उपकारी गुणी व्यक्ति निहुरन्छ निरन्तर

फलेको वृक्षको हाँगो नझुकेको कहाँ छ र ?

‘नैतिक दृष्टान्त’ कविशिरोमणि लेखनाथ पौड्यालको त्यस्तो पद्यरचना हो जसमा यस्ता रसिला, पोटिला र गुनिला सन्देश फाँकैपिच्छे भेटिन्छन् । अलिक पहिलेका साहित्यिक कृतिको चर्चा गर्नेहरूले जगन्नाथ गुरागाञी विरचित ‘गुणरत्नमाला’ र वासुदेव शर्मा लुइँटेलले अनुवाद गरेको भर्तृहरिको कृति ‘नीतिशतक’ पनि उल्लेख गर्दछन् । समाजलाई सद्‌विचार र सदाचारतिर डो-याउने नेपाली रचना धेरै नभए पनि साह्रै थोरै पनि थिएनन् । हो, विगत दुई-तीन दशकयताको शैक्षिक वातावरणले रामायण, महाभारत जस्ता ग्रन्थहरूको समेत सान्दर्भिकता कम गराउँदै लगेको अनुभव हुन्छ । विद्यालय, महाविद्यालयका पाठ्यक्रममै परोपकार,सदाचार, मानव सेवाजस्ता विषयहरू प्राथमिकतामा पर्न छोडका छन् । मान्छे भलोगर्ने वस्तुमा भन्दा मनपर्ने अवसरमा झुत्ती खेल्न थालेका छन् । तिनलाई कर्तव्यको भन्दा धेरै गुणा बढी अधिकार चाहिएको छ । र, नभन्दै २०७२ सालको संविधानले तिनलाई अधिकारहरूको ठूलै पुलिन्दा उपलब्ध गराएको पनि छ ।

मनोरञ्जनमा पनि सस्ता किसिमका सामग्रीको बजार बाक्लो भएपछि साँस्कृतिक र सामाजिक परिवेशमा योगदान पु-याउने कृतिहरूको खोजीगर्नेको जमात् पातलो हुनु र त्यसै अनुपातमा क्षमतावान् कवि लेखकहरूको जाँगर सेलाउनु अनौठो कुरो भएन । अहिलेको स्थिति त्यही हो । आक्कलझुक्कल हितकारी कृति देखापरे तिनलाई अपवाद मान्नुपर्ने हुन्छ । ‘ज्ञवाली सुक्तिसङ्ग्रह’ लाई यस्तै एक अपवाद मानिदिए फरक पर्दैन । डा. रामप्रसाद ज्ञवालीले रचेका चार-चार हरफका पद्यहरू पढ्दै जाँदा कविशिरोमणिका गुणकारी कविता कण्ठ गरेको झझल्को आउँछ । पहिलो उदाहरण:--

चुसेर जसको छाती बडा भयौ नि हे प्रिय !

समाती जसका हात खडा भयौ नि हे प्रिय !

काम्दै छन् तिनका आज हातगोडा लुला बनी।

एक्लै पारी पितामाता टाढियौ किन बैगुनी ?

यसको शीर्षक नै ‘टाढियौ किन बैगुनी?’हो ।

कवि ज्ञवालीले माथि दिएजस्ता अभिव्यक्तिलाई ‘सूक्ति’ भन्नुभएको छ । यसबारे अर्थ्याउने क्रममा आएको उहाँको भनाइ यस्तो छ : सूक्तिको मुख्य उद्देश्य भनेको जीवनोपयोगी ज्ञानको सम्प्रेषण गरी भावकलाई चमत्कारपूर्ण रूपमा दिशाबोध गराउनु नै हो । गोजीमा अटाउने आकारको यस पुस्तक(गोजिका)मा परेका सबैजसो सूक्ति दिशाबोध गराउने किसिमका छन् ; तसर्थ ज्ञवालीको लक्ष्य पूरा भएको छ ।  यस सङ्ग्रहमा परेका (केही दर्जन) सूक्तिलाई सुन्दर र अर्थपूर्ण बनाउने काममा ज्ञवालीले रमेश खकुरेल, भुवनहरि सिग्देल र कोषराज न्यौपानेजस्ता ‘आदरणीय कविज्यूहरू’ बाट सम्मति र हौसला पाउनु भएको रहेछ; यो चान्‌चुने कुरो होइन । सङ्ग्रहले मौलिक नेपालीपन पाओस् भन्ने ज्ञवालीको इच्छा पूरा गरिदिन कविहरू र प्रा.डा. जीवन अधिकारीको सहयोगले राम्रै काम गरेको हुनुपर्छ ।

सूक्तिलाई पोटिलो पार्न दृष्टान्त काम लाग्छन् तापनि ती नभैनहुने माध्यम चाहिँ होइनन् भन्ने ज्ञवालीको मान्यता रहेछ । तथापि सूक्तिसम्बन्धी शास्त्रीय नियम वा परम्पराबारे आफूसित ‘आधिकारिक जानकारी’ भने नभएको कुरालाई ज्ञवालीले स्पष्ट शब्दमा स्वीकार गर्नुभएको छ ।

निजी अध्ययनको निचोडमा निस्केको ज्ञवालीको यो कथन मननीय छ: ‘नेपाली भाषाको सन्दर्भमा...उखानहरूलाई प्राचीन नेपाली सूक्ति मान्न सकिन्छ’।  किनभने उखान, आहान, कहावत जे भने पनि तिनले हाम्रा पूर्वजहरूले पाएको ज्ञानलाई समाजोपयोगी सन्देशमा रूपान्तरण गर्ने काम गरेका छन्; गर्दैछन् । उस बखत पढेरभन्दा परेर जानिने विषयबाट समाज निर्देशित रहन्थ्यो । ‘बुढा मरै भाषा सरै भनि भन्छन्.’ भन्ने नेपाल-निर्माता पृथ्वीनारायण शाहको कथन पनि यहाँछेउ सान्दर्भिक हुने देखिन्छ ।

उसो त ज्ञवालीको यस सूक्तिसङ्ग्रहमा परेका सबै सूक्ति प्रसङ्ग अनुसार उध्दरणीय छन् तर म यी तलका हरफमा परेको सत्य सन्देशको उल्लेख गर्दै यस टिपोटको बिट मार्दैछु:--

अर्तीमा पनि ढोंगीले आडम्बर बढाउँछ

जसरी मूढ जोगीले स्तुतिवाद पढाउँछ

नेता दुष्ट भएदेखि सिङ्गै राष्ट्र दुखाउँछ

कृति : ज्ञवाली सूक्तिसङ्ग्रह

रचनाकार: डा. रामप्रसाद ज्ञवाली

प्रकाशक: शब्दार्थ प्रकाशन, काठमडौं

पृष्ठसंख्या : ८६

मूल्य: १२५ रूपिञा