रूपन्देहीका स्थापित उद्योगी हुन् तिलप्रसाद भट्टराई । कुनै बेला भारतको नयाँदिल्लीमा मजदुरी गर्ने भट्टराईले रूपन्देहीमा अहिले विभिन्न ठाउँमा ‘ब्रान्डेड’ उद्योग सञ्चालन गरेका छन् । उनी उमेरले ७ दशक पार गरेका छन् ।

भट्टराईले २० वर्ष भारतमा गर्दै आएको मजदुरी छाडेर विक्रम संवत् २०४८ सालमा उद्योग यात्रा शुरू गरेका थिए । अहिले रूपन्देहीमा उद्योग क्षेत्रको कुरा गर्दा तिलप्रसादलाई बिर्सिए अधुरो हुन्छ । दिल्लीमा नेसनल रेडियो कम्पनीमा काम गरेका भट्टराईले त्यहाँको अनुभव र सीपलाई स्वदेशको उद्योगमा प्रयोग गरे । उद्योगको क्षेत्रमा उनको नाम, मान र सम्मान छ ।

पाल्पाको बगनासकाली गाउँपालिका–४ मा जन्मिएका भट्टराई विक्रम संवत् २०२८ सालमा रोजगारीको शिलशिलमा भारत पुगेका थिए । ३ दशकअघि भारतमा काम गर्दैगर्दा आफ्नै माटोमा उद्योग सञ्चालन गर्ने सपना भट्टराईले देखिरहेका थिए । आफ्नो सपना साकार पार्न उनले आफूसँगै कम्पनीमा काम गर्ने १६ जना नेपाली साथीहरूलाई योजना सुनाए ।

नेपालमा उद्योगको भविष्य छ भनेर साथीहरूलाई पनि आग्रह गरेपछि सबै राजी भए । साथीहरूसँगै नेपाल फर्किएर उनले बुटवलको औद्योगिक क्षेत्रमा लुम्बिनी केवल इन्डस्ट्रिज सञ्चालनमा ल्याए । त्यसमा अन्य ४ जनालाई पनि सामेल गरे । औद्योगिक यात्रामा शुरूका केही समय उनीहरूले संघर्षको पापड बेल्नुपर्‍यो ।

‘चालू पुँजीको अभाव भएपछि जुटाउन निकै प्रयास गरियो,’ कम्पनी स्थापनाकालका दिनहरू सम्झिँदै भट्टराईले भने, ‘बैंकबाट ऋण पाउन सहज थिएन । सामानको माग चुलियो तर उत्पादन पुर्‍याउन कठिन भयो । उद्योग स्थापनाको ९ महिनामा ३ लाख घाटा लाग्यो ।’

हिम्मत कमजोर नबनाई दरिलो बनाउँदै भट्टराई उद्योग जसरी पनि सञ्चालन गरिरहने निचोर्डमा पुगे, जोखिम मोल्न उनी तयार थिए । 

‘त्यो बीचमा उद्योगका लागि २ लाख ऋण दिन बैंकहरू तयार भएनन्, २ लाख ऋणका लागि २० हजार घुस खुवाउनुपर्ने अवस्था समेत भयो,’ उनी सम्झिन्छन् । त्यसपछि भट्टराई पछाडि फर्किनुपर्ने अवस्था आएन । 

बुटवल औद्योगिक क्षेत्रमा रहेको उद्योगले अहिले बिजुली वायरिङ तारसहित विभिन्न सामान उत्पादन गर्दै आएको छ । बिजुलीको वायरिङ तार उत्पादनमा लुम्बिनी केवल इन्डस्ट्रिज अग्रणी छ । ७ लाख ५० हजार रुपैयाँको लगानीमा शुरू भएको इन्डस्ट्रिजमा अहिलेको लगानी ५ करोड रुपैयाँ पुगेको छ । 

‘डिस एन्टेनामा लगाउने तार जापानबाट आउँथ्यो । ग्रीप ताइवानबाट आउँथ्यो । लुम्बिनी केवलले उत्पादन गर्न थालेपछि बिजुलीका विभिन्न सामानमा अरू मुलुकप्रतिको निर्भरता घटेको छ । अहिले बिजुलीसँग सम्बन्धित ३ दर्जन सामान उत्पादन हुन्छन्,’ तिलप्रसादले भने । 

लुम्बिनी केवलले मुलुकभर मार्केट लिन सफल भयो । उद्योगको सफलता देखेर तत्कालीन नेपाल औद्योगिक विकास निगम (एनआईडीसी) ले विक्रम संवत् २०५१ सालमा उद्योगलाई २० लाख कर्जा दियो । त्यहीँ वर्ष उद्योगी भट्टराईले प्लास्टिक उद्योगलाई चाहिने कच्चा पदार्थ उत्पादन गर्ने गरी लुम्बिनी पोलिमर प्रालि र नेपालमै पहिलोपटक प्लास्टिकका मिटर बक्स बनाउने लुम्बिनी प्लास्टिक फिटिङ प्रालि स्थापना गरे ।

