मंसिर १९, २०८०
कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...
भदौ १७, २०७६
गुप्तचरको पुस्तक नै समाचारको स्रोत हुन पुगेको छ । कुनै बखत ‘रअ’ को विशेष निर्देशक रहेका अमर भूषणले लेखेको ‘इन्साइड नेपाल’ (नेपालभित्र) नामक किताब छापिएपछि त्यसलाई आधार बनाई समाचार लेखिएको देखिन्छ– हिजो सोमवार । ईण्डियाकै छापा ‘डेली न्यूज एण्ड एनालिसिस्’ (डिएन्ए) को अन्लाइन संस्करणमा वरिष्ठ संवाददाता सुमितकुमार सिंहले लेखेको समाचार छापिएको छ ।
समाचारको शीर्षक र त्यसको पेटबोली दुबै सन्सनी फैलाउने प्रकृतिका छन् : नेपालको राजतन्त्र ‘रअ’ले फ्याँकेको हो । र, त्यस कामको थालनी सन् १९८९-९० मा भएको थियो । ‘रअ’ को दोहोरो जिम्मेवारी थियो :१) फरक-फरक सैद्धान्तिक विचारधारा राख्ने राजनीतिक दलहरूमा एकता गराउने, र २) नेपालमै गुप्तचरहरूको सञ्जाल निर्माण गर्ने । अनि यी दुई विधिबाट राजसंस्थालाई विस्थापित गर्ने । तर लक्ष्य हासिल गर्न आवश्यक सबै गतिविधि अत्यन्त गोपनीय ढङ्गबाट सञ्चालन गर्नुपर्ने चुनौती थियो ।
परस्पर विरोधी शक्तिहरूले नेपाललाई अस्थिर नपारुन् भन्ने हिसाबले त्यहाँ घमघच्चीको ‘गोप्य कारवाही’ सञ्चालन गर्ने कामको आरम्भ सन् १९९० मा राजा वीरेन्द्र मातहतको सकृय राजतन्त्रलाई संवैधानिक स्तरमा ओरालेर गरिएको हो– डिएन्ए समाचारमा लेखिएको छ । यसै सिलसिलामा राजीव गान्धीको सरकारले नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनलाई समर्थन गर्ने निधो गर्यो । राजासँग कूटनीतिक तहमा अनेक पहल गर्दा पनि पार नलागेकोले राजीव सरकारले नेपाल जाने मालसामानको आपूर्ति रोकेर नाकाबन्दी समेत लगाउनु परेको थियो, समाचारमा लेखिएको छ ।
नेपालमा भारतको प्रभावलाई कम गर्न राजाले चीनसँग सहयोग खोजेको कारणले भारत थप झस्कियो । त्यसै बखत हो, भारतले नेपालमा लोकतन्त्र सुरक्षित राख्ने कामको जिम्मा गुप्तचर निकाय ‘रअ’ लाई सुम्पियो ! अनि ‘रअ’का प्रमुख ए. के. वर्माले चाहिँ सहयोगी जीवनाथन्लाई त्यो गहन कार्यभार जिम्मा लगाए । ( जीवनाथन् छद्म नाम हो,समाचारमा भनिएको छ ।)
अमर भूषणको चर्चित किताबमा प्रचण्डलाई ‘रअ’को राजतन्त्र पाखा लगाउने योजनामा सामेल गर्न लामो समय लागेको चर्चा भएको छ । एकपल्ट त उनले ‘रअ’सँग प्रश्न समेत गरे: हामी राजतन्त्रमुनि रहौं वा जनगणतन्त्र मातहत, तपाञीहरूलाई किन चिन्ता ? तर पछि माओवादीहरूलाई गोप्य (खतरनाक) ठाउँहरूमा समेत डाकेर अनेक चरणको वार्ता गरेपछि बल्ल प्रचण्डको सहमति प्राप्त भएको थियो । प्रचण्ड पछि गएर (सन् २००८ र २०१६ मा गरी) दुई खेप नेपालका प्रधानमन्त्री भए ।
किताबमा चर्चित मुख्य बुँदाहरू यिनै हुन्, समाचारको मजबुन यही हो । यति पढेकै भरमा पनि बुझ्न सकिने कुरा यी हुन्:–
– नेपालका राजाले राजीव गान्धीका कुरा नसुनेको, नमानेको अनि सँगसँगै चीनसँग मित्रता बढाएकोले नेपालले २०४५/४६ सालमा भारतीय नाकाबन्दी खेप्नु परेको थियो
– दिल्लीको कूटनीतिक दबाबले काम नगरेको हुनाले नै राजीव सरकारले नेपालमा जन-आन्दोलन भड्काउन सहयोग पु-याउने बाटो समातेको थियो
– राजतन्त्रलाई विस्थापित ‘रअ’को माध्यमबाट दिल्लीले गरेको हो, स्थापित गर्ने क्षमता पनि उसैमा छ । अन्य शक्तिको जोड चल्दैन
– माओवादी नेताहरू शुरुमा चीनका ‘महान्’ अध्यक्षको नामबाट चिनिए तापनि पछि गएर ‘रअ’ का प्यादा मात्र हुन पुगे ; तिनले स्वाभिमानी नेपाली जनतालाई भ्रमित पारे; पार्दैछन् । तिनको असली चरित्र बेलैमा चिन्न पाएको भए नेपाली मतदाताले आफ्नो मत खेर जान दिने थिएनन्
– काँग्रेस लगायतका अन्य दलका नेता पनि ‘रअ’ कै संयोजनमा सञ्चालित भएका हुन् । मधेसी कहलिन रुचाउने दलका नेतागणको त कुरै भएन । यसरी धोका दिने नेताहरूलाई तिनका कार्यकर्ताहरूले कति छिटो र कति निर्णायक ढङ्गले विद्रोह गरी लखेट्न सक्छन् त्यो समयको अन्तरालमा देखिँदै जानेछ । अहिले यस पक्षमा यत्ति मात्र ।
एउटा सान्दर्भिक प्रश्न: यो ‘इनसाइड नेपाल’ को प्रकाशन अहिले किन भयो होला त ? केही कुरा अनुमान गर्न सकिन्छ । जस्तो, किताब छाप्ने र वितरणमा लैजाने समयको छनोट पनि महत्वको कुरो हुने रहेछ । उदाहरण हो : ‘एक्सिडेण्टल प्राइम्-मिनिष्टर’ । डा. मनमोहन सिंहको प्रधानमन्त्रित्वको पहिलो कार्यकाल ( सन् २००४-८) मा उनैका प्रेस सल्लाहकार सञ्जय बारूको यो पुस्तक सन् २०१४ को निर्वाचनको केही महीना पहिले छापियो । काकताली मात्र नहोला, निर्वाचनमा सोनिया अध्यक्ष रहेको काँग्रेसले ठूलो पराजय बेहोर्यो । पाँचौं वर्षमा त्यस किताबकै आधारमा त्यही नामको चलचित्र बनेर सन् २०१९ को चुनावअघि प्रदर्शनमा आयो, फेरि बीजेपी र नरेन्द्र मोदीकै लहर आइदियो ।
कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...
सर्वोच्च अदालतको परमादेशले प्रधानमन्त्रीबाट पदमुक्त भएपछि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली बालुवाटारबाट रित्तो हात फर्केका थिए, २०७८ असार ३० गते । संसद् विघटनको अवगाल छँदै थियो, लामो समय सँगै राजनीति गर...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...