मेरो पूर्वीय संस्कृतिको मलाई विछट्टै माया छ । मैले समाजको विरासतमा प्राप्त गरेका केही संस्कार र परम्पराहरूले मलाई जीवनको मूल्य बोध गराएका छन् ।

एकै भान्छामा तीन पिँढी रहने मेरो संस्कारको आनन्द शायद आधुनिक विश्वका बिरलै समुदायले लिएका होलान् । सन्तानले डाँडाकाँडा ढाकुन भन्ने आशीर्वाद, ठूलो भाँडोको भात खानुपर्छ भन्ने उपदेश र लेकबेसी मेलापात चहारेर साँझ अबेरसम्म गफिँदै बस्ने हजुरबा पुस्ता वास्तवमै सामाजिक व्यवस्थामा भिजेको थियो ।

समय फेरियो जब बापुस्ता जागिरे, व्यापारी, लाहुरे र कालिपारे बन्यो । विस्तारै संयुक्त परिवार विघटन भयो । समाजबाट वस्तु विनिमयको प्रचलन (वाटर सिस्टम) अलप भयो । कति चाँडै कपास खेती बन्द भयो । कपडा बुन्ने काठका चर्खाहरू बेकामे र झन्झटिला वस्तुमा परिणत भए । मान्छेहरू विस्तारै लेक र बेसी दुईमध्ये एक ठाउँमा मात्र रहन थाले । पशुपालनबाट मान्छेको रुचि घट्दै गयो । त्यसको असर ग्रामीण कृषिमा पर्‍यो । मान्छेहरूले विस्तारै कृषि पेशामा उदासीनता प्रकट गर्न थाले ।
 आजभन्दा झण्डै ३ दशकअघि नै हिउँदमा पहाडी जिल्लामा पुरुषहरू प्रायः घरमा नभेटिने अवस्था सिर्जना भयो । मौसमी रोजगारीका लागि भारत जानेहरूको लर्को त्यही बेलादेखि लाग्थ्यो । जेनतेन कमाएको थोरबहुत पैसाले शहरमा थोरै जमिन किन्ने प्रचलन शुरू भयो र त्यहीबेलादेखि गाउँहरू बाँझो रहन थाले । अब गाउँहरू लगभग रित्तो छन्, शहरमा गृहिणी महिला, वयोवृद्ध र लालाबालाहरू मात्र छन् ।

युवा भविष्यको खोजीमा विश्वका सबै महादेशमा निस्केका छन् । साँझबिहान छाक टार्नदेखि राम्रो तलबको लोभ हुँदै विदेशी पीआरको आशा बोकेको मेरो पुस्ता दिन प्रतिदिन उजाड बन्दै गएको आफ्नो देशभित्र भविष्य देख्न सक्दैन । वृद्ध बाआमाहरूको जीवनको उत्तरार्द्ध सम्झँदा भावुक बन्नुपर्छ । आफ्नो वर्तमान सम्झेर एकान्तमा घोत्लिँदा मनमा आउने ज्वारभाटाहरू व्याख्या गरिसाध्ये छैन । बालबालिकाको भविष्य कसको हातमा सुम्पने हो ? कुन देशमा तिनले आश्रय खोज्ने हुन केही अनुमान छैन ।
 
यस्तो अनिश्चितता, अकर्मण्यता र अन्धकार समयबाट कसले कसरी आशा गर्न सक्छ ? आज देशको जुन दुर्दशा छ, त्यसका पछाडि कुनै एक व्यक्ति, कुनै एक समुदाय, कुनै एक राजनीतिक दल मात्र जिम्मेवार हुन सक्दैन । देशको भविष्य बोक्न सिंगो एउटा पुस्ता जुरुक्कै उठ्नुपर्छ । त्यसले संकल्प गर्नुपर्छ । त्यसले प्रतिबद्धता व्यक्त गर्नुपर्छ । त्यस पुस्ताले देशको माटो छोएर प्रण गर्नुपर्छ, जतिसुकै कठिन समयमा पनि यो पुस्ता देशको उज्ज्वल भविष्यका लागि कुर्बानी गर्न तयार छ ।
 
