भयमीमांसा

मानिसको समस्याको कारण डर हो । संसारमा जति पनि समस्या छन् तिनको मूलमा कुनैन कुनैरूपमा डर छिपेको हुन्छ । यसो त डर बाह्यवस्तु होइन । बाहिरबाट आउने पनि होइन र भूतप्रेतले ल्याउने पनि होइन । पहिले मानिस आफैँ उसलाई बनाउँछ पछि उसैले खाइदिन्छ, माकुराले जन्माएको बच्चाले माउलाई खाएजस्तो । त्यसैले जो डरायो ऊ फस्यो, जो डराएन उसले डस्यो । यही हो भय दर्शनको सार । 

जब मानिस डराउँछ त्यहीँबाट शुरू हुन्छ उसमाथि खेल्ने प्रक्रिया । त्यहीँबाट शुरू हुन्छ ठगिने र लुटिने खेल । यद्यपि डरको रूप कस्तो हुन्छ देखिएको छैन । यसको अर्थ हो ऊ अमूर्त छ तर उसले जन्माउने समस्या भने त्यस्तो छैन । डर पनि कति किसिमका हेरौँ न । परीक्षामा पास भइन्न कि भन्ने डर, पास भएपछि जागिर पाइन्न कि भन्ने डर, चुनाव जितिन्न कि भन्ने डर, मुद्दा हारिन्छ कि भन्ने डर, मरिन्छ कि भन्ने डर, मारिइन्छ कि भन्ने डर, दुहुनो भैँसी वा हलको गोरु मर्लान् कि भन्ने डर, घरखेत वा बारी पहिरो लान्छ कि भन्ने डर ।

छोराछोरी बिरामी हुन्छन् कि भन्ने डर, आफैँ बिरामी परिन्छ कि भन्ने डर, अरूले उछिन्छ कि भन्ने डर, अरूलाई उछिन्न सकिन्न कि भन्ने डर, खान पाइन्न कि भन्ने डर, खाएको पचाउन सकिन्न कि भन्ने डर, बाघभालुले खान्छ कि भन्ने डर, ग्रहणक्षेत्र तथा भूतप्रेतले तर्साउँछ कि भन्ने डर, व्यापारमा घाटा खानुपर्छ कि भन्ने डर, उद्योग फस्टाउन्न कि भन्ने डर, पानी पर्दैैन कि भन्ने डर, बढी पानी पर्छ कि भन्ने डर, चोर्न पाइन्न कि भन्ने डर, प्रहरीले समाउँछ कि भन्ने डर, भ्रष्टाचार गर्न पाइन्न कि भन्ने डर, भ्रष्टाचारी भए बच्न सकिन्न कि भन्ने डर । के–के हो के–के ।

अरूले खेल्ने वा खेल्न पाउने भनेकै डरमाथि हो । यही डरको भर्‍याङ चडेर खेल्न आउने हुन्, खेल्न पाउने हुन्  । एउटा डरायो अर्कोको खेती शुरू भयो । यस अर्थमा आफूमाथि ठगीधन्दाको शुरुवातकर्ता ऊ आफैँ हो । उसैले नै त्यसलाई निम्त्याएका हो ।

मनौँ कुनै विद्यार्थीलाई परीक्षामा पास हुन सकिन्न कि भन्ने डर लाग्यो । त्यसैमा टेकेर उसमाथि खेल्न आइपुगे ट्युसन सेन्टरहरू । कसैलाई ग्रहदशा बिग्र्यो कि भन्ने डर लाग्यो । त्यसैमा टेकेर उसमाथि खेल्न आइपुगे ज्योतिष–पुरोहितहरू ।

गाई–भैँसीले दूध दिएनन् । थाहा छैन बिरामी परे कि भोका थिए । जे भए पनि धनी डरायो । त्यसैको बुइँ चडेर धामीझाँक्री आइपुगे ढ्याङ्ग्रो लिएर । पेटमा कुनै कैफियत परेर पाडो बिरामी परेको के थियो, मालिक डरायो । त्यसैलाई बोकेर झारफुके आइपुगे ढुङ्ग्रो लिएर । बालबच्चा बिरामी भए, आफैँ बिरामी परियो र मर्छन् कि वा मरिन्छ कि भन्ने डर लाग्यो । त्यसैलाई समातेर आइपुगे डाक्टर, वैद, कविराज तथा नर्सिङहोम र क्लिनिक सेन्टरहरू क्याप्सुल र ट्याब्लेट लिएर । 

राजनीतिकर्मी डरायो चुनाव जितिन्न कि भनेर । त्यसैको आडमा कार्यकर्ता आइपुगे मुख मिठ्याएर । चुनाव जितियो तर डरले छाडेन ।  एउटा गएको थियो अर्को आयो मन्त्री–प्रधान खान पाइन्न कि भनेर । त्यसैको आडमा पार्टीले भन्यो– यति पैसा चन्दा दिनुपर्छ । चन्दा दिएर मन्त्री, प्रधानमन्त्री त भइयो तर डर गएन । पहिलेको भन्दा ठूलो बनेर आयो पार्टीलाई दिएको चन्दा कसरी उठाउने भनेर, जसले उसलाई घुस्याहा बनायो, भ्रष्टाचारी बनायो तर डर भन्ने जन्तु अझै गएन । बरू त्योभन्दा झन् ठूलो बनेर अयो अख्तियार र अदालतबाट कसरी बच्ने भनेर ।  

चुनाव हारियो भने त डरको अवस्था झन् डर लाग्दो हुन्छ । चुनावमा धाँदली गर्न बाँडेको पैसा कसरी उठाउने भनेर । कसैको घरखेत नै गएको छ भने त कुरै बेग्लै । झगडिया डरायो मुद्दा हारिन्छ कि भनेर । त्यसैमा टेकेर वकिलहरू आइपुगे फायल बोकेर ।

एउटा बेरोजगार डरायो वैदेशिक रोजगारमा जान पाइन्न कि भनेर । त्यसैमा टेकेर नेताहरू आइपुगे मान्छे बेच्ने लाइसेन्स बोकेर । अर्को बेरोजगार डरायो जागिर पाइन्न भनेर । त्यसैको आडमा बिचौलियाहरू आइपुगे जागिर ग्यारेन्टी आश्वासन बोकेर ।

बिचौलियालाई मोटो रकम बुझाएर जागिर पाइएको भए पनि डर भन्ने गएको हुँदैन । त्योभन्दा ठूलो बनेर आउँछ बिचौलियाले खाएको पैसा कसरी असूल्ने भनेर, जसले भ्रष्टाचारी बनायो, घुस्याहा बनायो तर डर भने अझै गएन । त्योभन्दा ठूलो बनेर आयो घुस खाएको पैसा कसरी पचाउने भनेर ।  

यसरी केलाउँदै जाने हो भने जति–जति डरको शृङ्खला बढ्दै जान्छ त्यति–त्यति समस्या पनि बढ्दै गएको पाइन्छ । त्यसैले अब पनि ठगिँदै जाने हो भने त केही छैन डराएरै बाँच्ने हो, डराएरै मर्ने हो । होइन भने मनमा जमेको डरको धागोलाई टुटाउनै पर्ने हुन्छ ।