पुस ४, २०८०
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
नयाँ संविधान अनुरुप संघीय संरचना अन्तर्गत पहिलो चरणमा ३२ हिमाली र उच्च पहाडी जिल्लाका ३७ संघीय प्रतिनिधिसभा र ७४ प्रदेशसभा सदस्यका लागि निर्वाचन सम्पन्न भइ त्यसको मत गणना हुन बाँकी छ ।
संघीय संरचना अनुसार मुलुकले पहिलो पटक चुनावको अनुभव गरेको छ । निर्वाचन शान्तिपूर्ण रुपमै सम्पन्न भएको छ भने हुन्छ । यद्यपी निर्वाचन विथोल्न र मतदाता तर्साउन बम विष्फोटका थुप्रै घटना भने नभएका होइनन्, किन्तु मतदाताले त्यसको कुनै पर्वाह नगरी मतदान गरेका छन् ।
हिमाली क्षेत्रमा भौगोलिक विकटता र अत्यधिक चिसोले गर्दा निर्वाचन व्यवस्थापन अत्यन्त कठिन भए पनि सबैको समन्वयात्मक प्रयासमा सहज सम्भव हुन सकेको छ । हिमपातका कारण जनजीवन अत्यन्त कष्टकर हुँदा पनि मतदाताले उत्साहपूर्ण रुपले मतदानमा भाग लिएर लोकतन्त्रको अभ्यासमा सघाउ पुर्याएका छन् ।
प्रतिनिधि सभा र स्थानीय निकाय यस अघि पनि रहेका हुन् र तिनको निर्वाचन नभएको पनि होइन । तर, प्रदेशको संरचना र त्यसको निर्वाचन भने मुलुकका लागि विल्कुलै नौलो प्रयोग हो । संघ, प्रदेश र स्थानीय तह गरी तीन तहमा राज्यको पुर्नसंरचना भए अनुरुप दुबै चरणका निर्वाचन सम्पन्न भएसँगै संघीय प्रतिनिधि सभा र प्रदेशसभा क्रियाशिल हुन पुग्नेछन् । त्यसैले अहिलेको यो निर्वाचनलाई नयाँ संविधानले परिकल्पना गरे अनुसारको शासन व्यवस्था प्रारम्भ गर्ने प्रस्थान विन्दुका रुपमा लिएका छन् ।
यो निर्वाचनले जनताको सार्वभौमिकता स्थापित गर्ने र नयाँ संविधानलाई संस्थागत गर्ने दुवै कार्य एकसाथ गर्ने भएको छ । नेपालको लोकतन्त्र कठिन चरणबाट गुज्रिरहेको छ । निर्वाचनले आम मतदाता र लोकतन्त्रलाई शक्तिशाली बनाउने अपेक्षा कति सफलिभूत हुन्छ त्यो आगामी दिनमा स्पष्ट हुँदै जानेछ । चुनावी प्रतिस्पर्धा जन वलभन्दा अन्य पक्षहरुबाट बढी प्रभावित हुन गएको चर्चालाई ध्यानमा राख्दा लोकतन्त्रलाई सवल बनाउन सक्नेमा भने आंशका गरिँदै छ ।
विकासका एजेण्डा अघि सारेर मतदाता आकर्षित गर्ने उम्मेदवारहरुले गरेको प्रयत्न कति सार्थक हुन्छ ? निर्वाचन परिणामबाट स्पष्ट हुने नै छ । मतदाताले अगाडि सारेका सबै विकासका काम आफूले गर्ने होइन भन्ने तथ्य उम्मेदवार स्वयमले आत्मसात गर्न नसकिरहेको विडम्बनादायि स्थिति छ ।
