सानामा गोपालको स्वभाव अलि बेढङ्गी थियो । अल्छी त्यत्तिकै, उट्पट्याङ त्यत्तिकै । 

भनिएको नगर्ने, विपरीत खोजीखोजी गर्ने । साँवा अक्षरसम्म चिनाउन पनि कम गाह्रो परेन उसका दाजुलाई । दाजु अक्षर लेखाउन धुलोट लिएर बस्थे, ऊ भागेर बारीको कुनातिर पुगिसकेको हुन्थ्यो लुक्न ।

त्यतिबेला गाउँमा वर्णमालाको किताब पाउन हुनेखानेमै पर्नुपथ्यो । बाँकीले यही पिर्काको धूलो र पातीको छेस्कोले काम चलाउनुपथ्र्यो । १ दिन दाजुले कान समातेर गुन्द्री बसाए र ‘क’ देखि ‘ङ’सम्म लेखी बेलुकासम्म यस्तै लेखेर देखाउने आदेश दिए ।   

दाजु पाठ दिएर कामतिर हिँडे, ऊ ठसठस गर्दै त्यस्तै अक्षर लेख्ने प्रयास गर्न थाल्यो तर भइदियो के भने एक हुल परेवा उडेर माथि लेखिएको गुरु अक्षर नै मेटिदियो ।

गोपाललाई निहुँ चाहिएको थियो पाइहाल्यो । बेलुका दाजुले पाठ सोध्दा परेवालाई दोष दिएर उम्कियो । दाजु थिए कडा स्वभावका तर त्यसदिन के भएछ कुन्नि बोलेनन् । त्यसपछि उसले सधैं यही सूत्र प्रयोग गर्ने निधो गर्‍यो ।

भोलिपल्ट पनि दाजुले हिजोजस्तै पाठ दिएर हिँडे । उसले पनि हिजोकै फर्मुला अपनायो । जबकि त्यसदिन परेवा उडेकै थिएनन् । एवं रीतले केही समय बित्यो । 

केही दिनपछि दाजुले अक्षर चिनाउन खोजे । उनको हातमा रुद्रीको किताब थियो, जसको आवरण पृष्ठमा लेखिएको थियो – पूजा विधिसहित षङ्ग रुद्री । त्यसैको पहिलो अक्षरलाई लिएर सोधे, ‘यो कुन अक्षर हो ?’ उसले सानो स्वरमा भन्यो, ‘पाटी प ।’

दाजुले पुनः सोधे, ‘त्यसमा के द्या’ ख ?’ उसले भन्यो, ‘बर्धन्ने द्या’ ख ।’ दाजुले फेरि सोधे, ‘बर्धन्ने दिँदा के हुन्छ ?’ उत्तर दियो, ‘पु ।’

‘अर्को अक्षर के हो नि ?’ दाजुको अर्को प्रश्न थियो । उसले उत्तर दियो, ‘डाडु ज ।’ त्यसलाई के द्या’ ख नि भन्ने दाजुको प्रश्नमा उसले भन्योे, ‘कान्नानी द्या’ ख ।’ पुनः सोधियो, ‘त्यो दिँदा के हुन्छ ?’ ऊ बोल्यो, ‘जा हुन्छ ।’

जब दाजुले जोडेर भन्न लगाए, तब दाजुलाई छकाउँँदै हिँडेको फल किन मीठो हुन्थ्यो र ! झट्ट उत्तर दियो, ‘पाजा ।’ त्यसपछि दाजुलाई रिसको पारो यतिमाथि पुग्यो कि मार कसेर १ झापु गालामा दिए, जसको कारण गोपालको आँखाबाट आँसु नै चुहियो ।

सायद पिसाब पनि चुहिएको थियो होला, त्यो भने हेक्का राखेन । 

दाजुको झापु खाएपछि बल्ल उसले अक्षर चिन्यो । त्यसपछि चण्डी, रुद्री, अग्निस्थापना पढाउन थालियो । त्यहीबेला गाउँमा केही पर सानो स्कूल खोलिएको थियो । पढाउने काम गाउँकै १ जना दाइले गर्थे । उनले औपचारिक शिक्षा त पाएका थिएनन् तर लेखपढ भने राम्रै गर्थे । घरायसी लेनदेनको कपाली तमसुक गर्नुपर्दा लिखितम धनी नामका काम उनैले गर्दै आएका थिए ।

मसी मट्टीतेलको मोसोलाई तेलमा घोलेर बनाउँथे, लेख्ने साधन बाँसको कप्टेरा । यसो त फाट्टफुट्ट सामान्य खाले कलम चलेको थियो गाउँमा तर त्यो पनि हुनेखानैमै सीमित थियो । जेहोस् उनले लेखपढको काम राम्रै गर्थे । सायद त्यसै भएर होला बालबालिका पढाउने जिम्मा उनैले पाएका थिए ।

