मंसिर १, २०८०
यसअघि पनि थुप्रैपटक दशैंतिहार र छठपछि केही न केही राजनीतिक उथलपुथल भएको इतिहास छ । यसै मेसोमा यसपटक पनि चाडबाडपछि अहिलेको सत्ता समीकरण फेरिनेसम्मको चर्चा भएको थियो । तर, चाडबाड अगाडि आकलन गरिएजस्तो परिस्...
जेठ २९, २०७९
एसिया–प्रशान्त क्षेत्रमा विश्वका दुई महाशक्ति चीन र अमेरिकाबीचको प्रतिस्पर्धा थप चर्किने संकेत देखिएको छ ।
सिंगापुरमा आइतवार (१२ जुन) सम्म चलेको तीनदिवसीय शांग्रिला डायलगमा अमेरिकाका रक्षामन्त्री लोयड अस्टिन र चीनका रक्षामन्त्री वे फङ्हबीच भएको वार्ता तथा उनीहरूले बेग्लाबेग्लै गरेको सम्बोधनले प्रतिस्पर्धा थप घनीभूत भएको संकेत दिएको हो ।
यस क्षेत्रको रणनीतिका विषयमा वर्षैपिच्छे संवाद चलाउनका लागि दी इन्टरनेसनल इन्स्टिच्युट फर स्ट्राटेजिक स्टडीज नामक थिंकट्यांकले शांग्रिला डायलग आयोजना गर्ने गरेको छ । त्यसमा शनिवार सम्बोधन गर्दै अस्टिनले हिन्द–प्रशान्त क्षेत्र अमेरिकाको बृहद् रणनीतिको केन्द्रमा रहेको प्राथमिकताप्राप्त सैन्यक्षेत्र भएको बताए ।
उनले गत फेब्रुअरी महिनामा प्रकाशित हिन्द–प्रशान्त रणनीति बाइडन प्रशासनले ल्याउन खोजेको राष्ट्रिय सुरक्षा रणनीति तथा रक्षा मन्त्रालयको राष्ट्रिय रक्षा रणनीतिको केन्द्रमा रहने पनि जानकारी दिए ।
पढ्नुहोस्, यो पनि :
सम्बोधनमा अस्टिनले चीनविरुद्ध विषवमन गरेका छन् । चीनले एसियाको स्थिरतालाई जोखिममा पार्ने गरी बाध्यकारी, आक्रामक र खतरनाक कार्यहरू गरेको आरोप उनले लगाए । चिनियाँ दबाबको प्रतिकार गर्नका लागि अमेरिका आफ्ना सहयोगीहरूको साथमा उभिने उनको भनाइ छ ।
उनका अनुसार, चीनको गतिविधिका कारण हिन्द–प्रशान्त क्षेत्रको सुरक्षा, स्थिरता र समृद्धिको अवमूल्यन भएको छ । अस्टिनले ताइवानको वायुक्षेत्र नजिक चीनले विशाल संख्यामा युद्धविमानहरू पठाएर उत्तेजनात्मक गतिविधि गरेको आरोप लगाए ।
त्यस्तै उक्त क्षेत्रमा अमेरिकाका साझेदारहरूका गश्ती विमानलाई खतरनाक रूपमा रोक्ने तथा त्यस क्षेत्रका प्राकृतिक स्रोतको विनाश हुने गरी अवैध रूपमा माछा मार्ने काम चीनले गरिरहेको अस्टिनले बताए । चीनले अवैध माछा मार्ने काम गरिरहेको भन्दै मे महिनामा अमेरिका नेतृत्वको क्वाड समूहका मुलुकहरूले त्यसको निगरानीका लागि संयन्त्र बनाउने घोषणा गरेका छन् ।
अमेरिकाका साझेदारको गश्ती विमानलाई खतरामा पार्ने काम चीनले गरेको भनी अस्टिनले हालै भएका घटनालाई इंगित गरेका हुन् । ती घटनामा क्यानडा र अस्ट्रेलियाका युद्धविमान संलग्न थिए ।
