काठमाडौं – प्रदर्शनी मार्गमा रहेको नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयको आंगिक क्याम्पस वाल्मीकि विद्यापीठ राजधानीको केन्द्रमा संघीय सरकारको नाकैमुनि रहेर पनि ओझेलमा परेको छ ।

बाहिरबाट जोसुकैले भित्र नियाल्यो भने कुनै उच्च शिक्षा अध्ययन गर्ने ठाउँ जस्तो नभएर लामो समयदेखि कोही नबस्ने ‘खण्डहर’ जस्तो देखिन्छ । बाहिरी घेराको पर्खाल पुरानो भएको छ, प्रवेशद्वार टिनको पाताले बनाइएको छ । गेटमा सुरक्षा गार्ड बस्ने घर थोत्रो छ ।

झ्यालका जाली च्यातिएका छन् । भवनको छानो चुहिने भएको छ । पुराना र थोत्रिएका सामान राख्ने ठाउँ अव्यवस्थित छ, सामान छरप्रस्ट राखिएको छ । रंगरोगन र मर्मतसम्भारको अभावमा भवन खुइँलिएको छ । विद्यापीठको अगाडिको जग्गामा रहेको बगैंचामा बगैंचाको स्वरूप छैन, बन्दै गरेको धुलाम्मे सडक जस्तो छ ।

४ महिनादेखि तलब आएन

१ सय ७० प्राध्यापक र ४५ जना कर्मचारीले मंसिरदेखि तलब पाएका छैनन् । नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयमा साधारण सभाले आम्दानी र खर्च पारित नगरेसम्म अर्थ मन्त्रालयले अनुदान दिने प्रणाली छैन । विश्वविद्यालयले अनुदान नपाएपछि विद्यापीठको खातामा आवश्यक शीर्षकमा पैसा आउँदैन ।

विश्वविद्यालयमा बल्ल फागुन १९ गते साधारणसभा भयो । ४ महिनापछि तलब खान पाइने खुशीमा छन् प्राध्यापक र कर्मचारीहरू । 

प्रधानमन्त्री कूलपति रहने व्यवस्था रहेको विश्वविद्यालयमा प्रधानमन्त्रीले समय नदिएका कारण साउन भदौं महिनामा नै हुनुपर्ने साधारणसभा फागुनसम्म स¥यो । ‘अब छिट्टै तलब पाउँछौ होला,’ विद्यापीठ प्रमुख गणेशप्रसाद घिमिरेले तमाम निराशाबीच उत्साहित हुँदै भने ।

न रंगरोगन, न पुस्तकालय

२०७२ सालको भूकम्पबाट पुस्तकालयको भवन भत्केपछि ४० हजार जति पुस्तक धमिराले खाएर सिद्धिने अवस्थामा पुगेका छन् । प्रशासनले केही अत्यावश्यक पुस्तकको संरक्षण गरेको छ । बाँकी पुस्तकालय निर्माण गर्ने भवन कोठा नै विद्यापीठसँग छैन । 

‘पुस्तकालय विना नै विद्यापीठ सञ्चालन गर्ने कुरा कति गाह्रो होला ?’ घिमिरेले लोकान्तरसँग गुनासो गरे, ‘आधारभूत समस्या त सम्बोधन भएको छैन, रंगरोगन र अन्य कुराहरूको कसरी सम्बोधन होला ?’

विद्यापीठले आफ्नो मर्मतका लागि १९ वर्षदेखि रकम प्राप्त गर्न सकेको छैन । रंगरोगनको कुरै गर्नुपरेन, भवन खण्डहर जस्तो भएको छ । प्राप्त थोरै रकमले सामान्य र आधारभूत संरचनाको मर्मत गर्दा ठिक्क हुने गरेको छ ।

उत्तरमध्यमादेखि आचार्यसम्म पढाइ हुने यस विद्यापीठमा ८ सय विद्यार्थी पढ्छन् । विद्यापीठमा पढ्ने दलित र जनजाति विद्यार्थीलाई हाजिरीका आधारमा बढीमा १० महिनाको छात्रवृत्ति उपलब्ध गराउँदै आएको छ । विद्यापीठमा पढ्ने ७५ जना विद्यार्थीले वार्षिक छात्रावास सुविधा पाएका छन् । 

विद्यापीठ ‘नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय’ अन्तर्गतको आंगिक क्याम्पस भएकाले हरेक क्रियाकलापको नियन्त्रण विश्वविद्यालयले गर्छ । पढाइ दिउँसो र साँझ गरेर २ चरणमा हुन्छ । यहाँ १७ वटा प्राचीन विषयमा पढाइ हुन्छ । ‘कुनै विषयमा विद्यार्थी थोरै छन्, कुनै विषयमा धेरै छन्,’ घिमिरेले भने, ‘भाषा प्रशिक्षण विषयमा विद्यार्थीको आकर्षण बढिरहेको छ । तर हामीसँग ५० जना विद्यार्थी अटाउने तीनवटा कोठा पनि छैनन्,’ घिमिरेले निराश हुँदै भने ।

नियमनको अभाव 

घिमिरेका अनुसार विद्यापीठमा २ जना सुरक्षा गार्डको व्यवस्था छ । तर विद्यापीठ प्राङ्गणभित्र जोसुकै पनि छिर्ने गरेको छ, विद्यापीठले नियमन गर्न सकेको छैन । दिउँसोको समयमा काम नपाएर टहलिन आएकाहरू पनि विद्यापीठकै चौरमा बसेर समय बिताउँछन् ।

‘आवारा र दादागिरीका कारण यस्ता समस्या हल गर्न सकेका छैनौं,’ घिमिरे भन्छन्, ‘केटाकेटीका जोडी आएर टाँसिएर बस्छन्, सुरक्षा गार्ड गएर यसो गरेर यहाँ नबस भन्दा मान्दैनन् । अनि प्रहरी बोलाएर कसरी धपाउनु ?’

गुण्डागर्दीको एउटा उदाहरण सुनाउँदै घिमिरे भन्छन्, ‘एक पटक दिउँसो अचानक एउटा समूह आएर कार्यक्रम गर्नलाई ठाउँ माग्यो । तर मैले हुन्न भनें । अनि त ६ वटा ढोकाहरू तोडेर गएछन् । प्रहरीमा उजुरी गरौं भने राजनीतिक कित्ताबन्दीका आधारमा छाड्छन् । के गर्नु समस्या धेरै छ ।’ घिमिरेले मलिनताका साथ अनुभव सुनाए । 

जीर्ण विद्यापीठको प्रमुख भएतापनि घिमिरे आशावादी देखिन्थे । उनले भने, ‘हाम्रो मुख्य समस्या आर्थिक र भौतिक पूर्वाधारको अभाव हो । अहिले नयाँ ५ तले भवनको डीपीआर तयार गरेर पुनः निर्माण मन्त्रालयमा पठाएका छौं । भारत सरकारको सहयोगमा निर्माण हुने विषयमा छलफल भइरहेको छ ।’

त्यसपछि विद्यापीठको मुहार फेरिन सक्ने आशा छ घिमिरेको । मुस्कुराउँदै घिमिरे भन्छन्, ‘त्यसपछि हेरौं के हुन्छ ? त्यसो भएमा हाम्रो समस्या हल हुन्छ ।’