विदेशी भूमिमै स्थापित थिए शंकरः स्वदेशको मायाले फर्कायो, बने सफल उद्याेगी

 ‘सम्भव छ आफ्नै भूमिमा’ यो भनाइ रुपन्देशीको बुटवलका उद्यमी शंकर बस्यालको हो । उनको यो स्लोगन अहिले धेरैका लागि प्रेरणाको स्रोत बनेको छ । उनले भारतमा रहँदा विभिन्न क्षेत्रमा ठूल–ठूला अवसर पाए । तर उद्यमशीलतामार्फत देशमै केही गरौं भन्ने लक्ष्यका साथ शंकर नेपाल फर्किएका हुन् । झण्डै पाँच दशक लामो मुम्बई बसाइपछि स्वदेश फर्किएका उनी हस्पिटालिटीदेखि अन्य व्यवसायमा  सफल व्यक्तिको रुपमा स्थापित भएका छन् ।

विसं २००९ भदौंमा स्याङ्जाको मालुङ्गामा पिता हेमलाल र माता देउरुपाका माहिला छोरा शंकरको जीवन संघर्षले भरिएको छ । आज उनले जुन सफलताको स्थानमा आइपुगेका छन् यो बीचमा उनले थुप्रै कठिनाइका घुम्ती र मोड पार गरेका छन् । अब उनको विगततर्फ फर्किऔं । 

शंकरले प्राथामिक शिक्षा आफ्नै जन्मस्थलको विद्यालयबाट पूरा गरेका हुन् । बाल्यकालदेखि नै मेहनती स्वभावका उनी पढाइमा कहिल्यै दोस्रो भएनन् । त्यतिबेला ठाउँ–ठाउँमा विद्यालयको सुविधा पनि थिएन । त्यसैले पढ्नका लागि टाढा–टाढा जानुपर्ने बाध्यता थियो । 

घरको आर्थिक अवस्थाका कारण कक्षा १० सम्मको अध्ययन गरेका उनले औपचारिक पढाइ अन्त्य गर्नुपर्ने बाध्य आइपर्यो । तर उनको भने केही गरेरै भएपनि पढाइलाई निरन्तरता दिने चाहना थियो । यसपछि उनी कामको खोजीमा लागे । संयोग नै भन्नुपर्छ त्यतिबेला सुनौली–पोखरा राजमार्ग निर्माणको काम चल्दै थियो । पाल्पा–स्याङ्जा जोड्ने राम्दीमा पुल निर्माणमा जग बसाल्ने कामका लागि मासिक ९० रुपैयाँमा सुपरभाइजरको रुपमा काम पाउँदा उनमा हर्षको सीमा रहेन । ‘औपचारिक शिक्षा पुनः अगाडि बढाउन बाटो खुल्नेमा ढुक्क थिएँ, यसैले म त्यो बेला धेरै नै खुसी भएँ,’ उनी भन्छन् ।

तर बिडम्बना शंकर १५ महिनासम्म १ रुपैयाँ पनि तलब नबुझी निरन्तर काममा खटिए । अन्त्यमा ठेकेदार नै भाग्यो । आफूले देखेका सबै सपना चकनाचुर हुँदासमेत उनी हतास र निरास भएनन् । घरको आर्थिक अवस्था सामान्य भएको भए शंकर देशमै केही गर्ने साेच्ने थिए । ऋणमा रहेका बुवालाई अझ थप ऋण थुपार्नु राम्रो हुँदैन भन्ने सोचे । उनले विदेश जाने प्रस्ताव बुवासँग राखे । ‘जवान छोरो विवाह गरेर मात्र विदेश गए राम्रो हुने’ भन्ने बुवाको इच्छा रहेको शंकरले पाए । यसपछि उनले मालुङ्गानजिकै गल्याङ निवासी पूर्णभद्र अर्याल र तुलसी अर्यालकी साइली छोरी रन्नता अर्यालसँग १९ वर्षको उमेरमा विवाह बन्धनमा बाँधिए । भर्खरै विवाह गरेका उनी घरको आर्थिक अवस्था सुधार्नुपर्ने बाध्यतास्वरुप गाउँकै कपिलदेव दाजुसँग भारतको इलाहाबाद जान बाध्य भए । देशमै केही गर्ने सपना भएपनि अवसर नपाएपछि आएको बाहिर जानैपर्ने बाध्यतालाई भने आफूले सामान्य रुपमा लिएको उनी बताउँछन् । 

‘म पढेर देशमै केही गर्नुपर्छ भन्ने सोच भएको मानिस हुँ । तर, पढ्नका लागि आर्थिक कारणले उपयुक्त वातावरण भएन । यसपछि आएको विदेशिनु पर्ने बाध्यतालाई मैले सामान्य रुपमा लिएँ,’ उनी भन्छन् । 

