पुस १९, २०८०
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
नेपालीको महान पर्व दशैं धुमधामसँग मनाउनु पर्छ । यो पर्व नेपाल बाहिर पनि विभिन्न मुलुकमा मनाउने गरिएको छ ।
विशेष गरी नेपालीले निधारमा टीका र कान वा कपालमा जमरा लगाएर विश्वमै आप्mनो पहिचान देखाई आएका छन् । समस्त नेपाली र विश्वभरिका हिन्दू धर्मावलम्बीलगायत सबैले कुनै न कुनै रुपमा यो पर्व मनाउन आरम्भ गरेका कारण यसको महिमा विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको अनुभूति हुन्छ ।
आर्थिक पक्ष:
‘आयो दशैं ढोल बजाई, गयो दशैं ऋण बोकाई’ भन्ने कथन नेपालमा चलेको छ । यसर्थ दशैंको आर्थिक पाटोलाई नियाल्दा यसलाई ‘घाँटी हेरी हाड निल्नुपर्छ’ को सिद्धान्तबाट स्वीकार गर्नुपर्छ ।
‘केटाकेटीले दशैं आयो, खाउँला पिउँला’ भन्ने गित गाउने गरेका छन् । यसबाट दशैंमा मीठो खानेकुरा खाने पर्वको रुपमा पनि बुझिन्छ । दशैंमा नयाँ लुगा लगाइन्छ । घरलाई लिपपोत गरी नयाँ बनाइन्छ । सक्ने र आवश्यकता भएकाले दशैंमा नयाँ मोटर किन्छन् । यसरी दशैंमा अन्य समयको तुलनामा आर्थिक क्रियाकलाप दोब्बर वा तेब्बरले वृद्धि हुने गर्छ । यसर्थ आमव्यापारी समुदायले पनि दशैंका बखत आम उपभोक्तालाई गुणस्तरीय मालवस्तु, सर्वसुलभ ढंगले उचित मूल्यमा उपलब्ध गराउनु पर्छ ।
दशैंमा नयाँ नोट प्रचलन गर्ने र दक्षिणामा नगद दिने गरिन्छ । यसरी नगद दिँदा खाममा राखेर नोट दिने र पाउनेले पनि नगदको संरक्षण गर्नुपर्छ । नोटमा अबिर वा पानी हाल्ने तथा जथाभावी ढंगले पट्याउनु हुँदैन । नोट निर्माणमा राष्ट्रको ढुकुटी खर्चिएको छ भन्ने बुझी त्यसको जतन गर्नुपर्छ ।
खाने पर्व:
दशैंलाई खाने पर्वका रुपमा पनि बुझिन्छ । यस पर्वमा घरघरमा खसी, बोकाको मार हानिन्छ । चिउरा र चामलका नयाँ बोरा आउँछन् । सेलरोटी पकाइन्छ ।
तर, प्रत्येक व्यक्तिले आप्mनो शारीरिक अवस्था, पाचन शक्ति, सन्तुलित आहार सबै दृष्टिकोणले खानाको उपयोग गर्नुपर्छ । दशैं भन्दैमा जथाभावी रुपमा अर्जिण हुने गरी खानु हुँदैन । दशैंमा कोचीकोची खाँदा स्वास्थ्यमा समस्या हुन सक्छ, यसमा सबै चनाखो हुनुपर्छ ।
निकै वर्ष अघि हामी निकै गरीब थियौं । अधिकांशलाई वर्षभरि खान पुग्दैनथ्यो । कैयौंलाई बिहान खाएपछि साँझ के खाने भन्ने समस्या थियो । हाल पनि मुलुकमा गरीबी विद्यमान भए पनि असाध्यै गरीबी भने छैन । यसर्थ परम्परा थेग्ने नाममा विना परिश्रम दशैंको १५ दिन कोचीकोची खानु सर्वथा अवैज्ञानिक छ ।
मांशाहारी प्रवृत्ति:
नेपालीले दशैंमा जनावरको काटमार गर्ने प्रचलन चलाएका छन् । समयानुसार यसमा सुधार ल्याउनुपर्छ । धैरै अनुसन्धानले अधिक मासु खाँदा लाभ भन्दा हानि हुने देखाएका छन् । यसर्थ मासु खाँदा सन्तुलनको सिद्धान्त पालना गर्नुपर्छ ।
घरघरमा जनावरको बलि दिएपछि तिनको रक्ति, आन्द्राभुँडीलगायतको परिकार बनाएर खाँदा सफाइमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । साथै जनावरको रौँ खौरिँदा होस् नपुर्याउँदा पनि मानिस बिरामी हुने गरेका छन् । यसर्थ रोग नलागेका जनावरको सुरक्षित मासुको सेवन गर्नुपर्छ । जनावरलाई स्लटर हाउसमा लैजानु पर्छ । शाकाहारी मानिसको संख्या पनि बढ्दै गएकाले तिनको भावनाको पनि कदर गर्नुपर्छ ।
