नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले सुदूरपश्चिम प्रदेशको इन्चार्ज लेखराज भट्ट नै हुने निर्णय सुनाएपछि उपाध्यक्ष भीम रावलको असन्तुष्टि फेरि सतहमा आएको छ ।   

एमालेमा कहिल्यै सौहार्द सम्बन्ध र सहकार्य नभएका ओली र रावल पछिल्लो समय एकाएक नजिकिएका थिए । एमालेबाट छुट्टिएर नयाँ दल दर्ता गर्ने बेलासम्म माधवकुमार नेपाल भीम रावलले साथ दिनेमा विश्वस्त थिए तर नेपाल र रावलबीच निकै टाढाको दूरी तय भइसकेको थियो ।

एमालेमा १० बुँदे सहमति कार्यान्वयन हुने र पार्टी संरचना २०७५ जेठ २ गतेको अवस्थामा फर्काउने सहमति केपी ओलीसँग गरेर रावल एमालेमै अडिए । नेकपा एकीकृत समाजवादी दर्ता गर्न गएका नेपालले भने रावलले अन्तिम समयमा धोका दिएको अर्थमा बुझे ।

एमालेको विवाद समाधानका लागि कार्यदल बनाउन ओली र नेपाल सहमत भए । कार्यदलमा माधव नेपालको प्रतिनिधित्व रावलले गर्ने भए । २०७८ जेठ १ गते कार्यदल बन्यो तर जेठ ६ गते भएको राष्ट्रिय सभाको उपनिर्वाचनमा माधव नेपाल पक्षले खिललाल देवकोटाको पक्षमा मतदान गरेर एमालेको ओली पक्षले उठाएको उम्मेदवार रामबहादुर थापालाई हराएपछि कार्यदल निष्क्रिय भयो । 

असार २० गतेमा माधव नेपालकै सहमति लिएर रावल तत्कालीन प्रधानमन्त्री एवं पार्टी अध्यक्ष केपी ओलीलाई भेट्न बालुवाटार गए । ओली र रावलबीच करीब २ घण्टा छलफल भयो । त्यही छलफलले कार्यदललाई पुनः सक्रिय बनायो । त्यही छलफल रावलले नेपाल क्याम्प छाड्ने प्रस्थानविन्दु पनि बन्यो । त्यहाँबाट शुरू भएको ओली–रावल सम्बन्ध पुनः टकरावमा पुगेको छ ।

ओलीले सुदूरपश्चिम प्रदेशको इन्चार्ज नदिने बताएपछि रावलले आफूलाई अन्याय भएको भनेर प्रतिवाद गरेको बालकोट बैठकमा सहभागी नेताहरू बताउँछन् । 

असार २८ गते सर्वोच्च अदालतको फैसला आउनु अघिल्लो रात रावलकै पहलमा एमालेको विवाद समाधानका लागि कार्यदलले १० बुँदे सहमति गर्‍यो । सहमतिको उद्देश्य अदालतको फैसला प्रभावित पार्ने रहे पनि हासिल हुन सकेन । माधव नेपालले सहमति स्वीकार गरेनन् । अन्ततः एमाले विभाजन भयो ।

रावलले विभाजनमा साथ दिएनन् । रावलको यू–टर्नलाई एमाले र एकीकृत समाजवादीका नेताहरू रहस्यमय मान्छन् । 

ओली–रावल द्वन्द्वको शृंखला

राष्ट्रवादी अडान र प्रखर अभिव्यक्ति क्षमता भीम रावलका विशेषता हुन् । आफूलाई लागेको कुरा निडरताका साथ प्रस्ट राख्ने उनको स्वभाव छ । एमालेमा ओलीको कार्यशैलीलाई लिएर सबैभन्दा बढी विरोध गर्नेमा रावल नै अगाडि छन् । एमाले र माओवादी मिलेर नेकपा बन्दा त्यसबेलाका २ अध्यक्ष केपी ओली र प्रचण्डको पनि उनले चर्को आलोचना गर्थें । 