शंकरले पहिलोपटक देश छोडेका थिए । त्यसमा पनि भर्खरै विवाह गरेर ल्याएकी श्रीमती र बाबुआमा छोडेर भारतीय भूमिमा पुग्दा उनलाई सबै बिरानो लाग्नु स्वभाविकै थियो । इलाहाबादको एउटा होटलमा चिया खाँदै गर्दा संयोगवश भारतका प्रथम प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरूका साथी रामानुजका स्वकीय सचिवसँगको भेटले शंकरको जीवनमा नयाँ अध्यायको थालनी भयो । रामानुजको घरमा रहँदा उनले शुरूवाती दिनमा हिन्दी भाषा सिक्ने, फोन उठाउने र कल डिटेल लिने काम गरे । खाना बनाउनका लागि उनलाई एक महिनाको तालिम दिएर मुम्बई लगियो । यही बेला उनले घरमा बुवालाई लागेको ४ हजार ५०० ऋण सम्झिए । त्यही तिर्न कडा संघर्ष गर्न पनि तयार भए ।

मुम्बईमा डेढ वर्ष फोन उठाउने र कल डिटेल लिने काम गर्दागर्दै शंकरले धेरै कुरा जानिसकेका थिए । उनलाई इमान्दार र लगनशील देखेर एउटा कम्पनीले मासिक १५० तलब दिइ नेतृत्व गर्ने अवसर दिलायाे । ‘पैसा कमाएर बाबाको ऋण तिर्ने संकल्प पूरा गर्नैपर्ने थियो । निरन्तर कामले मलाई धेरै कुरा सिकायो, अनि कम्पनीले पनि अवसर दियो,’ उनी सम्झिन्छन् ।  

शंकर भारत छिरेको ५ वर्ष भइसकेको थियो । त्यतिबेलासम्ममा उनले ५ हजार नगद जम्मा गरिसकेका थिए । विवाहलगत्तै छाडेकी श्रीमती र बुवाआमालाई भेट्ने तीव्र इच्छा लिएर उनी घर फर्किए । अनि ऋण तिर्ने पैसा बुवाको हातमा थमाइदिए । यतिबेला उनले आफ्नो कर्तव्य पूरा भएको सम्झिए । ‘आफैँले मेहनत र परिश्रम गरेर कमाएको पैसा बाबाको हातमा राखिदिँदा म साच्चै यति खुसी भएँ, सीमा नै थिएन ।’ एक महिनाको घर बसाइपछि फेरि भारत फर्किएका शंकरले विभिन्न काममा लागेर अनुभव बटुल्दै गए । उनको जीवनमा जुकासो शिल्क मिल्स कम्पनीले आमूल परिवर्तन ल्याइदियो । उनको कामप्रतिको निष्ठा देखेर कम्पनीका  मालिकले तबल बढाउने मात्र होइन बढुवा पनि गर्दै कम्पनी सम्हाल्ने जिम्मेवारीसमेत दिए । उद्योगको नेतृत्व सम्हालेपछि शंकरले मुम्बईकै एक रात्रिकालीन विद्यालयमा पढ्न थाले । त्यही विद्यालयबाट एसएलसी पास गरे । त्यसपछि पनि निरन्तर काममा लागेर आइकमको पढाइ अघि बढाउने कोसिस गरे । कामको चापले पढाइलाई अघि बढाउन सकेनन् । यसका बीच विभिन्न संघ–संस्थामा आबद्ध भएर सामाजिक क्षेत्रमा आफ्नो क्षमता प्रस्तुत गर्न सफल भए उनी । 

अर्काको काम गरेर अरुलाई मुनाफा गराइदिने र काम गर्न नसक्दाको अवस्थामा आफ्नो साथमा कोही पनि नहुने शंकरले महसुस गरे । यसपछि आफ्नो अनुभव आफ्नै लगानीमा खर्चिने सोच बनाए । झण्डै ३० लाखको लगानी गरी पहिलो पटक मिनिरल्स वाटर उद्योग, त्यसपछि हस्पिटालिटी, फूड इन्डस्ट्रिजलगायत उद्योग सञ्चालन गरी भारतमा रहेका सयौं नेपालीलाई रोजगार दिन सफल भए  । 

जब व्यापार व्यवसायले आम्दामी दिँदै गयो । त्यसपछि उनले पत्नीलाई पनि आफैँसँग लगेर राखे । मुम्बईमै उनका तीन छोराको जन्म भयो । छोराहरू त्यहीँको वातावरणसँगै हुर्किए । त्यहीँ पढे । जेठा छोरा टेकनाथ सफ्टवेयर इन्जिनियर भए, माइला छोरा कृष्णले रुसबाट एमबीबीएस गरे । यस्तै कान्छा छोरा चर्तुभुजले व्यवस्थापन (म्यानेजमेन्ट)मा स्नातकोत्तर गरेका छन् । 