मदिरा निषेध:
दशैंमा एकाथरि मानिसले खुशीयाली बनाउने नाममा मदिरा सेवन गर्ने गरेका छन् । यसलाई पूर्णतः निषेध गर्नुपर्छ । एकैपटक पूरै निषेध गर्न नसके पनि क्रमशः नियन्त्रण गर्दै जानुपर्छ । यस पंक्तिकारले मदिरामुक्त नेपालको अभियान आरम्भ गरेको छ ।
तथापि दशैंमा मदिरा सेवन गर्ने सबैले आप्mनो स्वास्थ्यको ख्याल गर्नुका साथै घर परिवार र समाजमा आप्mनो प्रतिष्ठाको मनन गर्नुपर्छ । मदिरा सेवनले शरीरमा गर्ने असर र यसले घरका केटाकेटीमा पार्ने प्रभाव दुवै अत्यन्त घातक छन् । यी सबै कुरा बुझेर पनि दशैंमा रमाउने निहुँमा, मासु पचाउने नाममा र साथीभाइ जुटाउनका लागि मदिराको उपयोग गर्नु हुँदैन ।
जुवातास बर्जित:
दशैंको विकृतिमा जुवातास खेल्ने, लंगुर बुर्जालगायतमा पैसा राख्ने गरिन्छ । यसलाई सबैले पूर्णतः निषेध गर्नुपर्छ । नेपालको कानूनले जुवा हान्न र तास खेल्न निषेध गरेको छ । यस समयमा प्रहरीहरू पनि विशेष सक्रिय हुने गर्दछन् ।
यसर्थ दशैंमा जुवा र तासको खालबाट जुवाडेहरू पक्राउ भन्ने समाचारसहित यस्तो महान पर्वमा प्रहरी खोरमा पुग्दा कति नमज्जा होला ? सबैले यसलाई अति गम्भीर र संवेदनशील विषयका रुपमा ग्रहण गर्नुपर्छ । हो, राणाकालमा दशैंमा सीमित अवधिका लागि कौडा खुल्ला गरिन्थ्यो रे । हाल यस्तो प्रचलन छैन । कानूनद्वारा बर्जित विषयमा कोही पनि सहभागी हुनु हँुदैन ।
फजुल खर्च:
आर्थिक रुपमा कमजोर मानिसले दशैंलाई दशाको रुपमा पनि बुभ्mने गरेका छन् । यसर्थ आप्mनो आर्थिक हैसियतअनुसार यस पर्वलाई मनाउनु पर्छ । अर्काको देखासिकी गरेर फजुल खर्च गर्नु हुँदैन ।
अनावश्यक रुपमा अर्कालाई देखाउन खसीबोका किन्नु हुँदैन । लुगाको कुनै खाँचो छैन भने जबरजस्ती नयाँ लुगा किन्नु हुँदैन । बरु दशैंको दक्षिणाका रुपमा स्कुल र कलेजका लागि आवश्यक सामग्री खरिद गर्न सकिन्छ । घरमा आवश्यक भएको वस्तु खरिद गर्न सकिन्छ । थोत्रिएको सामान हटाएर नयाँ वस्तु खरिद गर्न सकिन्छ ।
सीमित दक्षिणा:
दशैंको दक्षिणाका विषयमा व्यवहारिक हुनुपर्छ । आर्थिक रुपमा सक्षम ज्वाइँ छोरी वा भान्जा भान्जी वा दिदी बहिनीलाई अर्थिक रुपमा कमजोर आमाबुबा, मामामाइजु वा दाजुभाइले ठूलो रकम दक्षिणामा दिनु पर्दैन ।
दशैंमा आर्शीवाद दिने हो । कोशेली दिने होइन । आपूmसँग जे छ, सोही चिज उपहार दिने हो । यसअनुसार खेती किसानी गर्नेले उपहारमा हरियो तरकारी, दही दूध दिनुपर्छ । लेखकले किताब उपहार दिए हुन्छ । गायकले सिडी उपहार दिन सक्छन् । कलाकारले आप्mनो पेन्टिङ दिन सक्छन् । उद्यमीले आप्mनो उद्योगको उत्पादन उपहारमा दिन सकिन्छ । यथार्थमा दशैंमा पाका मानिसबाट आर्शीवाद लिने हो, दक्षिणा लिने होइन । ज्येष्ठ नागरिकको हातबाट टीका लगाउन पाएकोमा गर्वको अनुभव गर्नुपर्छ ।
पाकालाई उपहार:
दशैंमा ज्येष्ठ नागरिकलाई भने केही उपहार दिनुपर्छ । उहाँहरूलाई आवश्यकतानुसार लौंरो उपहार दिनुपर्छ । उपहारमा टर्च लाइट दिन सकिन्छ । हट ब्याग पनि राम्रो उपहार हुन सक्छ । थर्मस अर्को दामी उपहार हो ।
यसै गरी गलबन्दी र पछ्यौरी उपहार दिएर आमाबासँग आर्शीवाद लिन सकिन्छ । उहाँहरूलाई सुगरफ्री बिस्कुट दिनुपर्छ । काजु किसमिसको सफा प्याकेट दिन सकिन्छ । देवी देवताका फ्रेम हालेका तस्वीर दिन सकिन्छ । नेपाल चिनाउने पोस्टरलाई माउन्ट गरेर उपहार दिन सकिन्छ । यो उमेरमा रेडियो पनि राम्रो उपहार हुन्छ ।
