कैलालीको कैलारी गाउँपालिका–६ बेनौलीका स्थानीय पल्टुराम चौधरीलाई धान खेती गर्ने तयारीको चटारो छ । धानको बेर्ना समेत राखिसकेका उनीसँग रासायनिक मल नहुँदा कसरी खेती गर्ने भन्ने पिरलो छ ।

उनी भन्छन्, ‘एक गेडा मल छैन । कहीँ पनि मल पाउँदैन । मल विना कसरी खेती गर्ने होला ? किसानको पीडा कसले बुझिदिने होला ?’

गाउँपालिका–२ का स्थानीय बिन्दु चौधरी पनि कहाँ, कसरी रासायनिक मल उपलब्ध हुने हो भन्नेबारे सहकारी संस्था धाउँदै हिँडेका छन् तर कहीँ पनि मल नपाएपछि उनी निराश छन् ।

दुखेसो पोख्दै उनले भने, ‘कुनै पनि सहकारीसँग मल छैन । नेपालमै मल नभएपछि कहाँबाट मल आउँछ भन्छन् सहकारी संस्थाहरू । उहाँहरूको भनाइ पनि ठीकै हो तर हामी मल विना खेतीपाती कसरी गर्न सक्छौं ? किसानको मर्का बुझिदिने सरकारै छैन जस्तो लाग्छ ।’

पल्टुराम र बिन्दु प्रतिनिधि किसान मात्रै हुन्, हाल सुदूरपश्चिम प्रदेशमै मलको हाहाकार हुँदा किसानहरू निकै चिन्तित बनेका छन् । पैसा तिरेर पनि मल नपाउने अवस्थाले किसानलाई चिन्तित बताएको छ ।

कैलालीको कैलारी गाउँपालिकास्थित परिश्रम कृषि सहकारी संस्थाका व्यवस्थापक रामसमझ चौधरीले दैनिक सयौं किसानहरू मलका लागि आउने गरेको बताए तर सरकारको मल आपूर्तिकर्ता कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसन कम्पनीले समयमा मल उपलब्ध नगराउँदा मलका लागि आउने किसानलाई खाली हात फर्काउनुपरेको बताए ।

ती कम्पनीले मलको ढुवानी समेत नगर्दा सहकारी संस्थाहरूले थोरै पाउने मलका लागि भैरहवा धाउनुपरेको उनले बताएका छन् ।

परिश्रम सहकारीका व्यवस्थापक चौधरी भन्छन्, ‘हाम्रो भागमा जम्मा १०० बोरा मात्रै परेको छ । ४–५ सहकारी मिलेर ल्याउँदैछौं । २ हजार बढी बोरा चाहिने बेला १०० बोरा मल क–कसलाई दिने ? धेरै समस्या भयो ।’ मागभन्दा निकै थोरै मात्राको कोटा निर्धारण गरिएपछि वितरणमा समस्या भएको बताइएको छ ।

सरकारले अन्तर्राष्ट्रिय बोलपत्रका अतिरिक्त कृषि सामग्री र साल्ट ट्रेडिङ कम्पनीले जीटूजीअन्तर्गत भारत सरकारका आधिकारिक निकायबाट मल आयात गरी किसानलाई आपूर्ति गर्दै आएको छ तर यस वर्ष समयमै पर्याप्त मात्रामा मल आपूर्ति नहुँदा धानखेती गर्ने बेला मलको अभाव देखिएको कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड प्रादेशिक कार्यालय धनगढीका प्रमुख नवलसिंह बोगटीले बताए ।

धान खेतीका लागि सुदूरपश्चिममा आएको २ हजार १६९ मेट्रिक टन डीएपी मल भैरहवामै रहेको उनले बताए । जसमध्ये सुदूरपश्चिमको सबैभन्दा बढी धान खेती हुने कैलाली जिल्लाका लागि १ हजार २०० मेट्रिक टन मात्रै कोटा निर्धारण भएको उनले बताए । 

भैरहवा नाकामा कैलालीका लागि मल आए पनि इन्धनको मूल्यले ढुवानीमा समस्या हुँदा १ हजार मेट्रिक टन मल सहकारी संस्थालाई नै आफैं ल्याउन अनुमति दिएको बोगटीले बताए ।

सरकारको मल आपूर्तिकर्ता कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसनमार्फत सहकारी संस्थाहरूले किसानलाई मल बिक्री वितरण गर्दै आएका छन् ।

साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसन धनगढीका निमित्त महाप्रबन्धक केशवप्रसाद पाण्डेले आफूहरूको कोटामा परेको केही मल जेठ मसान्त र केही मल असार महिनाको पहिलो हप्तासम्म पुग्ने बताए ।

बर्खे सिजनमा नेपालभरका लागि यो वर्ष १ लाख ४२ हजार मेट्रिक टन मलको आयात हुन लागेको बताइएको छ । जसको ४२ हजार मेट्रिक टन साल्ट ट्रेडिङ र बाँकी कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेडले आयात गर्न लागेको छ । जम्मा आयात हुने मलको ९.२४ प्रतिशत मलको कोटा मात्रै सुदूरपश्चिमका लागि निर्धारण गरिएको बताइएको छ । यद्यपि सुदूरपश्चिममा मलको माग करीब ६० हजार मेट्रिक टन रहेको छ । जुनकारण मलको चरम अभाव सिर्जना हुने बताइएको छ ।

साल्ट ट्रेडिङले आफ्नो कोटामा परेको ६ हजार ८१९ मेट्रिक टन युरिया र ४ हजार ९८९ मेट्रिक टन डीएपी गरी जम्मा ११ हजार ८०८ मेट्रिक टन मल सुदूरपश्चिममा ल्याउने बताइएको छ । 

डीएपी मल जेठ महिनाभित्रै भैरहवा नाका पुग्ने र १ हजार ८२९ मेट्रिक टन युरिया असार पहिलो हप्ता पुग्ने निमित्त प्रमुख पाण्डेले जानकारी दिए ।

डीएपी र युरियाको सहज आपूर्ति हुन नसक्दा डीएपीको विकल्पमा सिंगल सुपर फस्फेट (एसएसपी) र युरियाको विकल्पमा एमोनियम सल्फेट बिक्री गर्दै आएको छ । 

४० हजार बोरा एसएसपी आएकोमा ३० हजार बिक्री भएको र अझै मौज्दात रहेको बताइएको छ भने एमोनियम सल्फेट ३ हजार बोरा मौज्दात रहेको जनाइएको छ । 

नेपालमै मल नपाएपछि कैलालीका किसान सीमावर्ती भारतीय बजार समेत धाउन बाध्य छन् तर सीमामा प्रहरीको सास्ती र गुणस्तरहीन मलले झनै सास्ती हुने गरेको किसानको दुखेसो छ ।