मोरङमा पूर्व–पश्चिम राजमार्गसँगै जोडिएको छ सिर्जना सामुदायिक वन । सोही सामुदायिक वनमा केही वर्षअघि विभिन्न देशका कलाकार ल्याएर सिर्जना अन्तर्राष्ट्रिय मूर्तिकला कार्यशाला गरिएको थियो । जहाँ नेपालसहित भारत, बंगलादेश, जापान, जर्मनी र इटालीका मूर्तिकारले मूर्ति बनाएका थिए । ती कलाकारले बनाएका मूर्तिहरू अहिले पनि त्यहाँ छँदैछन् । जहाँ विभिन्न जनावरका मूर्ति बनाइएका थिए । ती मूर्तिहरू संरक्षण अभावमा अलपत्र बनिरहेका छन् । पहिले ती मूर्ति हेर्न पर्यटकको घुइँचोसमेत लाग्ने गरेको थियो । तर पछिल्लो समय अवस्था फेरिएको छ । ती मूर्ति झाडीमा छोपिएकाले त्यहाँ पर्यटक घुम्न आउनै छाडेका हुन् ।

उल्लेखित प्रशंग ल्याउनुको कारण, त्यो कार्याशालामा बेलबारीका मूर्तिकारहरू गणेश लामा आँशु, शिव छान्छा राई र बालकुमार तामाङलाई भने सहभागी गराइएको थिएन । तर, तिनै तीन कलाकारले नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका संस्थापक पुष्पलाल श्रेष्ठ, नेकपा (एमाले)का तत्कालीन अध्यक्षसमेत रहेका प्रथम कम्युनिस्ट प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारी र लोकप्रिय नेता मदन भण्डारीका सालिक निर्माण गरेर वाहवाही कमाएका छन् ।  

एमाले जिल्ला कमिटी, मोरङले यी मूर्ति बनाउन लगाएको हो । पार्टीको जिल्ला कार्यालयको प्राङ्गणमा राख्नलाई एमालेले पुष्पलाल, मनमोहन र मदनका नयाँ मूर्ति बनाइएको हो ।

यसरी बने मूर्ति
मोरङकै लक्ष्मीमार्गमा ४५ दिनअघि तीनजना कलाकारले बडेमानको ढुंगामा आकृति कोर्न थाले । बेलबारीका गणेश लामा आँशु, शिव छान्छा राई र बालकुमार तामाङले आकृति कोरेका हुन् । मूर्ति कोर्दै गर्दा पर्यटकहरूमा खासै उत्साह थपिएन । कसैले पनि सकारात्मक सोधीखोजी गरेनन् । बरु उल्टै ‘कहाँबाट पैसा ल्याएर पचाउने काममा लागेको ?’ जस्ता आरोपसहितका प्रश्नको सामना गर्नुपरेको कलाकारहरूको गुनासो छ । 

सिंगो ढुंगालाई कुँदेर आकृति बनाउने काम चुनौतीपूर्ण रहेको मूर्तिकारहरूको अनुभव छ । तर मोरङका यी तीन मूर्तिकार पहिलो प्रयासमै सफल बनेका छन् । मार्बल ग्रेनाइटका मात्रै मूर्ति बनाएका यी कलाकारले ४५ दिन लामो प्रयासमा एउटै ढुंगामा तीनजना चर्चित नेताको मूर्ति कुँदेका हुन् । पहिले बेवास्ता भए पनि अहिले भने मूर्ति हेर्ने भीड लाग्ने गरेको छ । 

‘अहिले भने मूर्ति हेर्नेको भीड लाग्ने गरेको छ । गैरकम्युनिस्टले पनि उनीहरूको कलाको सम्मान गर्न थालेका छन्,’ मूर्तिकार गणेशले भने । गणेश, शिव र बालकुमारले ढुंगाको मूर्ति भने पहिलो पटक बनाएका हुन् । फाइबर र माटोबाट भने धेरै मूर्ति बनाइसकेको उनीहरूले बताए । ठूलो ढुंगा भएकाले धेरै समय लागेको उनीहरूको भनाइ छ ।  उनीहरूले बनाएको सालिकको हाइट भने ३५ इन्चको रहेको छ । मानिसको अनुहारको आठदेखि नौ इन्चसम्मको हुन्छ । लाम्चो अनुहार हुनेको साढे नौ इन्चको हुने गर्छ । तर उनीहरूले अनुहार नै १२ इन्चको बनाएका छन् । चुरेपहाडको फेदीमा पर्ने लेटाङको फडानीस्थित चिस्याङ खोलाबाट ढुंगा ल्याएर मूर्ति बनाइएको हो । मूर्ति बनाउँदा तीनवटा ग्रेडर मेसिन बिग्रिएको गणेशले बताए । ढुंगा कडा भएकाले ग्रेनाइट काट्ने चक्का बिग्रिएको उनको भनाइ छ । तीन नेताको मूर्ति बनाएको पारिश्रमिक साढे ४ लाख जति हुने उनीहरूले बताएका छन् । 

नेपालमै कलाकार भए पनि अपेक्षा गर्ने गरिएको उनीहरूले गुनासो गरेका छन् । ‘बाह्य देशका कलाकार खोज्ने चलन अहिले पनि छ, ’गणेशले भने ‘ नेपालमै पनि सीप भएका कलाकार छन् । तर तिनीहरूलाई उपेक्षा गर्ने गरिन्छ ।’

भारतलगायत अन्य देशबाट आउने सालिकहरू कमजोर हुने गरेको उनीहरूले बताए । बाह्य देशबाट आउने ग्रेनाइट अथवा ह्वाइट मार्बलको सालिक कमजोर हुने उनीहरूको भनाइ छ । ‘ह्वाइट मार्बललाई केमिकलमा राखेपछि कमलो हुन्छ,’  गणेशले भने ‘अनि काट्न सजिलो हुन्छ । फेरिपछि केमिकल मै राखेर साह्रो बनाएर पठाउने गरिन्छ ।’ केमिकल भएका कारणले सालिकहरू नटिक्ने गरेको उनीहरूले बताएका छन् ।  यहीको नेचुरल ढुङ्गा भएकाले मजाले टिक्ने उनले बताए । 

ढुङ्गामा आकृति बनाउन भने धेरै समय लाग्ने कलाकारहरू बताउँछन् । मूर्ति तथा सालिक बनाउँदा एनाटोनिलाई फ्लो गर्नु पर्ने भएकाले ढुङ्गामा धेरै मेहनत गर्नुपर्ने उनीहरू बताउँछन् । आँखा, गाला, मुख, कान लगायतका अनुहारको भागको फ्लो गर्नुपर्ने उनीहरूले बताएका छन् ।  

लार्जेस्ट साइजमा काम गर्दा अलमलमा पर्ने गरेको गणेशले बताए । कलाकारहरूले ९० प्रतिशत काम गर्न सक्दा ढुङ्गामा सय प्रतिशत नै सम्झने गर्छन् । माटो तथा मार्बलमा भने सय प्रतिशत नै बनाउने उनीहरू बताउँछन् । पूर्वका धेरै मूर्तिकारले पहिलो पटक प्रयासमै पास भएको भनेपछि थप हौसला मिलेको उनीहरू बताएका छन् । एउटै ढुङ्गामा कुदिएका तीन नेताका मूर्तिहरू विराटनगर ल्याउने तयारी भइरहेको एमालेले जनाएको छ ।