गत मे महिनामा अस्ट्रेलियाको पी–८ गश्ती विमान दक्षिण चीन सागर नजिकबाट उड्दै गर्दा चीनको जे–१६ लडाकू विमान उसनजिकै पुगेर आल्मुनियमका ससाना टुक्राहरू हावामा छोडेको आरोप छ । अस्ट्रेलियाका रक्षामन्त्री रिचर्ड मार्लेसले त्यसरी फालिएका टुक्राको केही अंश आफ्नो वायुसेना विमानमा पसेको दाबी गरे ।
सीएनएनमा ब्राड लेन्डनले तयार पारेको सामग्रीमा उल्लेख गरिएअनुसार, सैन्य विमानहरूले आल्मुनियम वा जिंकका साना टुक्रा जानाजान हावामा फाल्ने गर्छन् । शत्रुको रेडार–निर्देशित क्षेप्यास्त्रलाई दिशाहीन बनाउनका लागि यस्तो काम गरिन्छ । तर यसरी टुक्रा फाल्दा पछिपछि आइरहेको विमानको इन्जिनमा पसेर विमान नै विस्फोट हुन सक्ने जोखिम उच्च हुन्छ ।
अस्ट्रेलियाले आफ्नो विमान तथा त्यसमा भएका कर्मचारीको ज्यान जोखिममा पार्ने काम चिनियाँहरूले गरेको भन्दै आपत्ति जनाएको हो । तर चीनले आफूहरूको वायुक्षेत्रमा प्रवेश गरेको अस्ट्रेलियाली विमानलाई चेतावनी दिनका लागि मात्र लडाकू विमानहरू उडाइएको भनी स्पष्टीकरण दिएको छ । दक्षिण चीन सागरको क्षेत्रफल तथा वायुक्षेत्रका विषयमा चीन र पश्चिमबीच रहेको विवादका कारण यस्ता समस्या आउने गरेका छन् ।
त्यस्तै क्यानडाले पनि हिन्द–प्रशान्त क्षेत्रमा उडिरहेका आफ्ना विमान नजिक चिनियाँ विमानहरू खतरनाक रूपमा आइपुगेका थुप्रै घटना भइसकेको जनाएको छ । केही दिनअघि उत्तर कोरिया नजिक अन्तर्राष्ट्रिय हवाईक्षेत्रमा आफ्ना विमानहरू चिनियाँ विमानसँग नजुधून् भनी बाटो परिवर्तन गर्नुपरेको क्यानडाको दाबी छ ।
चिनियाँहरूले अत्यन्तै अव्यावसायिक तथा जोखिमपूर्ण बेहोरा देखाएको क्यानडालीहरू बताउँछन् । चीनले यस आरोपलाई पनि खण्डन गरेको छ ।
यी सबै घटनालाई समग्रतामा लिँदै अमेरिकी रक्षामन्त्रीले चीनमाथि आक्षेप लगाएका हुन् । यसको जवाफ फर्काउँदै चिनियाँ रक्षामन्त्री वे फङ्हले आइतवार बिहान शांग्रिला डायलगमा सम्बोधन गर्दै अमेरिकी पक्षलाई चीनको बेइज्जती तथा घेराबन्दी रोक्न आग्रह गरे ।
उनले दुई देशबीचको चिसो सम्बन्ध सुधार्ने दायित्व अमेरिकी पक्षमा रहेको पनि बताए । तर अमेरिकाले भिडन्त नै खोजेको हो भने आफूहरू अन्तिमसम्म लडिरहने चेतावनी पनि वेले दिए ।
वेले अमेरिकाका राष्ट्रपति जो बाइडनको हिन्द–प्रशान्त रणनीतिले द्वन्द्व तथा भिडन्त निम्त्याउने पनि बताए । त्यही रणनीतिअन्तर्गत रही अमेरिकाले मे महिनामा घोषणा गरेको हिन्द प्रशान्त आर्थिक संरचना (आईपीईएफ) को प्रसंग पनि वेले झिके ।
पढ्नुहोस्, यो पनि :
वेका अनुसार, स्वतन्त्र तथा खुला हिन्द–प्रशान्तको नाममा उक्त रणनीतिले सानो र साँघुरो समूह बनाउन खोजेको छ । यस क्षेत्रका अन्य मुलुकलाई साथमा लिएर एक विशेष देश (चीन) लाई तारो बनाउने उक्त रणनीतिको अभीष्ट भएको वेको आरोप छ ।
