बुटवलको कालिका मानवज्ञान माध्यमिक विद्यालयमा ७ हजार ४०० विद्यार्थी अध्ययनरत छन् ।

देशकै धेरै विद्यार्थी पढ्ने सामुदायिक स्कूल कालिकामा नयाँ शैक्षिक शत्रका लागि भर्ना हुन प्रवेश परीक्षाको फर्म लिन आएका अभिभावकको भीडले चर्चित संस्थागत विद्यालयको झल्को मेटाइदिन्छ । नेपाली/अंग्रेजी दुवै माध्यममा पढाइ हुने यस विद्यालयमा नर्सरीदेखि १० कक्षासम्म हरेक कक्षामा ५ भन्दा बढी ‘सेक्सन’ छन् । 

आइतवारदेखि नयाँ शैक्षिक शत्रका लागि ६०० विद्यार्थी भर्ना लिने गरी वितरण गरिएको प्रवेश परीक्षाको फर्म बिहीवारसम्म ३ हजारभन्दा बढीले भरिसकेका छन् । ९ गते प्रवेश परीक्षा राखिएको छ । 

आफ्ना बालबच्चा कालिकामा भर्ना गराउन लागि अभिभावकको चाप थेगिनसक्नु छ । भर्नाका लागि आउने ९५ प्रतिशत संस्थागत (बोर्डिङ) स्कूलका बालबालिका हुन् । 

‘यो वर्ष एसईई परीक्षामा ६७८ विद्यार्थी सहभागी भए,’ विद्यालयका प्रधानाध्यापक दिनेश थापा भन्छन्, ‘अहिले ६०० मात्र विद्यार्थी थप्ने हो । बढी विद्यार्थी लिएर रिजल्ट राम्रो दिन सकिँदैन । फर्म त ३ हजारभन्दा बढी विद्यार्थीले भर्छन् होला । गत वर्ष पनि ३ हजार ४०० जनाले फर्म भरेका थिए । आएका सबै विद्यार्थी राख्न नसक्ने भएपछि प्रवेश परीक्षा लिने गरिएको हो । भर्नाका लागि यहाँ कसैको भनसुन लाग्दैन ।

३३७ शिक्षक/कर्मचारी कार्यरत स्कूलमा विद्यार्थीका लागि विशाल छात्रावाससहित सुविधासम्पन्न पूर्वाधार छन् । आफ्नै १० वटा गाडीबाट टाढा–टाढाका विद्यार्थी ल्याउने गरिएको छ ।

स्कूलमा देशका ७० जिल्लाका विद्यार्थीहरू पढ्छन् । विद्यालयमा शिक्षा, विज्ञान, कानून, प्राविधिक र व्यवस्थापन विषयहरूमा अध्यापन हुँदै आएको छ । विद्यालयका प्रअ थापाका अनुसार वि.सं. २०७१ सालदेखि लगातार चारपटकसम्म विद्यालय अन्तर्राष्ट्रिय स्कूल अवार्डबाट सम्मानित भएको छ । देशभरका सामुदायिक विद्यालयमध्ये सर्वोत्कृष्ट भई शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयबाट सम्मानित भएको हो ।

वि.सं २०७५ मा बुटवल–१० कै मानव ज्ञान माविसंँग गाभिएर कालिका मानव ज्ञान बनेको हो । ‘हामी विद्यार्थीलाई पढाउने भन्दा आफैं सिक्न प्रेरित गर्छौं र प्रोजेक्ट वर्कमा विशेष जोड दिन्छौं, यो नै हाम्रो सफलताको आधार हो,’ प्रअ थापा भन्छन् ।

विद्यालयमा अवलोकन र शिक्षण सिकाइका लागि हरेक दिन देशका विभिन्न स्कूलबाट शिक्षक तथा विद्यार्थी आउने गर्छन् ।

*** 

रूपन्देहीको तिलोत्तमा–५ मणिग्रामस्थित शान्ति नमूना माध्यमिक विद्यालयले यो वर्ष नयाँ शैक्षिक सत्रका लागि ५५० जना विद्यार्थी मात्र भर्ना लिन सक्ने क्षमता छ ।