उनले गोपाललाई पनि स्कूल पठाउन कर गर्न थाले, गोपालको बालाई तर बा थिए अर्कै स्वभावका । ‘किलास कि गिलास’ भन्थे, यस्ता कुरा सुन्नै चाहँदैन्थे । ज्यादै नै कर गरेपछि रिसाउँदै भने, ‘मेरो छोराले कौमती पढ्छ, सक्छस् पढाउन ?’ उनी पनि के कम, जोसैजोसमा बोले, ‘पठाएर त हेर्नुस् ।’

त्यसपछि बाको मुखमा बुजो लागेछ क्यारे, भोलिपल्ट रुद्रीको पुस्तक दिएर पठाए । विचरा सामान्य लेखपढ गर्न जानेका गाउँले दाइ के गरुन् ? एक त रुद्रीको बाङ्गाटिङ्गा अक्षर, त्यसमाथि जोडिएका । देख्दै तर्सिहाले । 

तैपनि उनको हिम्मतलाई भने मान्नैपर्छ । कनिकुथी एकएक अक्षर गरी कोट्याउन लगाए ।  

त्यसपछि किन हो कुन्नि ! सायद अन्य काम राम्रोसँग गर्दैन भन्ने लागेर होला, उसलाई बाँदर कुर्ने कामको जिम्मा दिइयो । तिनताका बेशी खेतमा मकै रोप्ने गरिन्थ्यो तर बाँदरले हैरान पार्ने । चमर पसेदेखि नै कुरेर बस्नुपर्ने हुन्थ्यो । गोपाल बाँदर कुर्न त जान्थ्यो तर दिनभर खेतको कुनामा सुतेर आउँथ्यो । १ दिन गह्राको कुनामा हुट्टिट्याउँको बच्चा फेला पार्‍यो । सायद आमाको काखबाट छलिएको हुनुपर्छ, राम्ररी आँखा पनि खुलेको थिएन ।

पाउने बित्तिकै उसले एकछिन खेलायो र बाँदर नआओस् भन्दै देवताको नाममा घाँटी रेटेर २ थोपा रगत चढाएर सुत्यो । विचरा अबोध प्राणीलाई मारेको फल किन राम्रो मिल्थ्यो र ? तत्कालै एकहुल बाँदर आएछ र पूरा खेत सखाप पारेर हिँडेछ । 

त्यसपछि गोपाललाई आपत पर्‍यो । घरमा भने मारिहाल्छन् । त्यसैले बाँदरले कोपरेर फालेको जति उठायो र खोलामा बगाएर घरतिर लाग्यो । यसरी तत्कालको गाली त टार्‍यो तर यस्ता कुरा टार्न खोजेर कहाँ टथ्र्यो र ? भोलिपल्टै बा र दाइले थाहा पाइहाले । त्यसपछि नसिहत स्वरूप खेतको छेउकुना खन्ने काम लगाइदिए उसलाई । गाउँका खेतका गह्रा प्रायः सानै हुन्छन् । कुनै त यस्ता सुर्का पनि हुन्छन्, जसमा गोरु नै लाग्दैन । यस्तोमा हातैले खन्नुपर्ने हुन्छ । गोरु लाग्ने गह्राको पनि छेउकुना हातले नखनी हुँदैन ।

गोपाल बिहान भात खाएर खेत खन्न त जान्थ्यो तर दिनभर सुतेर बेलुका फर्कन्थ्यो ।

खेत खन्ने काम समेत राम्रोसँग नगरेपछि कर्मकाण्ड गर्ने कामको जिम्मा दिइयो । त्यतिबेलासम्म कनिकुथी, न्वारन, पास्नी, तिथि श्राद्ध र सत्यनारायणको पूजासम्म गराउन सक्ने भएको थियो तर त्यो काम पनि ढंगले गरेन । न्वारन गर्न जाँदा नाम राख्नै बिर्सिदिन्थ्यो । श्राद्ध गर्न जाँदा पिण्डदान गर्न । यजमानहरू सिकायत गर्दैमा हैरान । 

यसरी सबैतिरबाट हैरानी व्यहोर्नुपरेपछि घरपरिवारले वास्ता गर्न छाडे । त्यसपछि ऊ फुक्काफाल भयो । दिनभर बाघचाल र डन्डी बियो खेलेर बिताउँथ्यो र बेलुका लुसुक्क घर आउँथ्यो । विचरी आमा धर्मसंकटमा पर्र्थिन् । जस्तो भए पनि छोरो आफ्नै । आमाको मन किन मान्थ्यो र ? लुकीछिपी २ गाँस खान दिन्थिन् । ऊ खाएर मस्तले निदाउँथ्यो ।

यसरी उसले सानो छँदा बुवाआमा र दाजुलाई सताएर जुन फाइदा लिएको थियो, पछि गएर त्यसको फल उसैले भोग्नुपर्‍यो । जता गए पनि असफल र हैरानी खेप्नुबाहेक हात लागी केही भएन । त्यसपछि उसको होश त आयो तर त्यतिबेलासम्म निकै अबेर भइसकेको थियो । फलतः उसको भागमा पश्चात्ताप गर्नुबाहेक केही बाँकी रहेन ।