कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य नै थियौँ, सत्यबाटै आएका हौँ । सत्य नै छौँ र सत्यकै खोजमा हिँडेका छौँ । अन्य सत्य धेरै हुन सक्छन् । एउटाले देखेको वा एउटालाई लागेको सत्य अर्काेलार्ई लागेको वा अर्कोले देखेको सत्य । तर आफू भनेको आफैँ हो जुन एउटै हुन्छ । यसै पनि अरूलाई ढाँट्न सकिन्छ । कसैले केही समय ढाँट्ला, कसैलाई धेरै समय ढाँट्ला । हुन सक्छ कसैलाई सँधैभरी पनि ढाँट्न सकिएला तर आफूलाई भने मरिकाटे सकिन्न । 

दार्शनिकहरू सत्य तीन किसिमको हुन्छ भन्छन् । व्यावहारिक सत्य, प्रातिभाषिक सत्य र पारमार्थिक सत्य । व्यावहारिक सत्य भनेको गुलियो मीठो लाग्नेलाई गुलियो नै सत्य हो भने रातो राम्रो लाग्नेलाई रातै सत्य हो । त्यस्तै तातो र जमेको  पानी छुँदा लाग्ने पानीको ज्यादा तातो ज्यादा चिसो प्रातिभाषिक सत्य हो । यस्ता सत्य परिवर्तन हुन सक्छ तर पारमार्थिक सत्य परिवर्तन हुँदैन । किनकि त्यो परम सत्य हो । सत्यको पनि सत्य । हो, आफू त्यही सत्य हो । यसलाई हामी निम्न उदाहरणबाट अझ बढी प्रष्ट हुन सक्छौँ । 

मानौँ हामी कतै जाँदैछौँ । ठूलै दुर्घटनामा पर्यो । आसन्न मुत्युको मुखमा छौँ । दुर्घटा जुन पनि हुन सक्छ । हवाइजहाज, पानीजहाज, मोटर गाडी यस्तै–यस्तै । यतिबेला सर्वप्रथम के गर्छौँ ? धनसम्पत्तिको सम्झना गरिएला, घरपरिवारको सम्झना होला, साथमा भएको सन्तान र सम्पत्तिको सम्झना होला । जबसम्म सकिन्छ तिनलाई बचाउने प्रयास गर्छौँ जब सकिन्न भन्ने प्रष्ट हुन्छ तब तिनलाई त्यहीँ छाडेर आफैँलार्ई बचाउनतिर लाग्ने गर्छौँ । होकि होइन ? यदि हो भने यही नै हो आफू नै सत्य भएको पहिलो प्रमाण हो । 

सबैले आफूलाई नै सत्य देखेकाले, सबैलाई आफू नै सत्य लागेकाले नै त त्यसलाई बचाउने प्रयास गरियो । नत्र त आफूलाई छाडेर अरूलाई नै बचाउन खोजिहालिन्थ्यो नि । आफू सत्य थियो, त्यसलाई बचाउनै पर्ने थियो, आफू रहेपछि मात्र सुन र सन्तानको अर्थ थियो  त्यसैले आफैँलाई बचाउनतिर लागियो । 

अब आउनुस् दोस्रो उदाहरण पनि हेरौँ । जस्तो– हाम्रो शरीर पञ्चमहाभूतले बनेको छ । पञ्चमहाभूतमा पृथिवी, जल, तेज, वायु र आकाश पर्छन् । यी एकपछि अर्को शूक्ष्म हुँदै गएका छन्, जुन सबै सत्य हुन् । आकाश सत्य हो । सत्य भएकैले एउटै छ र सर्वव्यापक पनि छ । भले घटाकाश र मठाकाशको कुरा गर्न सकिएला, तर ती सबै महाकाशकै अङ्ग हुन् । किनकि घटमा र मठमा आउनुपूर्व ती एउटै थिए । घट र मठको अवसानपछि पनि एउटै रहने छन् । 

वायुको अवस्था पनि त्यस्तै हो, तेजको अवस्था पनि त्यस्तै हो । जल र पृथिवीको अवस्था पनि त्यस्तै हो । यी सबै एउटै छन् र एउटै नै भएर रहेका हुन्छन् । यी सबैका परमाणु हामीमा सरेर आएका छन् । यिनैले बनाएका हुन्, यिनैले बचाएका हुन्, यिनैले बढाएका हुन् । त्यसैले आफ्ना लागि आफूभन्दा सत्य अर्को हुनै सक्दैन । आफूबाहेकलाई बनाउने पनि यिनैले भएकाले उनीहरूका निम्ति पनि उनीहरू नै सत्य बनेका हुन्छन् ।  

तेस्रो प्रमाण हो आफू भएपछि नै अरू हुने हुन् । यो पनि आफू सत्य भएको लर्तरो प्रमाण होइन । अरू पनि सत्य त हुन् तर पहिलो सत्य आफैँ हो । यसको अर्थ अन्य सत्यका महत्व छैन भन्ने होइन । उनीहरूका पनि आ–आफ्ना स्थानमा उत्तिकै महत्व छ । तर सर्वाधिक महत्व आफ्नै छ । किनकि आफू भएपछि नै अरू हुने हुन् । आफू भयो धन, सम्पत्ति, घरपरिवार सबै भए । आफू भएन केही पनि भएन । 

यी उदाहरणका लागि प्रस्तुत गरिएका केही प्रमाण हुन् । खोज्दै गए यस्ता उदाहरण सयौँ भेटिन सक्छन् । त्यसैले पहिलो कर्तव्य हो आफैँ सुध्रने, आफूलाई सुधार्ने । अरूलाई सुधार्न सकिन्न । किनकि त्यो आफ्नो हातमा छैन । आफूलाई सुधार्न भने सकिन्छ किनकि त्यो आफ्नो हातमा छ । अरूलाई सुधार्ने नै कुरा गर्ने हो भने भगवानले राम र कृष्णले त सकेका थिएन भने अरूको के कुरा । जब आफूलाई सुधार्न सकिन्छ त्यसपछि अरूलाई सुधार्नै पर्दैन । स्वतः सुध्रिँदै जान्छ । 

सत्य छोपियो सबै छोपियो । सत्य उद्घाटन भयो सबै देखियो । यही हो जीवन र जगत्को यथार्थ । जग नै बिग्रिएपछि, फेदमै कीरा लागेपछि, फेद नै कुहिएपछि, मूल नै सुकेपछि बाँकी के रह्यो र ? त्यसैले सर्वप्रथम सत्यलाई चिनौँ र त्यसैको सदुपयोग र संरक्षण गर्नेतिर लागौँ । बाँकी काम आफैँ हुँदै जान्छ । अस्तु ।