असोज ३०, २०८०
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
काठमाडाैं | असार ६, २०८०
नेपालको राजनीतिक आन्दोलन २००७ सालदेखि उथलपुथलपूर्ण चरण पार गर्दै अगाडि बढेको छ । १० वर्ष चलेको माओवादी जनयुद्ध सबैभन्दा ठूलो राजनीतिक संघर्ष हो । जसमा झण्डै १७ हजार मानिसहरूको रगत बगेको छ । जनयुद्धको शुरूआत स्पष्ट दृष्टिकोणसहित गरिएको थियो । जसको न्यूनतम् रणनीतिक लक्ष्य जनवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्दै वैज्ञानिक समाजवाद स्थापना गर्ने थियो ।
मालेमावादी सिद्धान्त अङ्गीकार गर्दै दीर्घकालीन जनयुद्धको सैन्य कार्यदिशासहित अगाडि बढेको थियो । बाबुरामको नेतृत्वमा ४० बुँदे माग बुझाउने कुरा एउटा सामान्य प्रक्रिया मात्रै थियो । माग सम्बोधनको समय अवधि पूरा नहुँदै २०५२ फागुन ०१ मा प्रहरीचौकी आक्रमण भैसकेको थियो । खासमा युद्ध लड्ने कुरा माओवादी वृत्तमा स्पष्ट थियो । त्यसकारण तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले मागको मतलब नै गरेनन् ।
जनयुद्ध शुरू गर्दा जम्मा ७२ जना पूर्णकालीन कार्यकर्ता थिए । त्योबेला बम गोला बारुदभन्दा किताबहरू बढी बटुलेर अध्ययन गरिएको थियो । सामान्य ढंगबाट शुरू गरिएको जनयुद्धले केही वर्षमा धेरै ठूलो स्वरूप र आकार लिन पुग्यो । देशमा रहेको एकात्मक सामन्ती राजतन्त्रात्मक व्यवस्था, नेपाली समाजका अन्तरविरोधहरू, वर्गीय, जातीय, लैङ्गिक, क्षेत्रीय उत्पीडनहरू नै मुख्य कारण हुन् ।
अर्को पक्ष मालेमावादी विचार र सिद्धान्त नै जनयुद्धको उचाइको मुख्य आधार हो । यी सबै कुरासँगै त्यसको नेतृत्व गर्ने प्रचण्डको क्षमता र कुशलता पनि हो । जनयुद्ध विजयकै बाटोमै हुँदा खारा लडाइँको पराजयबाट प्रचण्ड आत्तिए । त्यसका पनि आफ्नै कमजोरीहरू थिए । जब नेतृत्व तहबाटै बलिदान गर्ने बेला आयो विभिन्न सम्झौतामा माओवादी आन्दोलन फस्यो ।
जेसुकै भए पनि देश शान्ति प्रक्रियामा प्रवेश गर्यो । प्रचण्डले कार्यकर्ताहरूलाई विभिन्न कुराबाट छक्काउँदै झुक्याउँदै कहिले सडकबाट सत्ता कब्जा गर्ने त कहिले सरकारमै हुँदा त्यहीँ सत्ता कब्जा गर्ने कुरामा जोडबल लगाइरहे । त्यहाँबाट नभए फेरि पनि लडाइँ लड्ने भनेर हतियार र जनमुक्ति सेनाका मुख्य लडाकू तथा केही कमान्डरहरूलाई बाहिर राखे । संसद्लाई त प्रयोग मात्रै गर्ने हो भने । नेता कार्यकर्ता बेलाबेला सशंकित भए पनि प्रचण्डको कार्यकर्ता भुलाउने आफ्नै शैली थियो, फेरि मख्ख बनाइहाल्थे ।
०६४ सालमा माओवादी पार्टी देशको ठूलो पार्टी बन्यो तर, संसदीय अभ्यासमा दख्खल राख्ने एमाले–कांग्रेससँग लड्न सकेन । देशीविदेशी प्रतिक्रियावादी तत्त्वहरूले पनि माओवादीलाई गलाएर नै छाडे । पहिलो संविधान सभा विघटन हुन गयो । यी सबै प्रचण्डले तत्कालीनरूपमा लिएर अगाडि बढेका गलत नीतिहरूकै कारणले थियो ।
अहिले आएर हेर्दा जनयुद्धको सर्वोच्च कमान्डर प्रचण्डको पतन भयानक र डरलाग्दो छ । यसै सन्दर्भमा नेकपा महासचिव नेत्रविक्रम चन्द ‘विप्लव’ले ‘महापतन’ पुस्तक लेखे । पुस्तक प्रचण्ड पतनको अन्तरकथासँग सम्बन्धित छ । त्यसैको अध्ययनपश्चात पुस्तककै आधारमा त्यहाँभित्रको सार कुरा यहाँ लेख्न खोजेको छु ।
विप्लवको दृष्टिमा प्रचण्डको 'महापतन' !