चैत २६ गतेदेखि भर्नाका लागि वितरण गरिएको फर्म भरेर २ हजार जनाले प्रवेश परीक्षा दिए, जसमा ६०८ जना उत्तीर्ण भएका छन् । 

विद्यालयमा अहिले ५ हजार ४०० विद्यार्थी अध्ययनरत छन् भने ४६६ जना एसईईमा सहभागी भएका छन् । विद्यालयले नयाँका लागि वैशाख ७ गते प्रवेश परीक्षा (इन्ट्रान्स) राखेको छ । 

इन्ट्रान्सपछि विद्यालयका प्रधानाध्यापक कूलप्रसाद लामिछानेको मोबाइल अफ हुन्छ । ‘मेरो बच्चा भर्ना गरिदिनुपर्‍यो भन्दै सांसद, मन्त्री र नेताहरूको फोनले हैरान बनाउँछ,’ प्रअ लामिछाने भन्छन्, ‘हाम्रोमा सोर्सफोर्स चल्दैन । नाम निकाल्ने विद्यार्थी पढ्न पाउँछ । भर्ना गर्नुपर्‍यो भन्ने नेताहरूको दबाब सुन्दिनँ, बरु मोबाइल नै अफ गरेर बस्छु ।’

विद्यार्थी बोक्नका लागि विद्यालयका ८ वटा बस छन् । १९८ जना शिक्षक कर्मचारी छन् । यो वर्ष विद्यालयले १० जना शिक्षकलाई निजी स्रोतबाट राख्दैछ । विद्यालयका शिक्षकहरूले वि.स. २०६७ मा आफ्ना सबै छोराछोरीलाई स्कूलमा भर्ना गरेर विद्यालय सुधारको अभ्यास थालिएको थियो । अभिभावकको रूचि र चाहनालाई ख्याल गरेर अगाडि बढेपछि विद्यालयले शैक्षिक स्तरमा निकै सुधार गरेको हो । 

‘विगत ७ वर्षदेखि हाम्रा विद्यार्थी शत् प्रतिशत उत्तीर्ण छन्,’ लामिछाने भन्छन्, ‘अहिले त फेल भन्ने छैन । तर, हाम्रा सबै विद्यार्थीहरूले कलेज पढ्न पाउँछन् ।’

अंग्रेजी नेपाली माध्यममा पढाइ हुने स्कूल अटिमज, श्रवण/दृष्टिविहीन, बौद्धिक अपांगता भएका विद्यार्थीहरूको पनि सिकाइ केन्द्र हो ।  

स्कूलमा कक्षा ११/१२ मा विज्ञान, व्यवस्थापन, कानून, होटल म्यानेजमेन्टको पढाइ हुन्छ, जसले गर्दा विद्यार्थीले अन्य कलेज रोज्नुपर्ने अवस्था पनि छैन । भौतिक पूर्वाधार र विद्यालयका भवन चिटिक्क छन् । जसले गर्दा अभिभावकहरू पनि आकर्षित हुन्छन् र विद्यालयप्रति चासो दिन्छन् ।  ।

यस विद्यालयका पढेका विद्यार्थीले उच्च शिक्षामा पूर्ण छात्रवृत्तिमा हरेक वर्ष १० जनाभन्दा बढीले नाम निकाल्छन् ।

***

बुटवल हाटबजारस्थित कान्ति मावि नेपालकै धेरै विद्यार्थी पढ्ने सामुदायिक विद्यालयमा दोस्रो नम्बरमा पर्छ । विद्यालयमा अहिले ५ हजार ३६६ जना विद्यार्थी अध्ययनरत छन् ।

यो वर्ष ५०० विद्यार्थी नयाँ भर्ना गरेर ५ हजार ५५५ जना विद्यार्थी संख्या पुर्‍याउने मात्र विद्यालयको क्षमता छ । 