२०७२ सालमा ओली पहिलो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा पनि रावलले ओलीको चर्को आलोचना गर्ने गरेका थिए । दोस्रो कार्यकालमा पनि रावलले ओलीको आलोचना गर्न छाडेका थिएनन् । केपी ओलीले भने आफूले मन्त्री नबनाएकाले रावलले सार्वजनिक आलोचनामा उत्रिएको बताउने गरेका थिए ।

२०७६ असारमा ओली नेतृत्वको सरकारले भारतीय फिल्म अवार्ड (आईफा) काठमाडौंमा गर्न दिने निर्णय गरेको थियो । त्यसको सबैभन्दा चर्को विरोध रावलले नै गरेका थिए । संसदको अन्तर्राष्ट्रिय समितिमा उनको खरो प्रस्तुतिपछि समितिले नेपालमा अवार्ड कार्यक्रम नगर्न निर्देशन दिएको थियो । 

ओली सरकार र सीके राउत समूहबीच भएको सम्झौतामा पनि रावलले ओलीको आलोचना गरेका  थिए । सीके राउत समूहसँग सरकारको सम्झौताले २ राष्ट्रियतालाई मान्यता दिएको भन्दै उनले त्यसबेला तीव्र विरोध जनाए । 

सार्वजनिक समारोह, पार्टीका आन्तरिक गतिविधि र बैठकमा समेत रावलले कार्यशैलीको प्रश्न उठाएर ओलीलाई हैरान पार्ने गरेका थिए ।

संसद विघटनदेखि एमसीसीसम्म ओली विरोधको नेतृत्व 

केपी ओली नेतृत्वको सरकारले २०७७ पुस ५ गते संसद विघटन गरेपछि ओलीलाई सबैभन्दा धेरै गाली गर्ने नेता नै रावल भए । 

संसद विघटनपछि तत्कालीन नेकपाको एउटा खेमा ओली विरोधी गतिविधिमा सक्रिय भयो । तत्कालीन नेकपाको प्रचण्ड र माधव नेपाल समूह ओलीको विरोध र संसद पुनःस्थापनाको माग लिएर आन्दोलित थियो । ओली पक्ष पनि सडकमा आयो । दुवै पक्षले देशभर ठूला सभा र प्रदर्शन गरे । ती सभामा ओलीको चर्को आलोचना गर्नेमा रावल छुट्दैन्थे । 

रावलका यी सबै अभिव्यक्तिका जवाफ ओलीले २०७७ पुस २४ गते धनगढी पुगेर दिए । धनगढीमा आयोजित सभालाई सम्बोधन गर्दै ओलीले भनेका थिए, ‘अछामको एउटा केटो, म जेल बस्या बेला बाटामा हिँड्दा–हिँड्दै पुलिसले समातेर ल्याएछ । भेट्टाएर मैले राजनीतिकरण गर्‍या थिएँ । अहिले त कुराकानी सानातिना छैनन् । मान्छेभन्दा कुरा ठूला छन् । नानीभन्दा नाना ठूलो, मान्छेभन्दा कुरा ठूलो । नाम भन्नुपर्दैन, तपाईंले चिन्नुहुन्छ । यस प्रदेशको विकासको समस्या हुन्, ती मान्छे । अब त्यो समस्याको समाधान भएको छ ।’ त्यसबेला रावल फरक कित्तामा गएपछि ओलीले ‘समस्याको समाधान भएको’ अभिव्यक्ति दिएका थिए ।

त्यति मात्रै होइन, केपी ओलीविरुद्ध अविश्वासको प्रस्ताव ल्याउने काममा पनि रावलले नेतृत्वदायी काम गरेका थिए । तत्कालीन नेकपाको आन्तरिक विवाद चरम उत्कर्षमा थियो । संसदको अधिवेशन अन्त्य भएको थियो । नेकपाको प्रचण्ड–माधव पक्ष संसद अधिवेशन बोलाउने र अविश्वासको प्रस्तावमार्फत ओलीलाई सत्ताबाट हटाउने तयारीमा लाग्यो । २०७७ पुस १ गते संसद अधिवेशन बोलाउन माग गर्दै राष्ट्रपति कार्यालयमा समावेदन पेश गर्न रावल नै पुगेका थिए । उनको साथमा नेत्री पम्फा भुसाल पनि शितलनिवास गएकी थिइन् । त्यसबेला राष्ट्रपति कार्यालयले समावेदन दर्ता गर्न मानेको थिएन । 