विप्लवले पुस्तकमा दाबी गरेका छन्, प्रचण्डमा सबैभन्दा पहिला विचारधारात्मक पतन देखियो । कम्युनिस्ट हुनुको पहिलो शर्त भनेको नै विचारधारात्मक दृष्टिकोण हो, जो द्वन्द्वात्मक भौतिकवादी सिद्धान्त हो ।
शान्तिप्रक्रियामा आइसकेपछि विचारधारात्मक दृष्टिकोणमा पनि शान्ति छायो । प्रचण्ड द्वन्द्वात्मक भौतिकवादभन्दा उल्टो हिँड्न पुगे । उनी धार्मिक कार्यक्रमहरूमा भौतिकवाद र आध्यात्मिकवादको फ्युजन गर्छु भन्दै हिँडे । त्यसपछि ग्रह सपार्ने भैँसी पूजा, विभिन्न धार्मिक कार्यक्रमको उद्घाटन त कहिले बाबा रामदेवको आशीर्वाद, हुँदाहुँदा अहिले त पूजापाठ, धार्मिक तटहरूमा स्नान गर्दै हिजो जनयुद्ध गर्नु गल्ती भए जसरी पाप पखाल्दै हिँडेको भान हुन्छ ।
यी सबै कार्य हेर्दा उनी कम्युनिस्ट नेता, विचारक या अभियन्ताभन्दा पनि सन्त–महन्त, पादरी, मुल्लाहका सेवक र पिछलग्गुजस्ता प्रतीत भैरहेका छन् । उनी जनयुद्ध धार्मिक स्वतन्त्रताका लागि लडेजस्तो गर्दै धर्मनिरपेक्षता आएको चर्को कुरा गर्छन्, जबकि कम्युनिस्टहरूले धर्मजस्तो काल्पनिक कुरासँग कुनै सम्बन्ध राख्दैनन् । कम्युनिस्टहरू धार्मिक स्वतन्त्रता होइन त्यसलाई विस्तारै कम्युनिस्ट संस्कार र संस्कृतिमा रूपान्तरण गर्दै काल्पनिक कुरा दुनियाँबाट हटाउने कुरामा केन्द्रित हुन्छन् ।
अहिले त प्रचण्ड मालेमावादी विचार दृष्टिकोणबाट यति टाढा पुगेका छन् कि उनले आफैंले भनेको ‘संशोधनवादी, दक्षिणपन्थी अवसरवादी, दलाल संसदीय व्यवस्थाको रक्षक एमाले’ र त्यसका नेता केपी शर्मा ओली जो सबैभन्दा बढी माओवादीविरोधी, प्रचण्डको भाषामा ‘विदेशी दलाल’को पाउमा माओ विचारधारासमेत नमान्ने गरी पार्टी बुझाए । यी सबै कुकार्य र हर्कत गर्ने प्रचण्डलाई के भन्ने र कसरी बुझ्ने भन्ने विषयमा गम्भीर प्रश्न उठ्छ ।
अर्को राज्यसत्तासम्बन्धी दृष्टिकोणमा गम्भीर विचलन पैदा भयो । राज्यसत्ताबाहेक सबै भ्रम हुन् र क्रान्ति सम्पन्न नहुँदै हतियार बिसाउनु आत्मसमर्पण र गद्दारी गर्नु हो भन्ने प्रचण्ड बिस्तारै बदलिँदै गए । त्यही अनुरूप कार्यकर्ता र जनसेनालाई झूटो भ्रममा फसाउँदै गए । अहिले आएर सम्पूर्ण कम्युनिस्ट आदर्श त्यागेर दलाल संसदीय व्यवस्थाका रक्षा कवच बनेका छन् । कुनै बेला सर्वहारा वर्गको सत्तालाई सर्वोपरि देख्ने प्रचण्ड आजकल त्यसैलाई तर्साउने भूतजस्तो देख्छन् । कुनै ताका प्रतिक्रियावादी दुश्मन मानेको एमालेको आडभरोसामा जीवन गुजारा गर्न पुगेका थिए । कहिलेकाहीँ उनको आशाविहीन र रुझेको बिरालोजस्तो अनुहार हेर्दा मान्छेहरू मरिमरि हाँस्छन् र भन्छन्, कठै प्रचण्ड !
