चैत १, २०८०
सर्वोच्च अदालतको परमादेशले प्रधानमन्त्रीबाट पदमुक्त भएपछि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली बालुवाटारबाट रित्तो हात फर्केका थिए, २०७८ असार ३० गते । संसद् विघटनको अवगाल छँदै थियो, लामो समय सँगै राजनीति गर...
ताइवानका रक्षामन्त्री पूर्व सैन्य जनरल च्यु क्वो–चङले गत साता देशको संसद् भवनमा उभिएर खतरनाक भविष्यवाणी गरे । त्यो थियो– सन् २०२५ सम्ममा चीनले ताइवानमाथि पूर्ण आक्रमण गर्नेछ ।
चीनले ताइवानको दक्षिणपश्चिम भागमा रहेको हवाई क्षेत्रमा कीर्तिमान संख्यामा युद्धविमान पठाएपछि उनको यो नाटकीय भनाइ सार्वजनिक भएको हो । तर दुवै पक्षबीचको शाब्दिक युद्ध र सैन्य हतियार प्रदर्शनका बावजूद चीनले तत्कालै ताइवानमाथि आक्रमण गर्न सक्ने सम्भावना नरहेको विश्लेषकहरू बताउँछन् ।
सन् १९४९ मा चीनको गृहयुद्धमा हारेपछि राष्ट्रवादी सरकार ताइवानतर्फ भागेको थियो र चीनमा कम्युनिस्ट पार्टीको शासन चल्न थालेको थियो । त्यसयता लगातार बेइजिङले ताइवानप्रति आक्रामकता देखाउँदै आएको छ ।
सन् २००० को दशकको आरम्भमा विज्ञहरूले एक दशकभित्र बेइजिङले ताइवान हात पार्ने अनुमान गरेका थिए । सन् २०१३ मा ताइवानको रक्षा मन्त्रालयले सन् २०२० सम्म चीन ताइवानमाथि आक्रमणका लागि समर्थ हुने अनुमान गरेको थियो । तर ती दुवै कुरा मिलेनन् ।
बेइजिङले पछिल्लोपटक हवाईक्षेत्रमा युद्धविमान पठाए पनि ताइवानको राजधानी ताइपेमा जीवन सामान्य चलिरहेको छ । चीनबाट आक्रमण हुने विषयमा ताइवानीहरूलाई केही चिन्ता छैन । चिनियाँ विमान लगातार आइरहेको कुरालाई पत्रिकाहरूले पहिलो पृष्ठमा समेत राखेका छैनन् ।
तर त्यो भन्दैमा चिन्ता लिन नपर्ने पनि हैन । बेइजिङले एक चीन लक्ष्य हासिल गर्नका लागि ताइवानमाथि सैन्य, आर्थिक तथा कूटनीतिक दबाब दिइरहेको छ ।
शान्तिपूर्ण पुनरेकीकरणको आशा तुहिएमा आफ्नो लक्ष्य हासिल गर्न चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका नेताहरूले थप कठोर उपाय अपनाउन सक्ने विज्ञहरूले चिन्ता व्यक्त गरेका छन् ।
चीनको लक्ष्मणरेखा
अक्टोबर महिनाको पहिलो पाँच दिनमा चिनियाँ जनमुक्ति सेनाका १५० भन्दा बढी युद्धविमानहरू ताइवानको एयर डिफेन्स आइडेन्टिफिकेसन जोनमा प्रवेश गरे । उक्त क्षेत्र ताइवानको छेउकुनोमा पर्छ र त्यहाँ गरिने कुनै पनि प्रवेशलाई जवाफ फर्काउने ताइपेको भनाइ छ ।
अक्टोबर १ मा चीनको राष्ट्रिय दिवस पर्छ । जनगणतन्त्र चीनको स्थापनालाई सम्झना गर्न तथा सैन्यशक्ति प्रदर्शन गर्न उक्त दिन महत्त्वपूर्ण छ । तर कीर्तिमान कायम गर्ने गरी युद्धविमान उडाउनुमा त्यति मात्र कारण छैन । चीन र ताइवानबीचको तनाव उच्च विन्दुमा पुगेको महिनौं भइसकेको छ ।
चीन र ताइवानबीचको सम्बन्ध झनै बिग्रनुमा दुई कारण छन्ः पहिलो, ताइवानको आत्मविश्वास बढेको छ जसमा ताइपे र वाशिङटनबीचको सम्बन्धमा आएको न्यानोपन जिम्मेवार छ । दोस्रो, चीनको राष्ट्रिय राजनीति ।
ताइवान र चीनको शासनप्रणाली विगत ७० वर्षदेखि बेग्लाबेग्लै भए पनि बेइजिङले ताइवानलाई आफ्नै भूमि मान्ने गरेको छ र पुनरेकीकरणको लक्ष्यलाई नियमित रूपमा दोहोर्याउने गरेको छ । तर ताइवानलाई चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले कहिले पनि शासन गरेको छैन ।
