पोखराका मुख्य–मुख्य स्थानमा यतिखेर जता हेर्‍यो त्यतै सडक खनिरहेको पाइन्छ तर अत्यन्तै व्यवस्थित तवरले काम हुने गरेको छ ।

ट्राफिक जाम हुन नदिन विशेष सतर्कता अपनाइन्छ । सडक छेउमा घेरो लगाइन्छ, कामदार सबैले सुरक्षा विधि अपनाउँछन् र अत्याधुनिक मशिनको सहयोगमा शारीरिक परिश्रम खन्याउँछन् । पोखरा शहरमा यसरी विभिन्न १५ स्थानमा काम भइरहेको छ ।

हरेक स्थानमा इन्जिनीयर, सेफ्टी, फोरमेन लगायत गरी कम्तीमा १५ जना छन् । यसरी कूल २२५ जना बढीले एकैपटक धमाधम काम गरिररहेका छन् । 

यो हो – पोखरेलीलाई शुद्ध खानेपानी खुवाउने महत्त्वाकांक्षी ८ अर्बको खानेपानी आयोजना । जसलाई पोखराको ‘मेलम्ची’ समेत मान्ने गरिन्छ । संघीय राजधानी काठमाडौंमा मेलम्चीको पानी वितरण प्रक्रिया शुरू भइरहेको बेला पोखराको खानेपानी आयोजनामा सुधार भइरहेको छ ।

पोखरा महानगरपालिका–९ नयाँबजारमा भइरहेको काममा सेफ्टीमा खटिएका देवेन्द्र गौतम भन्छन्, ‘जापानी प्रोजेक्ट भएको हुँदा पोखरेलीको लागि यो खुशीको कुरा हो । अबको १८ महिनापछि पोखरेलीले सिधैं धाराबाटै पानी पिउन सक्छन् ।’ 

उनका अनुसार ८ अर्बको खानेपानी आयोजनाअन्तर्गत मूल सडकमा मुख्य पाइप तथा घरघरमा जाने स्थानमा सहायक पाइप बिछ्याउने काम भइरहेको छ । हालसम्म पोखराको लेकसाइड, सभागृह चोक, न्यूरोड, सिमलचौर लगायतका स्थानमा पाइप बिछ्याइसकिएको छ । नयाँबजार, बिरौटा, विन्ध्यवासिनी, चिप्लेढुंगा, पस्र्याङ, नदीपुर, मुस्ताङचोक लगायत १५ स्थानमा धमाधम पाइप बिछ्याउने काम भइरहेको छ । 

सुरक्षाका विधि र सवारी चाप व्यवस्थापन गर्दै निकै व्यवस्थित ढंगले काम भएको देख्दा पोखरेली समेत दंग छन् । पोखरा सिर्जना चोकमा ऋषि बराल भन्छन्, ‘विदेशी प्रोजेक्टको कामबाट नेपालीले पनि धेरै कुरा सिक्नुपर्दो रहेछ भन्ने लाग्यो । अत्यन्तै व्यवस्थित ढंगले काम हुनुको अर्थ नै विकासले फड्को मार्ने हो । नेपालीले सिको गर्नु जरुरी छ ।’

पोखरा खानेपानी सुधार आयोजनाअन्तर्गत झण्डै ४ लाख पोखरेलीलाई शुद्ध पानी खुवाउने यसको लक्ष्य छ । त्यसको लागि पोखरामा वितरण हुने सबैभन्दा ठूलो खानेपानी आयोजनाको मूल रहेको मर्दीदेखि पोखरासम्म करीब १०० किलोमिटरसम्म पाइप बिछ्याइने छ । पाइप बिछ्याउने र रिजर्भ ट्यांकी निर्माण गरेर व्यवस्थित र शुद्ध पानी घरघरमा पुर्‍याउने लक्ष्य आयोजनाको हो ।

हुन त पोखराको खानेपानी वितरण प्रणाली २०३६ सालदेखिको हो । यो झण्डै ४ दशक पुरानो भइसक्यो । यसैले पनि पोखरेलीका लागि वर्षायाममा धमिलो पानी टाउको दुखाइ विषय बन्दै आएको छ । मानवीय स्वास्थ्यको लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पानी नै धारामा लेदो र धमिलो आउनु कुनै पनि हालतमा स्वस्थकर होइन । पोखरेलीले आफूले जसोजसो छानेर वा उमालेर पिउनुपर्ने बाध्यता छ । कतिपय अवस्थामा नियमित रूपमा त्यही पानी पनि पाइँदैन । 

लामो समयदेखि पोखरेलीको त्यहीँ गुनासो र पानीको वितरण प्रणालीमा सुधार ल्याउन आयोजनाले गत वर्षदेखि खानेपानीको पाइप बिछ्याउने काम गरिरहेको छ । 