प्रचण्डको यो पतन नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनको मात्रै होइन विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनकै इतिहासमा कतै नभएको भयानक डरलाग्दो आत्मसमर्पण र विचलन हो । वैज्ञानिक समाजवादी व्यवस्थाको बाटोलाई निषेध गरेर आज उनी दलाल संसदीय पुँजीवादी व्यवस्था अँगाल्न पुगेका छन् । त्यही व्यवस्थाबाट समाजवाद ल्याउने झूटो अफवाह र भ्रम हुन् । कसैले क्रान्तिको कुरा गर्दा प्रचण्ड राजनीतिक क्रान्ति सम्पन्न भैसकेको र आर्थिक क्रान्ति गर्नुपर्ने बताउँछन् । क्रान्ति गर्न हिँडेकाहरूलाई अतिवादी, उग्रवामपन्थी, अराजनीतिकको आरोप लगाउँछन् । हिजो जनयुद्धमा उनको भनाइ स्मरण गर्दा आज उनी प्रतिक्रियावादी दलाल पुँजीवादी सत्ताको असल प्रतिनिधि पात्र बनेका छन् । यसबाट उनको छेपारे प्रवृत्ति उदाङ्गो भएको छ र उनी क्रान्तिको दुश्मन बनेका छन् ।
कम्युनिस्टहरूले मान्ने बल प्रयोग र सशस्त्र संघर्षसम्बन्धी दृष्टिकोणमा उनको पतन झन् भयानक रहेको उल्लेख विप्लवले आफ्नो पुस्तकमा गरेका थिए, मानौं उनी गान्धीका चेला हुन् कि जस्तो अनुभूति हुन्छ । संसदीय व्यवस्थाको सन्दर्भमा त उनी त्योभन्दा अरू बाटो नै देख्दैनन् । कम्युनिस्ट पार्टीको सन्दर्भमा हेर्दा जब पार्टी शान्ति प्रक्रियामा आयो । विस्तारै बैठकहरू कुम्भमेला जस्ता हुन थाले । कम्युनिस्ट पार्टीमा दलाल, तस्कर, अपराधी, जासुस, विजातीय तत्त्वको घुसपैठ रोक्न सकेनन् । यसै प्रक्रियामा उनले ५००० को केन्द्रीय समिति बनाएर अन्तर्राष्ट्रिय बेइज्जतसमेत गराए ।
जीवनभरी एमालेलाई संशोधनवादी भनेर नथाक्ने प्रचण्ड आफैं थाके, गले र एमालेमा पार्टी बुझाएर आफू पतन भए । यो अर्को उनको भयंकर महापतन थियो । जनयुद्धको बेलाका सबै प्रतिबद्धतामाथि घात गर्दै दलालहरू कब्जा जग्गा फिर्ता, जनसत्ताको विघटन र बडो दर्दनाक तरिकाले जनमुक्ति सेनाको विघटन विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनकै डरलाग्दो चित्र थियो ।
बिस्तारै उनको राष्ट्रिय स्वाधीनताको सोचमा परिवर्तन आयो । जनयुद्धताका भारतीय विस्तारवादसँग लड्ने भनेर बनाएका सुरुङहरू छाडेर सुरुङ सम्बन्ध बनाउने पुगे, हालसम्म आएर त सबै साम्राज्यवादीहरूसँग लम्पसार नै परेका छन् ।
आर्थिक दृष्टिकोणमा आएको विचलन झनै भयानक छ । यतिसम्म कि क्रान्ति गर्न भनेर जनमुक्ति सेनाबाट उठाएको झन्डै चार अर्ब भ्रष्टाचार गरेको आरोप उनको थाप्लोमा रहेको भनेर विप्लवले आफ्नो पुस्तकमा प्रचण्डलाई आरोपित गरेका छन् । पार्टीमा बढ्दै गएको आर्थिक अराजकता रोक्न छाडेर उल्टै प्रश्रय दिन पुगे र आफैं त्यसमा संलग्न भए । जनयुद्धमा आफैंले बनाएका सबै आर्थिक दृष्टिकोण ध्वस्त पारे ।