तत्कालीन ओली नेतृत्वकै सरकारले मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसीसी) सम्झौता संसदमा टेबुल गरेको थियो तर रावलले नै एमसीसीको सबैभन्दा बढी विरोध गरेका थिए । उनी त्यो अडानमा अहिले पनि कायम छन् । एमसीसी सम्झौता संशोधनपछि मात्रै अनुमोदन गर्नुपर्ने भन्दै पार्टीभित्र एमसीसी विरोधी खेमाको नेतृत्व रावलले नै गरेका थिए । पछि नेकपाले बनाएको एमसीसी अध्ययन कार्यदलको सदस्य रावल पनि रहे । 

त्यति मात्रै होइन, सुदूरपश्चिम प्रदेशमा ओली खेमाको उपस्थिति कमजोर थियो । त्यहाँको पार्टी गतिविधि एकछत्र रूपमा रावलको कब्जामा थियो । ओली समूहले मदन भण्डारी फाउन्डेसनमार्फत सुदूरपश्चिममा गतिविधि बढायो । रावलले दमन गरेका, कारबाहीमा परेका मान्छेलाई समेटेर फाउन्डेसनले संरचना तयार पार्‍यो । रावलले मदन भण्डारी फाउन्डेसनमाथि नै प्रश्न उठाएर आलोचना गरे । त्यसबाट रावलसँग ओली असाध्यै रूष्ट भएका थिए । 

ओली–रावल सहकार्य 

विद्यार्थी राजनीतिबाट केन्द्रीय राजनीतिमा आइपुगेका रावल र केपी ओलीको बलियो राजनीतिक सहकार्यको इतिहास छैन । माले, एमाले वा नेकपामा हुँदा ओली र रावल सधैं फरक–फरक कित्तामै रहे । ओली पार्टी नेतृत्वमा आएदेखि रावलले ओलीमाथि प्रहार नै गरिरहे । 

२०५२ सालमा नेपाल र भारतबीचमा महाकाली सन्धि हुँदा रावलले माधव नेपाल–केपी ओलीलाई साथ दिए । त्यसबापत उनी २०५४ सालमा एमालेको केन्द्रीय सदस्य भए । महाकाली सन्धिलाई समर्थन गरेकै कारण रावलको परिवारमा राजनीतिक विग्रह पनि आयो । 

२०६५ सालमा एमालेको बुटवलमा भएको आठौं महाधिवेनशनमा अन्तिम समयमा आएर केपी ओली र भीम रावलको एउटै प्यानल बन्यो । केपी ओली पार्टी अध्यक्ष र भीम रावल उपाध्यक्षको उम्मेदवार बने । यो चुनावी सेट तयार हुुनमा माधव नेपालको भूमिका थियो । रावल नेपाल खेमामा थिए । निर्वाचनको सम्मुखमा नेपाल ओलीलाई सघाउन तयार भए । नेपालको कोटाबाट रावल उपाध्यक्षको उम्मेदवार भए । 

आठौं महाधिवेनशनमा ओली र रावल दुवैले पदाधिकारीमा चुनाव हारे । केन्द्रीय सदस्य मात्रै निर्वाचित भए तर उनले १ वर्षसम्म केन्द्रीय सदस्य पदको शपथ गर्न मानेनन् । माधव नेपाल प्रधानमन्त्री भएको बेला गृहमन्त्री बनाउने भएपछि हतारहतार रावलले केन्द्रीय सदस्यको शपथ लिएको उनीसँग लामो समय काम गरेका राष्ट्रिय सभाका सदस्य शेरबहादुर कुँवर बताउँछन् । २०७२ सालमा केपी ओली प्रधानमन्त्री हुँदा रावल उपप्रधान र रक्षामन्त्री भए । ९ महिना एउटै क्याबिनेटमा सहकार्य गरे । 