‘यो वर्ष हाम्रोबाट एसईई परीक्षा दिएर ३७० जना विद्यार्थी गए,’ प्रअ गोविन्द ज्ञवाली भन्छन्, ‘हाम्रोमा ५ हजार ५५५ जना पुर्‍याउने हो । त्योभन्दा बढी राख्न कक्षाकोठा पुग्ने अवस्था छैन ।’

बुधवार भएको प्रवेश परीक्षामा १ हजार ८०० जना सहभागी भएर ५०० जनाले नाम निकालेका छन् । विद्यालयमा ५० किलोमिटर टाढाबाट विद्यार्थी पढ्न आउँछन् । विद्यालयले टाढाबाट आउने विद्यार्थीका लागि १५ वटा गाडी प्रयोग गर्दै आएको छ ।

विद्यालय सुधारको ढोका २०६७ को तत्कालीन एसएलसी परीक्षामा २७ जना विद्यार्थीले विशिष्ट श्रेणी ल्याएपछि खुलेको हो ।  

‘त्यो बेलाको रिजल्टपछि हामीले आफ्ना बच्चा विद्यालयमा पढाउन थाल्यौं,’ ज्ञवाली भन्छन्, ‘शिक्षकको मेहनत नै सफलताको स्रोत हो । त्यसपछि अभिभावकले हामीलाई विश्वास गर्नुभयो । हामीले भर्नामा स्थानीय र विद्यालयबाहिर रहेका बालबालिकालाई प्राथमिकता दिन्छौं ।’

***

बुटवलको नवीन औद्योगिक कदरबहादुर रिता माविले पनि यो वर्ष धेरै विद्यार्थी भर्ना लिन सक्ने क्षमता छैन ।

विद्यालयका प्रधानाध्यापक प्रेमबहादुर बस्नेतले थप ४०० विद्यार्थी भर्ना लिन सक्ने मात्र क्षमता रहेको बताए ।

‘२५ गतेबाट फर्म वितरण गरिएको छ । ८ गते इन्ट्रान्स हो,’ बस्नेत भन्छन्, ‘विद्यालयमा फर्म भर्नेको भीड थामिनसक्नु छ । विद्यालयले धेरै विद्यार्थी लिने क्षमता छैन ।’

विद्यालयमा अहिले ४ हजार १०० विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । नविन पनि यस क्षेत्रको अब्बल सामुदायिक स्कूल हो । 

विद्यालयका ५ वटा बस छन्, जसले टाढा टाढाबाट विद्यार्थी ल्याउँछन् । बुटवलको सुकुम्बासी बस्ती क्षेत्रका बालबालिका यो विद्यालयमा पढ्ने गरेका छन् । ‘विद्यालयबाट हरेक वर्षको एसईई परीक्षामा ४० प्रतिशतले ‘ए’ ग्रेड ल्याउँछन् । सबै रिजल्ट क्याम्पस पढ्न लायक आउने गर्छ,’ प्रअ बस्नेतले भने ।

‘पाँच/सात वर्ष अघिसम्म घरपरिवारको आर्थिक  अवस्था कमजोर भएका अभिभावकले सकिनसकी आफ्ना बालबच्चालाई बोर्डिङ पढाउँथे,’ बस्नेत भन्छन्, ‘अहिले सामुदायिक स्कूलले गरेको गुणात्मक सुधारले पुरानो परिदृष्य बदलिएको छ । सामुदायिक विद्यालयले शिक्षामा गरेको सुधारका कारण विद्यार्थी र अभिभावक दुवैको आकर्षण बढेको छ ।’ 

रूपन्देहीका यी चारवटा मात्र होइन, विद्यार्थी संख्या, उत्तीर्ण विद्यार्थी र उनीहरूले प्राप्त गरेको श्रेणीका आधारमा लुम्बिनी प्रदेशका दर्जनौं सामुदायिक स्कूलहरू अब्बल देखिएका छन् ।

बुटवलको नहरपुर मावि, दाङको पद्यमोदय मावि, बुटवलकै उजिरसिंह माविले पनि आफूलाई अब्बल प्रमाणित गरेका छन् । सामुदायिक विद्यालयहरू अहिले निजीसँगको प्रतिस्पर्धामा अब्बल ठहरिन थालेका छन् ।