उद्योगहरू सफल हुन थालेपछि भट्टराईले बैंकबाट पटक–पटक गरी लिएको ८२ लाख ऋण पनि चुक्ता गरे ।

२०५४ सालसम्म आइपुग्दा तिलप्रसादले सबै साझेदारलाई शेयर रकम बराबर बनाइदिए । सोही वर्ष ७५ लाख कर्जा लिएर २०५८ सालमा चुक्ता गर्न सफल भए । इमान्दारिताका साथ समयमै कर्जा भुक्तानी गर्दै गएकाले आफ्नो उद्योगलाई एनआईडीसीले असल ऋणीको सूचीमा राखेको भट्टराई बताउँछन् । उद्योगमा उनी व्यवस्थापनको काम हेर्छन् ।

अथक परिश्रमी र सकारात्मक सोचका धनी तिलप्रसादले साझेदारी उद्योगमा लगानी विस्तार गर्दै गए । साझेदारीका ३ वटा उद्योगमा १०० जनाभन्दा बढीलाई रोजगारी दिएका छन् । तिलप्रसाद यत्तिमै सन्तुष्ट भएनन् । साझेदारी उद्योगसँगै उनले आफ्नो एकल लगानीमा छुट्टै २ वटा उद्योग चलाएका छन् । २ करोड लगानीमा पूजा प्लास्टिक उद्योग र ४० लाख लगानीमा पूजा इलेक्ट्रिक प्रोडक्ट उनले एक्लै चलाएका छन् । 

पूजा प्लास्टिक उद्योगले पाइप र फिटिङ गर्ने सामग्री उत्पादन गर्दै आएको छ । यी २ उद्योगमा साझेदार छैनन् । यो उद्योगले नेपालमै पहिलोपल्ट प्लास्टिकको हेङ्गर, पीठो चाल्ने चाल्नी र डोर बेल उत्पादन गर्छ ।

पाल्पाको पहाडी गाउँको संयुक्त परिवारमा २००८ सालमा तिलप्रसाद जन्मिएका हुन् । प्राथामिक शिक्षा गाउँमै लिए । गाउँमा पढ्दादेखि नै भट्टराई तेज विद्यार्थी थिए । ३ कक्षाबाट जम्प गरेर उनी ७ कक्षामा गए । ८ कक्षा पास गरेपछि त्यो बेला विद्यालयको हेडमास्टर हुन पाइने भएपछि फोटो खिच्न तानसेन गए उनी । तानसेनमा फोटो खिच्न नपाएपछि उनी बुटवल झरे । बुटवलमा पनि फोटो खिच्ने ठाउँमा रिल सकिएकाले फोटा पाउन उनलाई १ हप्ताभन्दा बढी समय लाग्ने भयो । १० रुपैयाँ घरबाट मागेर ल्याएको र आफूसँग भएको १५ रुपैयाँ साथमा रहेको पैसा लिएर बुटवल झरेका भट्टराई घर फर्किएनन्, बुटवलमा जागिर खोज्न थाले । 

बुटवलका १ जनाले भारतको गोरखपुरमा भारतीय शिक्षकको घरमा खाना पकाउने काम मिलाइदिन्छु भनेपछि भट्टराई त्यतैतिर लागे । शुरूमा दुःख पाए, भाषाको समस्या भयो । बिस्तारैमा काम सिकेपछि उनलाई सबैले माया गर्न थाले । त्यहाँ काम गर्दा शिक्षकले उनलाई स्कूल तह उत्तीर्ण गरेको प्रमाणपत्र बनाइदिएपछि पढाइमा अब्बल तिलप्रसाद त्यहाँको पोलिटेक्निकल कलेजमा पढाउन थाले । २ वर्ष त्यहाँ पढाएपछि उनी नेसनल कम्पनीमा जागिर खान थाले । ६ महिना काम गरेपछि मालिकले उनलाई तलबसँगै कामको दायरा बढाइदिए, टाइपराइटर र एकाउन्टेनको काम गर्न दिए । मासिक तलब ७० रुपैयाँ पुग्यो । त्यसपछि उनको जागिरको यात्रा निरन्तर अघि बढ्यो । यही भेट भएका साथी र कामप्रति गरेको मेहनतबाट अहिलेसम्मको भविष्यको बाटो खुल्दै गएको उनी बताउँछन् ।

‘अहिले म जुन ठाउँमा छु, त्यही पाएको अनुभव, सीप र प्रेरणा हो,’ उनले भने । राज्यका कारण अहिले औद्योगिक वातावरण बन्न नसकेको भट्टराईको भनाई छ । ‘धैयता र लगनशीलता नै सफलताका आधार हुन्,’ भट्टराई भन्छन्, ‘उद्योगमा पहिलो कडी नै धैर्यता हो । कैयौ नेपाली युवाहरू स्वदेशमा उद्यमी बन्न चाहे पनि विदेश पलायन हुन बाध्य हुन्छन् । केही गरौ भन्नेहरूका लागि उद्यमी बन्ने वातावरणको कमी छ । सरकारको हौसलाको कमी छ ।’