सबैभन्दा पहिले कृषि र पशुपालनका लागि प्राविधिक शिक्षामा जोड दिँदै मुलुक आत्मनिर्भर बनाउने र त्यसपछि विकासका पूर्वाधार एवं औद्योगिक योजनामा जुट्ने संकल्प नगरिकन देशले काँचुली फेर्न सक्दैन । जुन देशको एउटा सिंगो पुस्ताको पसिनाले धर्ती सिञ्चित हुँदैन, त्यो देशको भविष्यले आकार लिन सक्दैन । अर्थात्, जुन देशको बाबापुस्ताले देशको उज्यालो मुख हेर्ने संकल्प गर्छ र आफ्नो सबै जवानी देशलाई सुम्पन्छ, त्यस देशका हरेक सन्तानले बाबा र देश दुवैको मुख हेर्न सक्छन् ।

बाबा तपाईंको पुस्ताले यस देशको मुख हेर्न मिल्ने गरी कुनै काम गरेन । यो देश निर्माणको संकल्पमा पसिना बगाएन र विवेक प्रयोग गरेन । सुशासन, विकास, प्रगति र समृद्धिका पक्षमा दृढतापूर्वक आवाज उठाएन, त्यसैको परिणाम आज हामी खाडीको ४० डिग्रीमाथि गर्मीमा पसिना चुहाउँदैछौं । कोही जापान र कोरियाका तटमा अरूको कृषि र पशुपालनमा व्यस्त छौं । कोहीलाई अरूको भाँडा माझ्ने र सरसफाइ गरिदिने जिम्मेवारी छ । कतिपयले पी.आर.को दौडधुपलाई तीव्र तुल्याएका छन् । डी.भी. को आशा गर्ने रुमानी कल्पनाकार भीडको त हिसाबै नगरौं । बाबा तपाईंहरूको पुस्ताले यस देशलाई सही ढंगले सम्हाल्ने कोशिश नगरेकै कारण आज म परदेशमा छु र तपाईंको मुख हेर्ने उत्कट चाहनाका बीच पनि आफ्नो धोको पूरा गर्न सक्ने अवस्थामा छैन ।

बाबा म तपाईंको छतमुनि ओत लागेर हुर्किएँ । तपाईंको छत्रछायाँमा पढें/बढें । मेरो लालनपालन को एउटा अडिग खम्बा हुनुभयो तपाईं । मेरो आवश्यकता पूर्तिको माध्यम बन्नुभयो । बाल्यकालमा मसँग खेल्ने मेरो उल्लासको साथी बन्नुभयो । मेरो जीवनको एउटा कालखण्डमा प्रेरणा र सकारात्मक सोचको पथप्रदर्शक बन्नुभयो । यसपछि तपाईं मेरो जीवनको अनन्त आशीर्वादको हिस्सा हुनुहुन्छ, जसरी हरेक पिताले सन्तानप्रति नि:शर्त र निस्वार्थ दायित्व पूरा गर्छन्, त्यो भन्दा अझ कैयौं गुणामाथि तपाईं मेरो आदर्श र प्रेरणाको स्रोत हो । मेरो लागि तपाईंले आफ्नो सामर्थ्यले भ्याएसम्म सबै गर्नुभयो । त्यसका लागि म हमेशा ऋणी छु ।
 
तपाईंले मेरा लागि जुन संघर्ष र संकल्प गर्नुभयो त्यसमा देश मिसिएको भए आज यो देश उजाड बन्ने थिएन । मैले स्वदेशमै जीवन र भविष्य देखेको भए म हरेक वर्ष बुवाको मुख हेर्ने दिन घरमै हुन्थें र प्रायः दुईतीन महिनामा हाम्रो भेटघाट भइरहन्थ्यो । तपाईंलाई गाह्रो-साह्रो पर्दा अस्पताल लैजान र ल्याउन नपाउने म र मेरो अभागी पुस्तालाई तपाईंहरूले चित्त दुखाएर सराप्नु हुने छैन । मैले पनि मेरो देशको माटोलाई बासनादार बनाउन कुनै भूमिका खेलेको छैन, त्यसैले मेरो छोराले त आफ्नो बालापनदेखि नै बाबाको मुख हेर्न पाएको छैन ।