मतदाताको त झन् कुरै नगरे हुन्छ । उनीहरुले विकास कार्यको मात्र नभएर आफ्नो व्यक्तिगत माग पनि अगाडि सारेका छन् । जसले आफ्नो घर बनाइदिन्छ, उसैलाई मतदान गर्ने अनौठो शर्त पनि मतदाताले अगाडि सारिरहेका छन् । योभन्दा हास्यास्पद कुरा अरु के हुन सक्दछ । जुन प्रतिनिधिहरुले मूलत राष्ट्रिय नीति निर्माण गर्ने हो भन्ने यथार्थ त मतदातालाई थाह छ, न आफूले विकासका एजेण्डा कार्यान्वयनमा ल्याउने होइन राष्ट्रिय महत्वका नीति निर्माण गर्ने हो भन्न उम्मेदवारहरुले नै साहस गर्दछन् । विधायक बन्न आकांक्षा राख्नेहरु विकास अभियान्ताका रुपमा प्रस्तुत भइरहेका छन् ।
राजनीतिक दलका नेता र उम्मेदवारहरुले निर्वाचन अभियानलाई वास्तवमा माछा बजार जस्तै बनाएका छन् । दुबै पक्षबाट अनुत्तरदायि र गैर जिम्मेवार आचरण प्रदर्शन भइरहेको छ । त्यसैले पनि निर्वाचनले लोकतन्त्रलार्य मजबुत बनाउने सम्भावना कमै छ ।
दलीय व्यवस्थामा राजनीतिका परिचालन शक्ति वास्तवमा दलहरु नै हुन् । जनमत प्राप्त गर्नु भन्दा अघि उम्मेदवारहरुले दललाई प्रतिनिधित्व गरिरहेका हुन्छन् । त्यसैले उम्मेदवारहरु पनि दलहरु जस्तै समाज र राज्य प्रति उत्तरदायि हुनु जरुरी छ । त्यसैगरी सार्वभौम मतदाता पनि गैर जिम्मेवार बन्न मिल्दैन । तर, अहिलेको निर्वाचन अभियानका क्रममा समाज र राज्य प्रति कुनै उत्तरदायित्व नभए झैं गरी उम्मेदवारहरुले आश्वासन बाँडेका छन् र सार्वभौम मतदाता पनि जुन कुनै र जस्ता सुकै माग अगाडि सारेर गैर जिम्मेवार बन्दै गरेको विचित्रलाग्दो अवस्था छ ।
निर्वाचन जित्न पार्टी नेता र उम्मेदवारहरुले मनपरी रुपमा लोकप्रीय नारा दिएका छन् । हाम्रो सरकार आएमा जनतालाई यो दिन्छौं र उ दिन्छौं भन्दै गरीव राज्यले थेग्नै नसक्ने गरी आश्वासन बाँड्दै भोट मागेका छन् । यस्ता आश्वासन अकार्यान्वयनमा ल्याउँदा मुलुक र जनता उपर कति भार थपिन्छ भन्ने कुराको कुनै हेक्का राखेको देखिँदैन । नेताहरुले बाडेका अनावश्यक आश्वासन पूरा गर्नेतिर लाग्ने हो भने राज्यकोष उपर भार बढेर राज्य नै थला पर्ने अवस्थामा पुग्न सक्दछ ।
निर्वाचनको पूर्व सन्ध्यामा मतदान विथोल्न विभिन्न ठाउँमा विष्फोटक पदार्थ राखिएकोमा सुरक्षाकर्मीहरुले निष्क्रिय तुल्याएकाले मतदान विथोल्ने प्रयास नाकम हुन पुग्यो । केही स्थानमा विष्फोटका घटना भए पनि मतदाता किञ्चित विचलित भएनन् र मतदान सुचारु रह्यो । चुनाव विथोल्न चाहाने तत्वहरुले पनि चुनावमा वितण्डा मच्याउन हदैसम्म जोड बलका साथ प्रयास नगरेका होइनन् ।
आम मतदाताको चुनाव प्रति अदम्य उत्साह, सुरक्षाकर्मीको उच्च सतर्कताले गर्दा विफोटका प्रयासहरुले त्यति विधि असर पुर्याउन सकेनन् । युवा, महिला, बृद्ध बृद्धा सबैको उत्साहपूर्ण सहभागितामा पहिलो चरणको निर्वाचन सम्पन्न भएको छ । एक सय १६ वर्षीया बृद्धाको मतदान मोहले धेरै कुराको संकेत गर्दछ । जनताको चाहानाका अगाडि अन्य कसैको केही जोड चल्न नसक्ने तथ्य प्रायः निर्विघनतापूर्वक सम्पन्न निर्वाचनले स्पष्ट गरेको छ ।