ताइवानको प्रभावलाई कमजोर बनाउन बेइजिङले विगत ४० वर्षमा ताइवानका कूटनीतिक साझेदारहरूलाई उसबाट छुटाउँदै लगेको छ । जम्मा १५ देशसँग ताइवानको पूर्ण कूटनीतिक सम्बन्ध छ । तर सन् २०२० को आरम्भतिरबाट ताइवानको विश्वव्यापी प्रभाव बढिरहेको छ ।
ताइवान नजिकका मुलुकहरूले उसको स्वशासनको अधिकारलाई जोडतोडका साथ प्रतिरक्षा गर्न थालेका छन् । चीनले ताइवानलाई बलपूर्वक लिन खोजेमा टोकियोले उचित जवाफ फर्काउने जापानका रक्षामन्त्री नोबुओ किशीले बताए । अस्ट्रेलियाकी परराष्ट्रमन्त्री मारिसे पेनले ताइवानसँग थप बलियो सम्बन्ध कायम गर्ने प्रतिबद्धता जनाइन् ।
एसिया–प्रशान्त क्षेत्रबाहिर पनि ताइवानप्रतिको समर्थन बढ्दो छ । सेप्टेम्बर महिनामा लिथुआनियाले ताइवानलाई आफ्नो बेग्लै कूटनीतिक मिसन राख्न अनुमति दिएको छ ।
अमेरिकासँग निकट सम्बन्ध कायम गरेर ताइवान विश्व मञ्चमा थप साहसी बनेको छ । सन् २०२० मा ट्रम्प प्रशासन छँदा ताइवानले उच्च तहका अमेरिकी अधिकारीहरूलाई स्वागत गरेको थियो । बाइडन प्रशासनले त्यस प्रवृत्तिलाई जारी राख्दा बेइजिङ निराश भएको छ ।
ताइपेमा रहेको ग्लोबल इन्स्टिच्युट ताइवानका वरिष्ठ फेलो जे माइकल कोलले चीन र अमेरिकाबीचको तनाव बढ्दै जाँदा ताइवानलाई आफ्नो प्रोफाइल बढाउन सहायता पुगेको बताए ।
‘अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय ताइवानप्रति केही लचकदार बनेको ताइवानले बुझेको छ । अहिले विचारधाराहरूको लडाइँ चलिरहँदा उदारवादी लोकतन्त्रका रूपमा ताइवानको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ भनी विश्व समुदायले बुझ्न थालेको छ,’ उनले बताए ।
हालैका दिनमा चीनले गरेको हवाई अभ्यास आक्रमणको पूर्वतयारी नभई बेइजिङको निराशाको अभिव्यक्ति भएको जर्मन मार्शल फन्डको एसिया प्रोग्रामकी निर्देशक बोन्नी ग्लेजरको भनाइ छ । ताइवान र अमेरिकालाई चीनको लक्ष्मणरेखा ननाघ्न चेतावनी दिन पनि यो हवाई अभ्यास गरिएको उनी बताउँछिन् ।
ती लक्ष्मणरेखाहरू नाघेमा बेइजिङका तर्फबाट सैन्य आक्रमण हुन सक्छ । ताइवानको औपचारिक स्वतन्त्रताका लागि अभियान चलाइएमा वा ताइवानमा अमेरिकी सैनिकहरू ठूलो संख्यामा तैनाथ गरिएमा लक्ष्मणरेखा नाघिएको मानिनेछ ।
‘चीनले ताइवानलाई कुनामा धकेल्न खोजिरहेको छ र उसविरुद्ध थप दबाब दिइरहेको छ । उनीहरू ताइवानलाई तर्साउन चाहन्छन्,’ उनले बताइन् ।
तर बेइजिङले ताइवान र अमेरिकालाई मात्र नभई आफ्ना जनतालाई पनि सन्देश दिन खोजिरहेको छ ।
ताइवानमाथि दबाब दिएर राष्ट्रपति सी चिनपिङले सन् २०२२ मा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको महाधिवेशनअघि आफ्नो पक्षमा समर्थन बटुल्ने प्रयास गरेका हुन् । त्यसबेला सीको दोस्रो कार्यकाल अन्त्य हुन्छ तर उनले त्यसपछि पनि शासन गरिरहने लगभग पक्का छ ।
अस्ट्रेलियन नेसनल युनिभर्सिटीको अस्ट्रेलियन सेन्टर अन चाइना इन द वर्ल्डका फेलो वन–टी सुङले नोभेम्बर महिनामा कम्युनिस्ट पार्टीको एक बैठकअघि सीले आफ्नो पक्षमा समर्थन जुटाउन खोजेको बताए । त्यस बैठकमा शीर्ष पदका लागि उम्मेदवारहरूको नामको टुंगो लगाइनेछ ।
