काठमाडौं पुष २३– वैशाख १२, २०७२ को शक्तिशाली भूकम्पले नेपालको राष्ट्रिय पुस्तकालय पनि जोगिन सकेन । हरिहरभवनमा रहेको पुस्तकालयको भवन भूकम्पले पूर्ण रुपमा क्षति भएसँगै हजारौं पुस्तक ५ हजारवटा बोरामा कोचेर राखिएको तीन वर्ष पुग्नै लाग्दा समेत त्यसलाई निकाल्न सकिएको छैन । 

पुस्तक अव्यवस्थित रुपमा बोरामा कोचेर राखिएका कारण त्यसको अवस्था के भयो होला भन्ने पुस्तक प्रेमीलाई चिन्ताले सताइरहेको छ । 

हरिहरभवनको राष्ट्रिय पुस्तकालय रहेको भाग भूकम्पले क्षतविक्षत बनाएपछि त्यसको व्यवस्थापन हुन नकेको बताउँछन् राष्ट्रिय पुस्तकालयका प्रमुख लाइब्रेरियन उपेन्द्र प्रसाद मैनाली ।  “२०७२ सालको भूकम्पले पुस्तकालयकोे सवै भाग ध्वस्त बनायो आफ्नै भवन नभएको यसलाई राम्रो व्यवस्थापन गर्न सकिएको छैन । अहिले भाडामा लिएको शाखाबाट काम चलाइरहेका छौं” प्रमुख मैनालीले भने । 

नेपाली सेना, शिक्षा मन्त्रालय, यसका विभिन्न विभाग र राष्ट्रिय पुस्तकालयका कर्मचारीहरु मिलेर भूकम्पले ध्वस्त भएको भवनबाट पुस्तकहरु निकाल्ने काम भए । पुस्तकहरूलाई अव्यवस्थित तरिकामा बोरामा राखेर तत्कालका लागि पुस्तकहरु भत्किएको भवनबाट निकालिएपनि ति बोराहरु खोल्नेकाम हुन सकेको छैन । 

महेन्द्र माविको भवनको दुई ओटा तल्लामा हरिहरभवनबाट निकालिएका पुस्तक लगेर राखिएको छ । 

मैनाली भन्छन्–“किताबलाई प्लास्टिकले बाँधेर राख्नुपर्ने थियो त्यसबेला हताहतारमा ५ हजार बोरामा खाँदेर पुस्तकहरु राखिएको छ । यसले गर्दा कितावहरु बिग्रेका छन् ।” 

राष्ट्रिय पुस्तकालयका एक लाख ५० हजार पुस्तकहरु मध्ये अहिले पचास प्रतिशत अर्थात ७५ हजार पुस्तकहरु काम नलाग्ने अवस्थामा छन भने ३५ प्रतिशत अर्थात ५२ हजार ५ सय पुस्तकरु फँ्याक्नु पर्ने अवस्थामा छन र काम लाग्ने ७५ हजार पुस्तकको समेत राम्रो व्यवस्थापन हुन सकेको छैन । 

यसरी बन्दै छ ऐन   

भूकम्पपछि पुस्तकालयलाई व्यवस्थित गर्नको निमित्त रमेशराज सिग्देलको संयोजकत्वमा ३ सदस्यीय कार्यदलको गठन भएको छ । यो समितिले राष्ट्रिय पुस्तक नीति, पुस्तकालय गुरु योजना, अभिलेख व्यवस्थापन एकिकृत पुस्तक ऐन पारित गर्नको निम्ति नेपाल सरकार मन्त्रिपरिषदमा पठाएको छ जो  मन्त्रिपरिषद्मा रोकिएको छ ।

पुस्तकालयलाई व्यवस्थित गर्न शिक्षा मन्त्रालयको योजना महाशाखामा प्रतिबेदन बुझाएको थियो । यस समितिले हरिहर भनव, त्रिभुवन विश्वविद्यालयको लाइब्ररि र जमलको शिक्षा मन्त्रालयको जग्गामा राष्ट्रिय पुस्तकालय राख्न प्रताव गरेको थियो । तर मन्त्रिपरिषद्ले निर्णय गर्न नसकदा यो योजना पनि अलपत्र परेको छ । 

के गर्छ राष्ट्रिय पुस्तकालयले

राष्ट्रिय पुस्तकालयले नेपाल भरि लेखिएका र विदेशमा समेत नेपालको बारेमा लेखिएका पुस्तकहरुको अनुगमन गर्ने गर्दछ । यस्तै नेपालमा प्रकाशित हुने पत्रपत्रिकाहलाई नम्वर दिने काम पनि यसले गर्दछ । नेपाल र अन्य देशसँग भएको सन्धि र सम्झौतको दस्तावेजलाई सुरक्षित  राख्ने काम पनि पुस्तकालयको हो  । देश वा विदेशमा छापिएका नेपालबारेका पुस्तकहरुमा देशको कुनै पनि अवस्थालाई (भियोसी जाँच) असर पार्ने काम गर्दछ भने त्यसलाई कानुनी दायरामा ल्याउने काम पनि राष्ट्रिय पुस्तकालयको हो  

यस्तो छ नेपाल राष्ट्रि पुस्तकालयको इतिहास

२००७ साल पछि तत्कालिन प्रधानमन्त्री टंक प्रसाद आर्चय छिमेकि देश चीनमा सम्बन्ध कायम गर्न जाने बेलामा कोलकत्तमा रहेको भारतको राष्ट्रिय पुस्तकालय घुमेपछि “नेपालमा पनि राष्ट्रिय पुस्तकालय स्थापना गरिने छ भनि भनेका थिए ।  

भारतबाट फर्केपछि २०१३ पुष १९ मा सिंह दरवारको केन्द्रिय सचिवालय पुस्तकालयमा ३० हजार पुस्तकहरु ३ लाख भारतीय रुपैँयामा खरिद गरेर र त्यहाँ रहेका ८ हजार पुस्तक समेत गरि ३ लाख ८ हजार पुस्तकहरुबाट  सिंहदवारको सिक्रिढोकामा स्थापना भएको थियो । त्यस पस्चात विसं. २०१८मा सिंहदरवार बाट हरिहरभवनमा यो पुस्तकालय सारिएको थियो र २०२३ साल देखि यसले सेवा दिँदै आएको छ ।  २०७२ को महाभुकम्प पछि आंशिक रुपमा  बालशाखाबाट संचालन भइरहेको छ भने भुकम्पबाट क्षेति भएका पुस्तकहरु सानो गौचरणको महेन्द्र माविको भवनमा राखिएको छ ।

अहिले राष्ट्रिय पुस्तकालयले  ८ बर्षमा नेपालमा तथा विदेशमा रहेका नेपाल सम्वन्धि पुस्तकलाई डिजिटलाइज गर्ने गर्ने योजना बनाएको छ । जसबाट इन्टरनेशनल नम्वरिङ प्राप्त हुन्छ ।