सांस्कृतिक दृष्टिकोणको विचलन त झनै डरलाग्दो तरिकाले आयो कि नेताहरूको जीवनशैली राजसी ठाँटमा आगाडि बढ्यो । जनवादी बिहे हुन छाडे । गरेका पनि बिग्रिए । एउटैले तीनवटा बिहे गर्दा पनि पार्टीले छुट दियो । ती विचलनका कदमहरू रोक्न छाडेर प्रचण्ड साक्षी जस्तै बने । यसरी प्रचण्डको पतन हुन पुग्यो । जसमा बाबुराम भट्टराई केही हदसम्म सहयोगी नै थिए । यसरी प्रचण्ड विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनका गद्दारहरू बर्नस्टिन, कार्ल काउत्सकी, खुश्चोभ, टिटो, देङ्ग, ज्योतिबसुको लहरमा ठिङ्ग उभिन पुगे । कुनै बेला नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलन, जनयुद्धका सर्वोच्च कमान्डर र विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनका उदाउँदो नेता प्रचण्डको महापतन हुन पुग्यो ।
उपर्युक्त विषयहरू नेकपाका महासचिव नेत्र विक्रम चन्द विप्लवको २०७५ असोजमा प्रकाशित पुस्तक महापतनमा उल्लेखित छन् । यो पछिल्लो पाँच वर्षमा प्रचण्डमा त्यस्तो के चामत्कारिक रूपान्तरण भयो ? जसले विप्लव प्रचण्डसँग समाजवादी मोर्चा हुँदै पार्टी एकतासम्मको गोरेटोमा अगाडि बढ्न तयार भए । अहिले घोषणा भएको समाजवादी मोर्चामा प्रचण्ड, माधव र उपेन्द्रबीच धेरै मतभिन्नता त देखिँदैन, तर एकाएक विप्लवको अवतरण आश्चर्यजनक छ ।
विप्लवले मोर्चाको विषयमा कार्यकर्तालाई भन्ने कुरा अहिले साम्राज्यवाद जब्बर भएर आयो, मुख्यतः अमेरिकी साम्राज्यवाद, त्यसकाविरुद्ध लड्न राष्ट्रवादी र समाजवादीहरूबीच सहकार्य आवश्यक छ भन्छन् । कहिलेकाहीँ झुक्किएर चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी र कोमिन्ताङ (Chinas National People's Party) बीच जापनी साम्राज्यवादसँग लड्न (सन् १९३७–१९४५) गरिएको सहकार्यको उदाहरण दिन पुग्छन्, जुन कुरा विप्लवको संसदवादी दलहरूसँगको सहकार्यसँग बिलकुल मेल खाँदैन ।
माके, जसपा र एकीकृत समाजवादी न त यी राष्ट्रवादी शक्ति हुन् र न साम्राज्यवादविरोधी शक्ति नै । यी दलहरू आफैंमा कहीँ न कहीँ साम्राज्यवादका गोटीहरू हुन् । अब प्रश्नहरू जन्मिन्छन् के यिनीहरू एमसीसी रोक्न तयार भए ? के यिनीहरू संसदीय व्यवस्थाको विकल्प खोज्न तयार भएका हुन् ? त्यसो होइन । यी दल संसदीय व्यवस्थाबाट एक इन्च पनि टसमस हुन सक्दैनन् । यो आजको यथार्थ हो । विश्वमा भएका कम्युनिस्ट क्रान्तिहरूको प्रक्रियामा साम्राज्यवादसँग लड्ने चीन मात्रै होइन क्युबा, कोरिया र भियतनामलगायत देशहरूले भीषण मुकाबिला गरे । भियतनामले त फ्रान्स, जापान र अमेरिकी साम्राज्यवादसँग भयानक लडाइँ लड्नु परेको थियो ।
साम्राज्यवादीहरूलाई संघर्ष र युद्धको मोर्चाबाट जवाफ दिइएको थियो । के समाजवादी मोर्चामा सहभागी यी दलका मुख्य नेताहरू प्रचण्ड, माधव र उपेन्द्र आफ्नो नेतृत्वमा साम्राज्यवादविरुद्ध सडकमा जुलुस निकाल्न सक्छन् ? मृत्युदेखि डराएर क्रान्ति अलपत्र पार्ने कार्यहरूबाट त्यो कदापि सम्भव छैन ।
यो सबै नाटक बलियो संसदीय मोर्चा बनाउन हो । अहिलेको वस्तुगत अवस्थालाई बुझ्यौं र समाजवादी मोर्चा निर्माणमा लाग्यौं भन्ने विप्लवको बकम्फुसे गफ आफ्नो सहज अवतरणको अनुहार ढाक्ने खोल मात्रै हो ।
