कैलालीको भजनी नगरपालिका ७ हिम्मतपुरकी ८० वर्षीया दुलारी थरुनी पहिले बस्दै आएको घर भएको ठाउँमा मोहना नदी बग्दैछ । वनको छेउमा बनाइएको ओत लाग्ने टहरामा वनले डोजर चलाएपछि उनी स्तब्ध छिन् ।

जीवनमा यसरी विपत्ति आउनुमा उनी आफ्नै कर्म खोटो भएको ठान्छिन् । थारु लोकलयको ढमार भाका गुनगुनाएर चित्त बुझाउँछिन् अचेल, ‘मनमे सोचु करममे लागल आग किहिरे लगाउँ बदनाम हो ? (अर्थ : आफ्नो कर्ममा आगो लागेपछि कसलाई दोष लगाउनू ?)’

पुस ७ गते बाढीपीडितको नाममा वन अतिक्रमण भएको भन्दै सब-डिभिजन वन कार्यालय भजनीले बाढी प्रभावितहरू बस्दै आएको बस्तीमा डोजर चलाएको हो ।

टहरा उजाडिएपछि उनी जाग्राम बस्न थालेको ३ साता पुगेको छ । यो बुढेसकालमा अझै माघको कठ्यांग्रिँदो जाडो कसरी सहने भन्ने पिरलो दुलारीलाई छ ।

टहराबाट त्रिपालमुनि पुगेको बताउँदै उनले भनिन्, ‘यहे त्रिपालभिटट्र सुट्ठी । रातके शीत टपकके सारा पठ्री ठकठक होजाइठ । रातभर लुगलुग–लुगलुग करके बैठल रठु, कि आगी तापके रात कटैठु । (अर्थ : यही त्रिपालमुनि सुत्छौं । राति शीत चुहिएर ओछ्यान भिज्छ । काँपेरै बस्छु । कि आगो तापेरै रात बिताउँछु ।)’

दुलारीका ७ छोरा छन् । उनी कान्छो छोरासँग बस्छिन् । गत साउनमा मोहना नदीमा आएको बाढीले उनको पुरानो बस्तीको घर लग्यो । हाल पुरानो घर भएको स्थानमा मोहनाको धार बग्छ ।

बाढीको बितण्डा स्मरण गर्दै उनले भनिन्, ‘घरेम सुटल रहु हेरो । एक फाले पानी पैठगिल । पुठ्ठासम पुगगिल । घरेक् खुटा पकरके मरगिनु रेउ, मरगिनु रेउ, कहिके चिल्लाइ लग्नु टे मनै आएके बचैलै । (घरमा सुतेकी थिएँ । एक्कासि पानी पस्यो । कम्मरसम्म पुग्यो । घरको खामा समातेर कराएँ, मरेँ-मरेँ भनेपछि मान्छेहरू आएर बचाए ।)’

आगोको सहारामा दिन गुजार्ने बस्तीकी ७३ वर्षीया मुन्नी थरुनीको पनि टहरापछि त्रिपालमुनिका रातहरू कहालीलाग्दा छन् ।

कुहिरो छिचोल्दै भुइँसम्म पुगेको दिउँसोको मलिनो घाममा ढाँड सेकिरहेकी उनले भनिन्, ‘बरा विपद् होगिल । उहाँ मोहना लडिया काट डेहल । यहाँ घर उखार डेलै । (ठूलो विपत्ति आइलाग्यो । त्यहाँ मोहना नदीले काट्यो । घरै भत्काइदियो ।)’

गएको बर्खामा हिम्मतपुरको १८ घर बाढीले बगाउन थालेपछि सशस्त्र प्रहरीले त्यहाँका बासिन्दालाई उठाएर हिम्मतपुर सामुदायिक वनको छेउमा स्थानान्तर गरिदियो ।

स्थानीय राजनीतिक दल, सामुदायिक वन उपभोक्ता समिति र स्थानीय सरकारको सहमतिमा उनीहरूको बस्ती मोहना किनारबाट सामुदायिक वनको छेउमा सारिएको थियो । 

स्थानीय बिरमा चौधरीले भनिन्, ‘भएको घर मोहना नदीले बगाएपछि प्रहरी, नगरपालिका लगायत निकायबाट आएर हामीलाई यहाँ सारे । यहाँ आएपछि अहिले यो पुसको जाडोमा डोजर चलाइदिए । पुरानो ठाउँ बगरमा परिणत भएको छ । अब कहाँ जाने ठेगान छैन ।’

नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरीको टोलीसहित वन कार्यालयले बस्ती उजाडेपछि ती बाढी विस्थापित परिवारको बिचल्ली भएको छ ।

पुसको चिसोमा घरबारविहीन भएपछि उनीहरू सडकमा आएका छन् ।

पूर्वपश्चिम हुलाकी मार्ग छेउमा आफ्नो घरायसी सामान राखेर उनीहरू रात कसरी काट्ने भन्ने चिन्तामा बसेका छन् । २ महिनाको बच्चाकी आमा माया डगौराले छोरालाई रातको शीतलहर र चिसोबाट कसरी जोगाउने भन्ने चिन्ताले मन खान थालेको बताइन् ।

‘नदीले जमिनसँगै घरै लग्न थालेपछि यहाँ घर सारिदिएका थिए’, उनले भनिन्, ‘५ महिना पुग्न नपाउँदै फेरि उही वेदना थपियो । यो चिसोमा कसरी बस्ने, छोरालाई कसरी जोगाउने ?’

यसै वर्ष साउनमा आएको बाढीले उनीहरू बस्दै आएको जमिन कटान गरेर घर नै भत्किने स्थितिमा पुगेपछि सशस्त्र प्रहरीको टोली र स्थानीयले उद्धार गरी वन छेउमा बसालेका थिए । 

‘नदीले घरबास बगायो । वनले बसेको घर भत्कायो । अब कहाँ जाने ?’ सोही बेला वन छेउमा बसाइँ सरेका बाबुराम डंगौराले भने, ‘ठाउँ छैन, कहाँ गएर बस्ने टुंगो छैन । त्रिपाल टाँगेर सडकमा बस्नुको विकल्प छैन । त्रिपालभित्रको चिसो हामी ठूलोले सहौंला, तर साना बालबालिका र बुढापाकालाई साह्रै अप्ठ्यारो भयो ।’ 

गहुँसँगै घुन पिसिए

मोहना नदीका कारण बस्तीका अरू नागरिक पनि जोखिममा रहेको भन्दै सो वन छेउमा बस्ती सारेका थिए । खानेपानी, विद्युतलगायतको समस्या समेत रहेको बस्ती भरिन थालेको थियो ।

१ सय २० घरपरिवार रहेको हिम्मतपुरका सबैले सोही ठाउँमा घर बनाउन थालेपछि वन कार्यालयले घर टहरा हटाउन सूचना जारी गरेको गाउँका भलमन्सा बालकिसन चौधरीले बताए ।

‘पहिला १८ घरपरिवार मात्र बस्दा वन कार्यालयले पनि सहमति जनाएकै थियो,’ उनले भने, ‘स्थानीय सरकारले विस्तारै अन्यत्र बसोबास गराउँछु भनेको थियो, तर १८ घर परिवार बसेको देखेर बस्तीका अन्य मानिस पनि यहीँ आएपछि वन कार्यालयले डोजर चलायो ।’

स्थानीय विश्राम डंगौरा अगाडि थप्छन्, ‘अरू केही होइन, हामीलाई देखेर अरू आए । हामी त गहुँसँग घुन पिसिएझैँ भयौं ।’

वन सबडिभिजन कार्यालयका सहायक वन अधिकृत दिलिपकुमार यादवले बाढीबाट विस्थापितभन्दा पनि अरूले नै वन अतिक्रमण गर्न थालेपछि डोजर प्रयोग गरी अतिक्रमण हटाएको बताए । उनले १ महिने सूचना दिँदा पनि अटेरी गरेर बसेकाको करीब ५० वटा घरटहरा भत्काएको बताए । उनले हिम्मतपुरका १ सय २० घरपरिवारले नै त्यहाँ घर बनाउन थालेकाले बस्ती हटाउनु परेको दाबी गरे ।

भजनी नगरपालिका ७ नं. वडा सदस्य समेत रहेका अर्का पीडित टीकाराम डंगौराले समस्या समाधानका लागि नगरपालिका र जिल्ला प्रशासनसँग पनि पहल भइरहेको सुनाउँछन् । तर आफैं द्विविधामा रहेको उनको भनाइ छ ।

वडा सदस्य डंगौराले भने, ‘विस्थापित नभएकाहरू आफैँ पुरानै ठाउँमा फर्किदिए राम्रो हुन्थ्यो । म आफैँ पीडित हो, उनीहरूलाई फर्कनूस् भन्दा उल्टै आफ्नो दुनो सोझ्याउने काम गरेको आरोप लगाउँछन् ।’