पोखरा खानेपानी सुधार आयोजनाका उपप्रमुख इन्जिनीयर आशिष कार्की भन्छन्, ‘पोखराभित्र १०० किलोमिटर दूरीको खानेपानी पाइप बिछ्याउने काम भइरहेको हो । त्यसमध्ये ४८ किलोमिटर मुख्य पाइप लाइन र बाँकी घरघरसम्म पानी पुर्‍याउने नेटवर्किङ पाइप विस्तार काम भइरहेको छ ।’  

आयोजनाका लागि भण्डारण क्षमता विस्तार गर्न ३ ठाउँमा २० लाख लिटरका दरले रिजर्भ ट्यांकी निर्माण भइरहेको छ । पोखरा–५ पस्र्याङ, पोखरा–११ फूलबारी र पोखरा–१५ कोलपाटनमा त्यसखालका ट्यांकी निर्माण भइरहेको छ । फूलबारी र पस्र्याङमा जमिनमुनि र कोलपाटनमा ओभरहेड ट्यांकी बन्नेछन् । यसरी ठूला ट्यांकी जोड्ने गरी पाइप विस्तार र पोखरेलीको धारासम्म पुग्ने गरी नेटवर्किङ सुधार भइरहेको छ । 

आयोजनाअन्तर्गत हाल वितरित पानी थपिने नभई वितरण प्रणालीमा सुधार र शुद्ध पानी हुने जनाइएको छ । पोखरामा दैनिक साढे ६ करोड लिटर पानीको माग छ । केही पानी चुहावट पनि छ । त्यसैले पोखरामा अझै दैनिक १ करोड लिटर पानी अपुग रहेको पाइन्छ । 

मुख्य मुहान मर्दीबाट दैनिक ४ करोड ४० लाख लिटर र भोटीखोलामार्फत दैनिक ३० लाख लिटर पानी आपूर्ति हुने गरेको छ । त्यसमध्ये ८० प्रतिशत माग मर्दीले धानेको हो । 

उता कालीमुढाबाट पनि ३० लाख लिटर पानी आउने गर्दछ भने खानेपानी संस्थानका ७ वटा बोरिङमार्फत दैनिक ७० लाख लिटर पानी आपूर्ति हुने गरेको छ । खानेपानी संस्थान, पोखराले महानगरका विभिन्न १९ वटा वडामा खानेपानी वितरण गरिरहेको छ । 

आयोजनाका इन्जिनीयर सन्तोषकुमार दासका अनुसार जापानी दातृ निकाय जाइकाको ऋण सहयोगमा सरकारले खानेपानी आयोजनामा सुधार ल्याउन लागेको हो । आयोजना काठमाडौंको मेलम्चीपछिको दोस्रो ठूलो आयोजनाका रूपमा लिइन्छ ।

खानेपानी संस्थानले आयोजना पूरा भएपछि ऋण तिर्ने जनाइएको छ । आयोजनाका लागि २०१९ मार्चमा सम्झौता गरेको थियो । जापानी निर्माण कम्पनी हाज्मा एण्डो कर्पोरेसनमार्फत धमाधम काम भइरहेको हो । हालसम्म एकतिहाइ काम सम्पन्न भइसकेको र अबको १८ महिनासम्म निर्माण सम्पन्न हुने लक्ष्य छ ।

पोखरामा पाइप विस्तारसँगै मर्दीमुहानमा ४ करोड २० लाख लिटर पानी शुद्धीकरणलाई ट्रिटमेन्ट प्लान्ट बन्नेछ भने पुरुञ्चौर र हेजामा समेत सो खालका प्लान्ट बन्नेछन् । 

क्षेत्रफलका हिसाबले नेपालमै सबैभन्दा ठूलो पोखरा महानगरपालिकामा वितरित पानीका ४६ हजार धारा छन् । वर्षमा करीब १ हजार ५०० धारा थपिन्छन् । १ जनाका लागि दैनिक १३० लिटर दरले पानी खर्च हुन्छ अनुमान छ । ४ लाख पोखरेलीले दैनिक पानी प्रयोग गर्छन् । त्यसबाहेक करीब ३० प्रतिशत पानी चोरी र चुहावट हुन्छ ।

दैनिक ७ करोड लिटर पानी आपूर्ति गर्न सक्ने हो भने मात्र यहाँको माग थेप्न सक्छ । यसरी बर्सेनि ठूलो संख्यामा धारा थपिने र दैनिक माग पनि बढ्दै गएको हुँदा आगामी दिनमा पोखरामा थप खानेपानीको स्रोत पहिचान आवश्यक छ । त्यसतर्फ सरोकार निकायले ध्यान दिनु जरुरी छ ।