समाजवादी मोर्चाका १५ बुँदे प्रतिबद्धता अध्ययन गर्दा कस्तो लाग्छ भने सरकारको तर्फबाट सुधारका केही कार्यक्रम आएका हुन् । यही व्यवस्थाभित्र सुधार गर्नेभन्दा अरू केही देखिँदैन । कहीँ कतै एउटा बुँदामा पनि घुमाउरो तरिकाले व्यवस्थाको विकल्प खोज्ने कुरा समेटिएको छैन । यसो हेर्दा समाजवादी मोर्चाको नाममा भएको भद्दा मजाकजस्तो लाग्छ ।
विशेष ध्यान दिनुपर्ने कुरा विगतमा विप्लव अरू दुईवटा मोर्चाको असफलताका प्रमुख कारक हुन् । पहिलो रणनीतिक संयुक्त मोर्चा जसमा विप्लव नेतृत्वको नेकपा, ऋषि कट्टेल नेतृत्वको नेकपा, आहुति नेतृत्वको वैज्ञानिक समाजवादी कम्युनिस्ट पार्टी र मोहन वैद्य नेतृत्वको क्रान्तिकारी माओवादी थिए ।
प्रतिबन्धमा हजारौं हजारको जुलुस सातवटै प्रदेशमा यही मोर्चाको आवरणमा भएको थियो । पछि विप्लवको अहंकार र दम्भको कारण विघटन भएको कुरा व्यापक चर्चा चलेको थियो । फेरि दोस्रो मोर्चा गठन भयो ‘समाजवादी देशभक्त मोर्चा’ जसमा विप्लव नेतृत्वको नेकपा, ऋषि कट्टेल नेतृत्वको नेकपा, आहुति नेतृत्वको वैज्ञानिक समाजवादी कम्युनिस्ट थिए । विप्लव संसदवादीहरूसँग मोर्चा निर्माणको प्रस्ताव लिएपछि त्यो विघटन भयो ।
विप्लवलाई संसदवादीहरूको पुच्छर भएको आरोप लाग्यो । आधारभूत विचार र सिद्धान्त मिल्ने संसदीय व्यवस्थाभन्दा बाहिरका दलहरूसँगको मोर्चाहरू टिकाउन नसक्ने विप्लव संसदवादी दलहरूसँगको मोर्चामा कतिसम्म टिक्लान् ? यो समयले जवाफ दिनेछ । तर विप्लवले पनि घुमाउरो तबरले संसदीय व्यवस्था अङ्गीकार गरेको हो कि भन्ने स्यालको हुँइया सुनिन थालेको अनुभूति हुँदै गएको छ ।
अन्त्यमा, प्रचण्डविरुद्ध महापतन लेखेका विप्लवलाई पक्कै पनि भित्रभित्र आत्मग्लानि भएको हुनुपर्छ । प्रचण्डसँग क्षमायाचना गर्लान् या नगर्लान् त्यो उनको विषय हो । इतिहासको दस्तावेज बनेको पुस्तक अब फिर्ता लिन सकिँदैन । त्यो पुस्तकका केही विषयहरूबाहेक सबै कुराहरू यथार्थ र वास्तविक हुन् । त्यो पुस्तक हाम्रा लागि सन्दर्भ सामग्री हुनेछ । तर यहाँ फेरि अर्को कुनै महापतन प्रसव पीडामा छट्पटी रहेको अनुभूति भइरहेको छ, जसका मुख्य पात्र विप्लव हुनेछन् ।
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
मानव स्वभाव प्रायः म र मेरो भन्ने हुन्छ । जस्तोसुकै आदर्शको कुरा गरे पनि, जतिसुकै महान देखिन खोजे पनि यी म र मेरोमा अलिकति धक्का लाग्नेबित्तिकै, ढेस पुग्नेबित्तिकै त्यस्ता आदर्श र महानता कुन सड्को ‘फू&rsquo...
२०६२ सालपछिको कुरा हो, अख्तियार दुरूपयोग अनुसन्धान आयोगका एकजना उपसचिव र एकजना शाखा अधिकृत कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा सरुवा भएर गए । यति मात्र होइन, राष्ट्रिय सतर्कता केन्द्रका एक उपसचिव पनि सोही कार्यालयमा...
धेरै पहिलेको कुरा हो एक जना सज्जनका दुई भाइ छोरा थिए । उनीहरूबीच निकै मिल्ती थियो । एकपटक भगवान्ले आएर वरदान माग भनेकाले उनीहरूले अमरताको वर मागेका थिए । उनीहरूको कुरा सुनेर भगवान्ले भने– ‘...