ताइवानका विषयमा बलियो नीति ल्याएमा सीले आगामी पाँच वर्षमा शीर्ष पदमा आफ्ना सहयोगीहरूलाई राख्न पाउनेछन् ।
‘यस्तो समयमा राष्ट्रवादी भाव जगाउन र राष्ट्राध्यक्षको पक्षमा जनसमर्थन जुटाउन शक्तिप्रदर्शन गर्दा बहालवाला कमान्डर इन चीफलाई फाइदै पुग्छ,’ उनले बताए ।
आगामी वर्षका लागि कम्युनिस्ट पार्टीका धेरै प्राथमिकताहरू छन् जसलाई ताइवानमाथिको आक्रमणले जटिल बनाउँछ । तीमध्ये बेइजिङमा हुने २०२२ शीतकालीन ओलम्पिक र पार्टीको २०औं महाधिवेशन महत्त्वपूर्ण छन् ।
चीनको शान्तिपूर्ण पुनरेकीकरण लक्ष्य
ताइवानमाथि आक्रमण गर्न बेइजिङले देखाएको हिचकिचाहट सीकै अभिव्यक्तिबाट स्पष्ट भएको छ ।
अक्टोबर ९ मा गरेको एक सम्बोधनमा सीले ताइवानसँग शान्तिपूर्ण पुनरेकीकरणको इच्छालाई जोड दिएका थिए । ताइवान आफैंले पुनरेकीकरण गर्ने समयको प्रतीक्षा गर्ने संकेत उनले दिए ।
‘सी चिनपिङले ताइवानका विषयमा बोलेको सुन्दा त्यसमा कुनै हतारो नदेखिनु आश्चर्यको कुरा हो,’ ग्लेजरले बताइन् ।
ताइवानसँग भिडन्त भन्दा पनि शान्तिपूर्ण समाधानको लक्ष्य लिनु तर्कसंगत छ । बेइजिङले बलपूर्वक ताइवानलाई मिसाउनका लागि प्रयास गर्दा निकै महँगो पर्न जान्छ र परिणामको पनि कुनै सुनिश्चितता छैन ।
सन् २०२१ को आरम्भतिर अमेरिकाले गरेको युद्धतयारीमा अमेरिकी बलहरूले सन् २०३० मा चीनबाट हुनसक्ने आक्रमणको प्रतिरूप बनाएका थिए र नक्कली चिनियाँ आक्रमणलाई रोक्न सफल भएका थिए । डिफेन्स न्युजका अनुसार, यी अभ्यासहरूले के देखाए भने चीनले ताइवानमाथि विजय पाएछ भने पनि निकै धेरै जनधनको क्षति बेहोर्नुपर्नेछ ।
त्यसैले बेइजिङले ताइवान आफैं पुनरेकीकरण गर्न आउने आशा गरेको छ । ताइवानको विपक्षी दल क्वोमिन्ताङका नवनिर्वाचित नेता एरिक चुले मुख्यभूमि चीन र ताइवान एउटै मुलुक भएको बताएका छन् । सन् २०२४ को निर्वाचनमा क्वोमिन्ताङ विजयी भएमा बेइजिङसँग पुनः वार्ता थाल्ने उनको भनाइ छ ।
तर केही विज्ञहरूले ताइवान बेइजिङको हातबाट फुत्किसकेको र कुनै पनि प्रकारको पुनरेकीकरण सम्भव नरहेको बताएका छन् । कम्युनिस्ट पार्टीले नागरिक स्वतन्त्रताका विषयमा आफ्नो नीतिमा व्यापक परिवर्तन गरेमा वा चीनका विषयमा ताइवानको अडान बदलिएमा मात्र पुनरेकीकरण हुन सक्छ ।
ग्लोबल इन्स्टिच्युट ताइवानका कोलले त्यस्तो स्थिति चिन्ताजनक भएको बताए । एकीकरणको कुनै अवसर नरहेको स्पष्ट भएमा र सीको कीर्ति वा शक्तिमा पकड धरापमा परेमा उनले कठोर कदम चाल्न सक्ने सम्भावना छ ।
‘त्यस्तो स्थितिमा उनले ताइवानविरुद्ध बल प्रयोग गर्ने वा अन्य उपाय अपनाउने बाध्यता आइलाग्न सक्छ । चिनियाँ जनतालाई सबै कुरा नियन्त्रणमा छ भन्ने देखाउनका लागि पनि उनी ताइवानविरुद्ध कठोर बन्न सक्छन्,’ उनले बताए ।
सीएनएनमा प्रकाशित बेन वेस्टकट र एरिक चुङले तयार पारेको सामग्री लोकान्तरका लागि विन्देश दहालले अनुवाद गरेका हुन् ।
सर्वोच्च अदालतको परमादेशले प्रधानमन्त्रीबाट पदमुक्त भएपछि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली बालुवाटारबाट रित्तो हात फर्केका थिए, २०७८ असार ३० गते । संसद् विघटनको अवगाल छँदै थियो, लामो समय सँगै राजनीति गर...
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...