रावलको स्वभाव : स्टन्टमा अब्बल

भीम रावल कतिसम्म स्टन्ट गर्न सक्छन् भन्ने पछिल्लो पछिल्लो उदाहरण हो – सांसद पदबाट दिएको राजीनामा । साउन ३ गते माधव नेपाल पक्षले प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाई विश्वासको मत दिने भएपछि आफूलाई पार्टी एकताको पक्षमा देखाउन उनले हतारमा सभामुखलाई राजीनामा बुझाए र केही दिनमा फिर्ता लिए । 

पार्टी एकता कायम गर्न लागेको बेला उनले आफूलाई धम्की आएको अभिव्यक्ति दिएका थिए तर कसले धम्की दियो भन्ने उनले अहिलेसम्म खुलाएका छैनन् ।

पार्टी उपाध्यक्ष पदमा हारेपछि १ वर्षसम्म केन्द्रीय सदस्यको शपथ नलिएका रावलले मन्त्री हुने भएपछि बल्खु पार्टी कार्यालयको भर्‍याङमुनि शपथ लिएका थिए । उपाध्यक्ष हारेपछि उनले सुदूरपश्चिम प्रदेशमा छुट्टै पार्टी बनाउने भनेर नेताहरूलाई धम्क्याउन समेत भ्याएको उनीसँग काम गरेका सुदूरपश्चिमका एक नेता बताउँछन् । 

त्यति मात्रै होइन, २०५१ सालमा उनी नागरिक उडड्यन तथा पर्यटन मन्त्री भएर बाहिरिएपछि आफूलाई सुरक्षा चुनौती भएको भन्दै उनले जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट बन्दुक राख्ने लाइसेन्स पनि लिएको उनी निकटस्थहरू बताउँछन् । 

ओली–रावलका मिल्ने स्वभाव 

पार्टीमा सधैं नदीको २ किनारा जस्तै सम्बन्ध रहेका ओली–रावलका केही व्यक्तिगत स्वभाव भने मिल्दाजुल्दा छन । दुवैमा राम्रो वाक कला छ । आफ्नो कुरा निडरताका साथ स्पष्ट राख्न सक्छन् । 

पार्टीमा नेता र कार्यकर्तालाई आफ्नो पक्षमा पार्ने दुवैको व्यक्तिगत स्वभाव पनि मिल्दोजुल्दो छ । ओली पनि पार्टीले जिम्मा दिएको काम आफूलाई मन परेन भने गर्दै नगर्ने स्वभावका थिए । विगत सम्झँदै नेता प्रदीप नेपाल भन्छन्, ‘ओलीलाई कुनै काम चित्त बुझेन भने गर्दैनथे । घरमा सुतेर बसिदिन्थे ।’

रावल पनि नेता, कार्यकर्तालाई दंग्याउन खप्पिस रहेको उनीसँग लामो समय काम गरेका एक नेता बताउँछन् । त्यति मात्रै होइन, रावलले सुदूरपश्चिम प्रदेशमा नेता कार्यकर्तालाई असाध्यै दबाबमा राखेका छन् । ‘उनीसँग भिन्न मत राख्ने र कार्यशैलीमा प्रश्न उठाउने नेतालाई कहिल्यै माथिल्लो तहमा आउन दिँदैनन् । उनी स्वभावजन्य निरंकुशता भएका व्यक्ति हुन्,’ ती नेताले भने ।

रावल जुनसुकै विषयमा तुरुन्त प्रतिक्रिया दिन्छन् तर गल्तीलाई सजिलै स्वीकार्दैनन् । उनको यो स्वभाव पनि ओलीसँग मिल्छ । 

राजनीतिमा राष्ट्रिय छवि बनाएका रावल आत्मकेन्द्रित स्वभावका छन् । उनीसँगै काम गरेका व्यक्तिहरूका अनुसार रावलले भाषणमा खुलस्त कुरा राखेजस्तो देखिए पनि साथी सर्कलमा उनी त्यति खुल्दैनन् । 

उनका एक जना पूर्व सहकर्मी भन्छन्, ‘भीम रावलले दुःखसुख साट्ने नजिकको साथी नै छैन । कि त कार्यकर्ता छन् कि त नेता छन् । साथीभाइहरू बस्ने र रमाइलो गर्न बानी उनको छैन ।’