अहिलेको निर्वाचनमा स्थानीय तहको निर्वाचनका बेला भन्दा कम मत खसेको छ । स्थानीय तह निर्वाचनमा ७४ प्रतिशत मत खसेको हो । अहिले त्यस बेलाको भन्दा ९ प्रतिशत कम अर्थात ६५ प्रतिशत मत मात्र खसेको छ । यसबाट संघीय प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभा तर्फ भन्दा स्थानीय तहतर्फ मतदाताको रुझान बढी भएको स्पष्ट हुन्छ । आफूले दिनानुदिन भोग्नु परिरहेका समस्या सम्बोधनमा बढी उपयोगी हुने ठम्याइका कारण स्थानीय तह निर्वाचनमा आम मतदाताको बढी अभिरुची देखा पर्नु त्यति अस्वभाविक होइन पनि ।
हिमाली क्षेत्रका मतदाताले मौसमको अत्यन्त प्रतिकुलता विपरित चिसोको कुनै पर्वाह नगरी लुगलुग काम्दै मतदान गरेका छन् । वास्तवमा मतदाताको यो उत्साह अत्यन्त प्रशंसनीय छ । एकाध मतदान केन्द्रमा सामान्य अवरोध भए पनि समष्टिमा निर्वाचन निर्वाध रुपमा सम्पन्न भएको छ र मतदाताले लोकतन्त्र संस्थागत गर्न आफ्ना तर्फबाट कर्तव्य निर्वाह गरेका छन् । अव मुलुकलाई लोकतान्त्रिक मार्गबाट समृद्धिको यात्रामा अगाडि बढाउने कार्य निर्वाचित प्रतिनिधिहरुले सम्पादन गर्नु पर्दछ ।
पहिलो चरणमा प्रत्यक्ष निर्वाचन प्रणाली तर्फ प्रतिनिधि सभाका लािग ३७ र प्रदेश सभाका लागि ७४ निर्वाचन क्षेत्रमा मतदान सम्पन्न भएको छ । प्रत्यक्षतर्फ दुबै सभामा गरेर ७ सय २ जना उम्मेदवारहरुले चुनावी मैदानमा प्रतिस्पर्धा गरिरहेका छन् । यतिखेर जनताले प्रदान गरेको मत पेटिकामा सुरक्षित छ ।
दोस्रो चरणको निर्वाचन सम्पन्न भए लगत्तै मत गणना हुनेछ र मत परिणामले यी उम्मेदवारहरुको भाग्यको फैसलागर्ने नै छ । हिमाली र उच्च पहाडी ३२ जिल्लामा समानुपातिक तर्फको मतदान पनि एकै साथ सम्पन्न भएको छ ।
मुलुक संघीय संरचनामा गए पछि पहिलो पटक भएको दुवै सभाको निर्वाचनमा मतदाताको उत्साहजनक सभागिताले लोकतन्त्रका माध्यमबाट मुलुकमा राजनीतिक स्थायीत्व बहाल गर्न नेपाली जनता प्रतिबद्ध रहेको स्पष्ट हुन्छ । नेपालमा लामो राजनीतिक संक्रमण कायम रहनुको प्रमुख कारण लोकतन्त्र सवल हुन नसकेकाले हो । त्यस्ेले अव सबैको समन्वयात्मक प्रयासमा लोकतन्त्रलाई सुदृढ सवल र संस्थागत तुल्याउनु पर्दछ ।
हाम्रो लोकतन्त्र सोचनीय रुपमा महंगो हुँदै गएको छ । निर्वाचनमा सुरक्षा निकायका साथै निर्वाचन आयोगले गर्ने खर्च अत्याधिक बढ्न थालेको छ । पार्टी र उम्मेदवारहरुले गर्ने अन्धाधुन्दा खर्चको त वास्तविक हिसाव किताव नै हुँदैन भन्दा हुन्छ ।