देशको भविष्यबारे चिन्तित नबनेकोमा तपाईंको पुस्ताप्रति हाम्रो पुस्ताले थोरै चित्त दुखाएको छ । हाम्रो छोरा पुस्ताले देश निर्माण बिर्सेकोमा हामीलाई कडा शब्दमा आलोचना गर्नेछन् र हाम्रो नाति पुस्ताबाट बुवाको मुख हेर्ने होइन, बरु गाली दिने प्रचलन शुरू हुने छ, किनकि आफ्नो देश नभएको, आफ्नो गाउँशहर नभएको, आफ्नो बस्ने घर नभएको, जागिर–पेशा र व्यवसाय सुनिश्चित नभएको पुस्ताले गौरवका साथ बुवाको मुख हेर्ने तामझाम गर्ने छैन ।
 
पूर्वी युरोपका देशबाट भागेर पश्चिम युरोप हान्निँदै गरेको मेरो पुस्ता जो शरणार्थीभन्दा माथि के होला ? जो क्युबा, इक्वेडर र मेक्सिकोका पर्खालबाट अमेरिका छिर्ने र रिफ्युजी परिचयपत्र खोज्दै आधा जीवन बिताउने दोस्रो र अवैध शरणार्थी मेरो पुस्ता त्यसले के बाबा को मुख हेर्ने संस्कार सन्तानलाई सिकाउन भ्याउला ? जसका सन्तानहरू कुनै संस्कार, संस्कृति, इतिहास, वर्तमान र भविष्यको कडीसँग जोडिएका हुने छैनन् ।
 
पाँचौंदेखि छैटौं शताब्दीका उत्तरी युरोपका डाँकाजस्ता परिचयविहीन अज्ञात पुस्ताले यो माटो, वंशज र पुर्ख्यौली संस्कारको बिँडो किन र कसरी थाम्ला र ? यद्यपि मसँग मेरो वंशज (जीन)को ओरिजिन, पुर्खाका कथा र नेपाली समाजको विशेषताको ज्ञान छ, त्यसैले मैले तपाईंको मुख हेर्न नपाउँदा चित्त दुखाएको छु । शायद युवा पलायनको यही रफ्तार रहिरहने हो भने बाबाको मुख हेर्ने हामी नै अन्तिम पुस्ता पनि हुन सक्छौं ।

फेरि पनि सरी बाबा, मैले तपाईंको मुख हेर्न सकिनँ । हे ईश्वर, संसारमा कहीँ तिम्रो अस्तित्व छ भने मलाई सबैभन्दा पहिले मेरो देशको मुहार सिंगार्ने जिम्मा देऊ, त्यो सद्बुद्धि देऊ । मलाई मेरो माटोसँग खेल्ने, बालीसँग रम्ने, गाउँ शहरमा गरिखाने उपाय देऊ । मलाई शासकहरूलाई गाली गरेर आफू पन्छिने खराब प्रवृत्ति, मनोवृत्ति र अरूको आलोचनाको रोगबाट मुक्ति देऊ ।

अन्ततः आफ्नो जन्मभूमिलाई स्वर्ग बनाउन सकिने आँट, साहस, धैर्य, लगनशीलता र उपाय देऊ । मेरो देश अमर रहोस्, बल्ल मेरा सन्तानले जीवनको उत्तरार्धमा मसँगै समय बिताउने छन् । जसरी मैले बाल्यकालमा मेरा सन्तानलाई काखमा उल्लासपूर्ण जीवन दिएको थिएँ, त्यसैगरी मेरो बुढेसकालमा मेरा सन्तानले मलाई आफ्नो काखमा राखेर सन्तोषपूर्ण पल दिने छन् । ‘ह्याप्पी फादर्स डे’ । जय कुशे औंसी ।