मेधावी विद्यार्थी, संघर्षमय राजनीति 

अछामको साँफेबगरमा जन्मिएका रावल सानै हुँदा उनको बुवाको निधन भएको थियो । आमाको रेखदेखमा उनी हुर्किए । उच्च शिक्षाका लागि काठमाडौं आएका उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट राजनीति शास्त्रमा बोर्डफस्ट भए । उनले केही समयअघि त्रिविबाटै विद्यावारिधि पनि गरेका छन् । 

अध्ययनपछि उनले त्रिविकै आर्थिक विकास तथा प्रशासन अनुसन्धान केन्द्र (सेडा) मा जागिर खाए । २०४६ सालमा नेपाल बार एशोसिएशनको मानव अधिकार संयोजकको जिम्मेवारीमा जागिर खाए । २०४८ सालमा चुनाव हारेपछि राष्ट्रसंघीय कार्यक्रमको जागिर खान कम्बोडिया गए । 

कम्बोडियाको मिसनबाट फर्केपछि २०५१ सालको मध्यावधि निर्वाचनमा विजयी भएपछि रावल नागरिक उडड्यन तथा पर्यटन राज्यमन्त्री भएका थिए ।

२०५४ सालमा नेकपा एमाले विभाजन हुँदा उनको परिवार पनि राजनीतिक रूपमा विभक्त भयो । उनकी पत्नी महाकाली सन्धिको विरोध गरेर मालेतिर लागिन्, रावल एमालेमै रहे । पछि रावलकी पत्नी संचिताले राजनीति छाडेर परिवार सम्हालेका रावल निकट नेताहरू बताउँछन् ।

रावल एमालेमा नरहन सक्छन् ! 

रावलसँग लामो समय काम गरेका सुदूरपश्चिमका नेता एवं राष्ट्रियसभा सदस्य शेरबहादुर कुँवर रावल लामो समय एमालेमै रहनेमा शंका व्यक्त गर्छन् । ‘के कारणले उनको यू–टर्न भएको थियो, त्यो त थाह छैन तर ओलीको व्यवहारले उनी अहिल्यै उत्तेजित भइसके । उनी एमालेमै रहिरहन्छन् भन्नेमा शंका छ,’ कुँवरले भने । 

रावलबारे कुँवरले थप भने, ‘वैशाखमै पार्टी फुटाउन तयार भएका थिए । देउवालाई प्रधानमन्त्री बनाउन सबै तारतम्य मिलाउने उनै हुन् । चुनावसम्म गठबन्धन टिकाउने रणनीति पनि उनैले बनाएका हुन् । १० बुँदे सहमतिको नाममा यू–टर्न भएका छन् तर त्यहाँ उनको कत्लेआम हुन्छ । अहिले त टेलरिङ मात्रै भएको छ । महाधिवेशनसम्ममा सबै छर्लङ्ग भइसक्छ ।’

सुदूरपश्चिम प्रदेशमा इन्चार्जको जिम्मेवारी नदिनुलाई कुँवरले ‘टेलरिङ’को संज्ञा दिए । ‘उनी एग्रेसिभ स्वभावका छन् । त्यस्ता व्यक्तिले के निर्णय लिन्छन् भन्नै सकिँदैन । त्यहाँ उनलाई लखेट्नेहरूको संख्या बढी छ । नेकपामा हुँदा माधव नेपाल र प्रचण्डको र एमालेमा माधव नेपाल लगायतको संरक्षण र बल उनीसँग थियो । अहिले उनी एक्लै छन् । जुनसुकै निर्णय पनि गर्न सक्छन्,’ कुवँरले भने । 

एमाले विभाजन नहुँदा कुवँर सुदूरपश्चिममा रावलका दाहिने हात हुन् । त्यहाँ रावलले कुवँरलाई पोस्ने राजनीति गरे भनेर उनको आलोचना हुँदै आएको थियो । रावलले गुट बनाउन नसक्ने, नेता कार्यकर्तालाई टिकाउन र रिझाउन नसक्ने भएकाले पार्टी नेतृत्वमा आउने सम्भावना पनि नदेखेको कुवँर बताउँछन् ।