दैलेखको भैरवी गाउँपालिका– २ का चेतन भण्डारी हालै भारतको गुजराततर्फ प्रस्थान गरे । कोरोना भाइरस संक्रमणको महामारीसँगै ७ महिनाअघि गाउँ फर्केका भण्डारी दशैंतिहारको मुखमा रोजगारीका लागि भारततिर लागे ।

विगतका वर्षमा दशैंतिहार लगायत चाडपर्व आउँदा स्वदेश फर्किने नेपालीको लर्काे लाग्थ्यो । तर कोरोनाकालमा नेपाली युवाको विगतभन्दा उल्टो यात्रा चलेको छ, चाडवाड नजिकिँदा गाउँघर छाडेर परदेश जानुपरेको छ ।

‘विगतमा दशैं मनाउन हरेक वर्ष हामी घर आउने गथ्र्यौं । यो वर्ष दशैंतिहार दशा बनेर आएको छ । ७ महिना गाउँमै बस्दा धेरै ऋण लागि सकेको छ,’ भण्डारीले भने, ‘ऋण तिर्न र दशैंसम्म २–४ पैसा भए पनि घरमा पठाउन गुजराततर्फ लागेको हुँ । हामीसँग यसको विकल्प नै छैन ।’
 
कोरोनाकै महामारीबीच स्वदेश फर्किएका कालिकोटको खाँडाचक्र नगरपालिकाका खडक शाही पनि भारततिर लागेका छन् । उनी १५ जनाको समूह बनाएर उत्तराञ्चल प्रदेशको नैनीतालमा रोजगारीका लागि गएका छन् ।

‘गाउँमा आम्दानी छैन । दशैंमा मिठोमसिनो खान, छोराछोरीलाई नयाँ कपडा खरिद गर्न र अन्य खर्च जुटाउन समस्या भयो । गाउँमा ऋण पाइने स्थानजति चहारेर अब ऋण पाउनै मुस्किल भयो,’ उनले लोकान्तरसँग भने, ‘भोकले मर्नुभन्दा कोरोनाले मरे मरिएला भनेर हिम्मत गर्दै बाध्य भएर दशैंको मुखमा भारत गएका हौं ।’

कालिकोटको नरहरिनाथ गाउँपालिकाका अधिकांश युवा भारततर्फ गइसकेका छन् । गाउँपालिका–६ का रमेश विश्वकर्मा गाउँमा हुने सानातिना रोजगारीका अवसरले परिवार पाल्न नसकिने भएकाले भारत फर्किनुपरेको बताउँछन् । ‘सरकारी ज्याला मजदुरी गर्दा दिनको ४००–५०० रुपैयाँ मात्रै कमाइ हुन्छ । यसले आफू के खाने ? छोराछोरीलाई के खुवाउने ?’ उनले भने, ‘बरु यसपालिको दशैं नमनाइएला । तर छोराछोरीलाई भोकै राख्नुभन्दा भारत जानुको विकल्प भएन ।’ 

दैलेखको आठबीस नगरपालिकाबाट समेत युवाहरू भारततर्फ गएका छन् ।  भारतको उत्तराञ्चल, मुम्बई, हिमाञ्चल, गढवाल, गुजरात लगायतका स्थानमा रोजगारीका लागि अधिकांश युवा गइसकेका छन् । 

दैलेखको भैरवी गाउँपालिका उपाध्यक्ष पदमकुमारी विष्टले गाउँपालिकामा भारतबाट फर्किएका ८० प्रतिशतभन्दा बढी व्यक्ति पुनः भारत नै फर्किएका बताउँछिन् । ‘हाम्रो तथ्यांक अनुसार हालसम्म ८० प्रतिशतभन्दा बढी व्यक्ति गइसके भने १५ प्रतिशतले दशैं कुरेर बसेका छन् । त्यसपछि उनीहरू पनि जान्छन्,’ उनले भनिन्, ‘५ प्रतिशतले स्वदेशमा नै केही गर्नुपर्छ भन्ने मानसिकताका साथ काम गर्न थाल्नुभएको छ ।’

जिल्ला प्रहरी कार्यालय सुर्खेतका प्रहरी नायब उपरीक्षक रामप्रसाद घर्तीका अनुसार बबई नाकाबाट असोज १–१२ गतेसम्म मात्रै २४ हजार ६२५ जना व्यक्ति बाहिरिएका छन् । ‘जसमध्ये ८० प्रतिशतभन्दा बढी नागरिक भारततर्फ गएका छन्,’ उनले भने । कर्णाली प्रदेशबाट बाहिरिएकामध्ये ७ हजार ११३ महिला र १७ हजार ५१२ जना पुरुष रहेका प्रहरीले जनाएको छ ।

कर्णाली प्रदेशको आन्तरिक मामिला तथा कानून मन्त्रालय अनुसार नेपालमा लकडाउन भएयता कर्णाली प्रदेशको प्रमुख नाका बबईबाट मात्रै ७० हजारभन्दा बढी व्यक्ति भारतबाट नेपाल फर्किएका छन् भने २ हजारभन्दा बढी व्यक्ति तेस्रो मुलुकबाट फर्किएका छन् । 

सरकारका मुख्यमन्त्री महेन्द्रबहादुर शाहीले लकडाउनको समयमा आएका सबै नागरिकलाई सरकारले यतै व्यवस्थापन गर्ने भनेर सार्वजनिक भाषणबाजी गरेपनि कर्णालीका युवा भारततिरै फर्किएका छन् । प्रदेश सरकारका भूमि व्यवस्था, कृषि तथा सहकारी मन्त्री विमला केसीले सरकारले बजेट कार्यान्वयनलाई तीव्र रूपमा लगेको बताउँदै भनेको समयमा नै सबैलाई रोजगारी सिर्जना गर्न नसकिने बताइन् ।

‘रोजगारी भन्ने बित्तिकै पाउने कुरा होइन । मुख्यमन्त्री रोजगारी कार्यक्रम कार्यान्वयन, मन्त्रालयबाट विभिन्न कार्यक्रम, विकास निर्माणका कार्यक्रम केही समयमा नै शुरू हुँदैछन्,’ उनले भनिन्, ‘सबै युवाले गाउँमै केही गर्ने र गाउँको मुहार फेर्न योगदान दिने सपना देख्नपर्छ । सरकारले व्याज अनुदानका कुरा ल्याएको छ । विना धितो व्यवसाय गर्ने युवालाई ऋण दिने भन्ने योजना बनाएका छौं । १–२ महिना धैर्य गर्नुपर्थ्यो ।’