केन्द्रीय प्रतिनिधि सभाका अधिकांश उम्मेदवारहरुको खर्च डेढ दुई करोड भन्दा कम नहुने गरेको अनुमान गर्न सकिन्छ । दुई चरणमा निर्वाचन गर्दा पनि निर्वाचन सुरक्षाका लागि उल्लेख्य संख्यामा म्यादी प्रहरी भर्ना गरिनु त्यति औचित्यपूर्ण देखिँदैन । राजनीतिक दलहरुले आपसमा स्वच्छ प्रतिस्पर्धालाई प्रमुखता नदिने र प्रतिद्न्द्विता प्रबद्र्धनतिर लाग्ने भए पछि सुरक्षा सम्वेदनशीलता बढ्ने र थप सुरक्षा बन्दोबस्त नगरी नहुने परिस्थिति उत्पन्न हुन स्वाभाविक हुन्छ ।
म्यादी प्रहरी सुरक्षाको भरपर्दो विकल्प हुँदा पनि होइन । धेरै निर्वाचन क्षेत्रहरु यातायात सञ्जालबाट आवद्ध हुँदा सुरक्षा संयन्त्रको स्थितिशील तैनाथीलाई भन्दा गतिशिल खटनपटनमा बढी जोड दिनु आवश्यक छ ।
अति महंगो लोकतन्त्र हाम्रो जस्तो अर्थ व्यवस्था भएको मुलुकले धान्न निकै गाह्रो हुन्छ । त्यसैले निर्वाचन कम खर्चिलो तुल्याउन सरोकारवाला सवैको ध्यान पुग्नु जरुरी छ ।
आवधिक निर्वाचन लोकतन्त्रको आत्मा हो । त्यसैले लोकतन्त्रलाई जीवन्त तुल्याउन निर्धारित समयमा निर्वाचन नगराई हुँदैन । अहिलेको निर्वाचनका सिलसिलामा मुलुकले ठूलो आर्थिक भार बेहोर्नु परेको छ ।
निर्वाचनका क्रममा सरकार, राजनीतिक दल, उम्मेदवार र समर्थक सबैबाट हुने खर्च रु १०० अर्वभन्दा बढी पर्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । प्रचार प्रसार ज्यादै भड्किलो हुँदै गएकवो छ । निर्धा निमुखा जनतालाई प्रलोभनमा पारेर उनीहरुको मत लिने प्रचलन पनि छ । मत आकर्षित गर्न रक्सी, मासु, भात समेतको व्यवस्था हुने गर्ने चलन रहेको पनि चर्चा गरिन्छ ।
चुनावमा हुने अत्यधिक खर्चसँगै इमान्दार र निष्ठावान राजनीतिकर्मी विस्थापित हुने र व्यापारी, भ्रष्टाचार गरेर अकूत सम्पत्ति आर्जन गरेकाहरु ठकेदार, जग्गा दलाल, आपराधिक गिरोहका मुखियाका साथै नव धनाढ्यहरुले राजनीतिमा रजगज गर्ने अवस्था आउन सक्दछ । राजनीतिमा अराजनीतिक चरित्रका व्यक्तित्वहरुको बर्चश्व बढ्दै जाँदा राजनीति जन सेवाको आफ्नो मार्गबाट विचलित हुन्छ । धन, बल र बाहुवल परिचालन गर्ने क्षमता नहुनेहरु चुनावमा उठ्नै नसक्ने अवस्थाले हाम्रो लोकतन्त्र कस्तो हुन्छ ? विचारणीय छ ।
पहिलो चरणको चुनाव सम्पन्न जिल्लाका मतदातामा कुन दलले बाजी मार्ला भन्ने कुरामा गहन उत्सुकता छ । आफ्नो मत अभिव्यक्त गरिसकेका मतदातामा आफ्नो मत परिणामलाई लिएर त्यस्तो उत्सकुता रहनु अस्वाभाविक होइन । दलका नेता कार्यकर्ता र उम्मेदवारहरुमा त्यस्तो कौतुहलता नहुने झन कुुरै भएन ।
