोनबाट माया–पिरती गाँसियो, जात भात पनि मिल्ने समाजले राम्रै ठान्ला भनेर वैवाहिक जीवनमा बाँधियो, मनले मन पराएर विवाह गरियो अहिले आएर धोका होला भन्ने के थाहा,’ रोल्पा नगरपालिका–१ कालापानीकी गंगा कवरले रुँदै भनिन् ।

सोही नगरपालिका–२ निवासी हुकुम कवरसँग २०७५ असारमा प्रेम विवाह गरेकी कवरले जीवनमा धोका खाइएला भन्ने कहिले सोचेनन् ।

‘हामीले एकअर्कालाई औधि माया गर्दथ्यौं, सबथोक उहाँलाई सुम्पे र विश्वास गरे, विवाह गरेको कुनै प्रमाणसमेत बनाइन,’ कवरले भावुक हुँदै भनिन् ।

विवाह गरेको ४ महिनामै प्रेमजोडी अकल्पनीय रुपमै छुट्न पुग्यो । ‘श्रीमान्ले म कमाउन जान्छु भन्थे, अहिले माडी गाउँपालिका–३ तालाबाङ निवासी लालकुमारी घर्तीसँग भागेका छन् रे भन्ने सुनेको छु,’ रुँदै कवरले बेदना पोखिन् । श्रीमान् बेपत्ता भएपछि अहिले उनी घर न घाटको भएकी छन् ।

‘८ महिनासम्म आउँला भन्दै उसैको बाटो हेर्दै सासूसँग घरमै बसे, अब त आउँला भन्ने आशा नै मरिसक्यो,’ निराश बन्दै उनले थपिन् । श्रीमान्ले गरेको अन्यायको विरुद्ध न्याय खोज्न विभिन्न संघसंस्थामा भौतारिरहेकी कवरसँग वैवाहिक बन्धनमा बाँधिएको कुनै कानूनी आधार पनि छैन ।

२ नम्बर वडाध्यक्ष खिमबहादुर घर्तीले भने केही आश लाग्ने प्रतिक्रिया जनाएका छन् । ‘गाउँमा विवाह गरेको सबैलाई थाहा छ, यो नै सबैभन्दा ठूलो प्रमाण हो, मैले साक्षी सर्जिमिनको रुपमा सिफारिस गरेको छु, यो नै व्यावहारिकतामा ठूलो प्रमाण हो,’ वडाध्यक्ष घर्तीले भने । ‘कानूनीरुपमा न्याय पाउनका सबैभन्दा ठूलो प्रमाण विवाह दर्ता हो, कि त श्रीमान्को नाममा नागरिकता हुनुपर्‍यो, यदि त्यति गर्न सकिएन भने विवाह गरेको फोटो अडियो भिडियो भएपनि प्रमाण हुन सक्छ,’ महिला तथा बालबालिका सेवा केन्द्रका मीनाकुमारी विकले भनिन् । ‘यति भन्दैमा आफूहरूले कुनै प्रक्रिया भने नचाल्ने भन्ने कुरो छैन, हामीले मातहतका सबै युनिटमा हुलिया पठाएका छौं, पीडकलाई पक्रेर लिन निर्देशनसमेत दिएका छौं, हेरौं कुनै पाटोबाट पीडितलाई न्याय दिन सकिन्छ कि,’ विकले थपिन् ।

‘अधिकारकर्मी पनि कानूनको आधारमा लड्ने हो, विवाह गरेको कुनै प्रमाण नहुँदा न्याय दिलाउन केही गाह्रो छ तर पनि हामी हर प्रयत्न गरेर पीडितलाई न्याय दिलाउने पक्षमा छौं,’ महिला अधिकारकर्मी तीर्था आचार्यले भनिन् ।

सानै उमेरमा लहलहैमा विवाह गर्ने, पछि धोका खाइएला भन्ने हेक्कासमेत नराख्दा रोल्पामा यस्ता खालका घटना थुप्रै घट्ने गरेका छन् । कानूनीरुपमा विवाह प्रमाणित हुनका लागि विवाह दर्ता बलियो आधार हो । विवाह गरेको ३५ दिनभित्र वडा कार्यालयमा विवाह दर्ता गर्न गए निःशुल्क दर्ता गरिन्छ । विवाहपछिको यो अनिवार्य प्रक्रियाजस्तै हो । विवाह गर्ने क्रममा फोटो, भिडियो वा अडियो रेकर्ड गरी सुरक्षित राख्नु पर्दछ । माइती पक्षबाट नागरिकता बनाएको छैन भने श्रीमान्को नाममा तुरुन्त नागरिकतासमेत बनाउनुपर्छ । विवाह गरेको निश्चित समयभित्र यी प्रक्रिया नपुर्‍याउँदा धेरैजसो महिला अन्यायमा पर्ने गरेका छन् । 

चालू आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा हालसम्म ८१ वटा घरेलु हिंसाका घटना महिला तथा बालबालिका सेवा केन्द्रमा दर्ता भएका छन् भने ७४ वटा घरेलु हिंसा मिलापत्र भइसकेको छ । यसै आवमा लैंगिक हिंसाका घटना १८ वटा दर्ता भएका छन् । यसरी आउने उजुरी अधिकांश मिलापत्रमै टुंगिने गरेको छ । देश संघीयतामा गइसकेपनि स्थानीय सरकारमा पीडितले न्यायको महसुस नगरेपश्चात् जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा नै यस्ता घटना दैनिक आउने गरेको महिला तथा बालबालिका सेवा केन्द्र रोल्पाले बनाएको छ । – उमा केसी/रासस