पाहूनाको सत्कार:
दशैंका पाहूनालाई नेपालभित्रकै अर्गानिक उत्पादनका बस्तुको परिकार खुवाउन सकिन्छ । पाहुनालाई नेपाली एभोकाडो, मुस्ताङको स्याउ, ड्रागन फ्रुट्स्, ककनीको स्ट्रबेरीलगायतको फलपूmल चखाउँदाको क्षण निकै रोमाञ्चक हुनेछ । हामी दशैंंमा पाहूनालाई जबरबस्तीरुपमा बासी मासु खुवाउँछौं । सबैतिर सुगर रोग फैलिए पनि मिठाई दिन पछि पर्दैनौं । नाइँनाइँ भने पनि जनावरको आन्द्राभुँडी चखाउन खोज्छौं । यसबाट पाहूनाले हामीलाई स्याबास होइनन्, बिरामी भएर धारे हात लाउँछन्, जसको ख्याल गर्नैपर्छ ।
रोमाञ्चक दशैँः
दशैंमा धर्ती छोड्न पिङ खेल्ने चलन छ । यसै गरी दशैंमा चंगा उडाउने प्रचलन पछि छ । घटस्थापनाको दिन जमरा छरेर टीकाको दिन जमरा लगाउने गरिन्छ ।
सुरक्षा निकायमा पनि दशैंलाई शक्तिको प्रतीक मानेर धुमधामसँग यो चाड मनाइन्छ । देवीले दानवी शक्तिलाई परास्त गरेको पर्वका रुपमा मनाइने दशैंले हामीलाई गलत सोचाइ त्याग्न, गैरकानूनी कार्यमा संलग्न नरहन, उच्च नैतिकताको पालना गर्न, सद्विचार भित्र्याउन र सबै प्रकारका गलत प्रवृत्ति परित्याग गर्न सन्देश दिने गर्दछ ।
सञ्चारको माध्यमबाट नियाल्दा दशैंमा एकअर्काको उन्नति र प्रगतिसँग साक्षात्कार हुने र सामाजिक सञ्जाललगायतबाट सबैमा शुभकामना आदानप्रदान गर्ने गरिन्छ । कैयौँले चियापान कायक्रमको आयोजना पनि गर्छन् । यसरी यस चाडलाई नितान्त उल्लासका साथ मनाउनुपर्छ ।
त्रिभुवन विश्वविद्यालय, केन्द्रीय पत्रकारिता तथा आमसञ्चार विभागका सहप्राध्यापक डा. कुन्दन अर्याल यसलाई सामाजिक सांस्कृतिक सञ्चारको पर्वका रुपमा लिन सुझाउनु हुन्छ । उहाँका अनुसार दशैं सौम्य र सदभावको पर्व हुनुपर्छ । यस पर्वमा राष्ट्रिय ढुकुटीको रकम फजुल खर्च गर्नु हुँदैन । हालका दिनमा राजनीतिक दलहरूले चियापानको कार्यक्रम आयोजना गर्ने गरेकोमा डा. अर्याल प्रसन्नता व्यक्त गर्नुहुन्छ ।
गोरखापत्रका पूर्व प्रधान सम्पादक कमल रिजालका अनुसार यस पर्वले शक्तिको सदुपयोग गर्न र दुरुपयोग नगर्न सन्देश प्रवाह गर्दछ । यस पर्वले धेरै क्षेत्रमा काम गर्न उत्प्रेरित गर्ने गरी देवीका धेरै हात देखिन्छ । यस पर्वका आध्यात्मिक र सामाजिक पक्ष स्वरुप शरीर र मनलाई शुद्ध बनाइन्छ । उहाँका अनुसार हालको १५ दिनको दशैंलाई ७ दिनमा झार्नुपर्छ । यस पर्वमा पशु बलिदिने प्रणाली हटाउनु पर्छ । यस समयमा मदिरा उत्पादन रोक्नुका साथै आयात निषेध गर्नुपर्छ । साथै पटका पड्काउने र जुवातास नखेल्न नैतिक शिक्षामा जोड दिनुपर्छ ।
जाँदाजाँदैः
यथार्थमा किसानले फुर्सदमा मनाउने पर्वका रुपमा दशैं विकसित भएको हो । साविकमा चैतमा मनाइने यस पर्वलाई वर्षात्को अन्त्य र जाडो मौसमको आगमनसँगै मनाउन थालिएको हो ।
बाह्य रोजगारीमा गएका लाहुरेहरू घर फर्किने पर्व पनि दशैं नै हो । दशैंबाट नयाँ कामको शुभारम्भ पनि गरिन्छ । कैयौँले दशैंबाट नयाँ दाम्पत्य जीवन पनि आरम्भ गर्छन् । यसरी आमनेपालीका लागि दशैं स्वर्णिम राष्ट्रिय पर्व हो । यसर्थ सबैमा दशैंको हार्दिक मंगलमय शुभकामना ।
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...