मतदाताले आफ्नो राजनीतिक आकांक्षा जुन रुपमा अभिव्यक्त गर्दन् त्यसले भोलिको शासन कुन स्वरुपको हुन्छ भनेर अनुमान गर्न कठिन पर्दैन । लोकतन्त्रको सौन्दर्यका रुपमा रहने निर्वाचनले नै सत्ताको पुनः नवीकरण वा शान्तिपूर्ण हस्तान्त्ररणलाई सुनिश्चित गर्दछ । दोस्रो चरणमा निर्वाचन सम्पन्न भए लगत्तै सवै मतगणना प्रारम्भ हुने छ । दश दश दिनसम्म जनताको अभिमतलाई पेटिकामा सुरक्षित राख्ने चुनौतीपूर्ण कार्यमा सरोकारवाला सवैले सहयोग पुरयाउनु जरुरी छ । जनताको मत सुरक्षित तवरले राख्ने जिम्मेवारीलाई कसैले पनि कम अनुमान गर्न मिल्दैन ।
पहिलो चरणको निर्वाचन सम्पन्न भएसँगै अव निर्वाचन आयोग र दलहरुको सम्पूर्ण ध्यान प्रदेश र प्रतिनिधि सभा सदस्यका लािग दोस्रो चरणमा हुने निर्वाचनमा केन्द्रीत हुन थालेको छ । सवै निर्वाचन क्षेत्रमा राजनीतिक दल र उम्मेदवारहरु अन्तिम प्रयासमा हुँदै गर्दा सुरक्षा चुनौती पनि थपिँदै आएको आभाष हुन्छ । उम्मेदवारहरुले चुनाव प्रचारका लािग घरदैलो कार्यक्रमका साथै अन्य माध्यम पनि अपनाएका छन् ।
दोस्रो चरणको निर्वाचन अन्तर्गत ४५ जिल्लाका प्रतिनिधि सभा तर्फ १ सय २८ र प्रदेशसभा तर्फ २ सय ५६ स्थानका लागि कडा प्रतिस्पर्धा हुन गइरहेको छ । राजनीितक दल र उम्मेदवारहरु यी क्षेत्रहरुमा आफ्नो प्रचार प्रभावी बनाउन अहोरात्र खटिइरहेका छन् ।
सवैजसो राजनीतिक दलका शीर्ष पंक्तिका नेताहरु दोस्रो चरणको निर्वाचनमा उम्मेदवार भएका कारण पहिलो चरण भन्दा दोस्रो चरणको निर्वाचनलाई विशेष महत्वका साथ हेरिएको छ । कतिपय नेताहरुबीचको प्रतिस्पर्धाा निकै रोचक हुने लक्षण छ । यो चरणकै निर्वाचनबाट आगामी दिनमा राष्ट्रका महत्वपूर्ण पदमा पुग्ने उम्मेदवारको भाग्यको फैसला हुने भएकाले राष्टिय र अन्तर्राष्ट्रिय दुबै जगतको ध्यान पनि यसैमा केन्द्रित देखिन्छ ।
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
२०६२ सालपछिको कुरा हो, अख्तियार दुरूपयोग अनुसन्धान आयोगका एकजना उपसचिव र एकजना शाखा अधिकृत कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा सरुवा भएर गए । यति मात्र होइन, राष्ट्रिय सतर्कता केन्द्रका एक उपसचिव पनि सोही कार्यालयमा...
धेरै पहिलेको कुरा हो एक जना सज्जनका दुई भाइ छोरा थिए । उनीहरूबीच निकै मिल्ती थियो । एकपटक भगवान्ले आएर वरदान माग भनेकाले उनीहरूले अमरताको वर मागेका थिए । उनीहरूको कुरा सुनेर भगवान्ले भने– ‘...
ललितपुरको गोदावरीस्थित सनराइज हलमा नेकपा (एमाले)का दुई महत्वपूर्ण कार्यक्रम भए । एमालेको प्रथम विधान महाधिवेशन (२०७८ असोज १५ र १६ गते) सनराइज हलमै भएको थियो । विधान महाधिवेशनले विभाजनदेखि चौतर्फी घेराबन्दी...