छोराहरूको पढाइ सकिएपछि आफ्नै मातृभूमिमा गएर केही गर्न सकिने सोचाइ शंकरको मनमा आयो । ‘छोराहरू हुर्के, बढे, पढे । आखिर जति काम गरेपनि भूमि त आफ्नो होइन । आफ्नो जन्मभूमिमा स्वतन्त्र रुपमा केही गर्न सकिन्छ भनेर देश फर्कने चाहना आयो,’ उनी भन्छन् । 

भारतमा रहँदा शंकरले आफ्नो मात्र होइन धेरै नेपाली मजदुरको जीवन बदलिएका छन् । त्यहाँको सरकारलाई योगदान पुर्याएका छन् । यसले मात्र उनको चित्त बुझेन । टाटा कम्पनी र एयर टेल मोबाइल कम्पनीमा जीएम स्तरको काम गरेका छोरालाई जागिर छोडाएर उनी परिवारसहित नेपाल आए । 

‘सके रोजगार दिउँला, नसके आफैँ रोजगार गराैँला’ भन्ने उद्देश्यले आफ्नै मातृभूमिका फर्किएको शंकरको भनाइ छ । मुम्बईमा भएका आफ्ना केही उद्योग व्यवसाय अरुलाई जिम्मा लगाएर सपरिवार सहित नेपाल फर्किएका शंकर ढल्कदो उमेरमा खाली विश्राम दिल मात्रै स्वदेश नफर्किको दाबी गर्छन् । स्वदेश फर्किएर पनि उनले समय खेर फालेका छैनन् । उनी विभिन्न काममा आबद्ध भइरहेका छन् । उनले तिलोत्तमाको ड्राइभरटोलमा करोडौं लगानीमा थ्रीस्टार स्तरको शंकर टावर स्थापना गरी एसआर होटल एन्ड इभेन्ट प्रालि सञ्चालनमा ल्याएका छन् । छोराहरू पनि आ–आफ्नै काममा व्यस्त छन् । जेठा टेकनाथ र कान्छा चतुर्भुज होटल तथा ट्रेडिङमा सँगै जोडिएका छन् । 

माइला छोरा डा कृष्ण त्रिवि शिक्षक अस्पतालमा रहेको मनमोहन कार्डियो थेरासिक मुटुरोग विशेषज्ञको रुपमा काम गरेका छन् । डा कृष्ण अहिले पोखराको गण्डकी अस्पतालमा एसोसियट प्रोफेसर रुपमा कार्यरत छन । अब भने आफ्नो बाल्यकालका सबै सपनाले क्रमिक रुपमा मूर्त रुप लिँदै गएको शंकर बताउँछन् ।

‘बाल्यकालमा मैले जे सपना देखेको थिएँ, त्यो अब बिस्तारै पूरा हुँदैछ । जब म मुम्बईबाट यहाँ आए । आइसकेपछि बुटवलमा प्रतिष्ठित व्यक्तिसँग सम्पर्क गराइदिने र रोटरी क्लब अफ सेन्ट्रल बुटवलसँग जोडिदिने सबैलाई विशेष आभार व्यक्त गर्न चाहन्छु,’ उनी आफ्ना सहयोगीप्रति नतमस्तक छ । 

विदेश जाने मोहले तानेका अहिलेका युवा पुस्ताका लागि शंकर एउटा खुला पुस्तकजस्तै छन् । विदेशबाट फर्केर अहिले पनि अरुलाई समेत रोजगारीका अवसर दिन सफल उनी विदेशमा गर्ने मेहनत र दुःख आफ्नै देशमा गर्न सकेका सबैको भलाइ हुने कुरामा ढुक्क छन् । आफू बाँचुन्जेल स्वदेशमै केही गर्ने प्रण गरेका छन् शंकरले । विदेशको भूमिमा जतिसुकै धनसम्पति कमाएपनि पूर्ण सन्तुष्टि नमिलेको उनी बताउँछन् । बरु अहिले स्वदेशमै आनन्द मिलेको उनको भनाइ छ । 

‘विदेशी भूमिमा लामो समय बसियो, कमाइयो पनि । तर, सबैभन्दा ठूलो आत्मसन्तुष्टि रहेछ । आफ्नो माटो टेक्न पाउँदा, यहीँ केही गरेर रमाउँदा, सबै परिवार एकैठाउँमा बसेर सुख दुःख बाड्न पाउँदा योभन्दा खुसीको क्षण के हुन्छ ?’ शंकर प्रश्न गर्छन् । आज कयाैँ मानिस विदेशमै धनसम्पत्ति कमाएर त्यहीँको स्थायी बासिन्दा भएर आफ्नो मातृभूमिलाई चटक्कै बिर्सिएका छन् । यसप्रति भने शंकरको दुःखेसो छ । ‘जसले जन्मदिने आमा र जन्मेको धर्तीलाई भुल्छ, त्यो जन्मेकै केही अर्थ रहँदैन,’ उनी कुरा टुंग्याउँछन् ।