यस रणनीतिले द्वन्द्व तथा भिडन्त सिर्जना गरी अरूलाई रोक्ने र घेराबन्दी गर्ने काम गरिरहेको उनको भनाइ छ । चीन शान्ति तथा स्थिरताको पक्षमा रहेको र हिन्द–प्रशान्त क्षेत्रमा आक्रामक शक्तिका रूपमा नरहेको उनी बताउँछन् ।
यसरी बेग्लाबेग्लै सम्बोधनमा अमेरिका र चीनले एकअर्काविरुद्ध दोषारोपण गरेसँगै दुई देशका रक्षामन्त्रीबीच शुक्रवार साँझ भएको प्रत्यक्ष वार्तामा पनि सौहार्द्रपूर्ण कुरा हुन सकेको थिएन । उक्त बैठकमा दुवै पक्षले ताइवानका विषयमा मतभेद प्रकट गरेका थिए । ताइवानको यथास्थितिलाई परिवर्तन गर्न खोजेको आरोप दुवै पक्षले एकअर्काविरुद्ध लगाएका थिए ।
अमेरिका एक चीन नीतिमा अडिग रहेको तर चीनले हालै गरेका गतिविधि अस्वीकार्य रहेको अस्टिनको भनाइ छ । ताइवानको हवाईक्षेत्र नजिक चीनले बाक्लै गरी युद्धविमान उडाइरहेकोतर्फ उनको संकेत थियो । त्यो उत्तेजनात्मक र अस्थिरताजनक सैन्य गतिविधि भएको अस्टिनको भनाइ छ ।
तर मुखले एक चीन नीति भने पनि अमेरिकाले ताइवानलाई चीनबाट छुट्ट्याउनका लागि गतिविधि गरिरहेको चिनियाँहरूको बुझाइ छ । ताइवानलाई अमेरिकाले लगातार अत्याधुनिक हातहतियार उपलब्ध गराउनु त्यसैको संकेत भएको उनीहरू बताउँछन् । अनि अमेरिकी राष्ट्रपतिले मे महिनामा जापान भ्रमणका क्रममा अमेरिकाको रणनीतिक दुविधा त्याग्ने छनक दिनु पनि ताइवान पृथकीकरणको रणनीतिअन्तर्गत आएको अभिव्यक्ति भएको चीनको बुझाइ छ ।
पढ्नुहोस्, यो पनि :
अस्टिनसँगको भेटमा वेले ताइवान चिनियाँ मुख्यभूमिबाट छुट्टिने गरी स्वतन्त्रताको घोषणा गरिएमा चीन युद्धमा जान तयार रहेको बताए ।
युद्ध लड्न तथा ताइवान स्वतन्त्रताका सबै प्रयासलाई जुनसुकै मूल्य चुकाउनुपरे पनि ध्वस्त पार्न चिनियाँ सेनाले कुनै कसर बाँकी नराख्ने वेको भनाइ छ ।
चीनले ताइवानका लागि युद्ध समेत हुने स्पष्ट पारेपछि अस्टिनले हिन्द–प्रशान्त क्षेत्रमा अमेरिकाले युद्ध नचाहेको आफ्नो सम्बोधनका क्रममा बताए । चीनले भनेजस्तो एसियाली नेटो पनि आफूहरूले बनाउन नखोजेको उनको भनाइ छ ।
तर आफ्ना साझेदार र सहयोगीलाई अविचलित रही समर्थन गरिरहने दृढनिश्चय पनि उनले प्रकट गरे । यसको तात्पर्य ताइवानलाई यथाशक्य सहयोग उपलब्ध गराउन नछोड्ने अमेरिकाको अडान हो ।
यी भनाइहरूलाई समग्रतामा हेर्दा यस क्षेत्रमा चीन र अमेरिका दुवैले प्रतिस्पर्धा चर्काउने र कुनै हालतमा पछि नहट्ने अड्डी कसिरहेको देखिन्छ । यो प्रतिस्पर्धा टुंगोमा पुर्याउन कि त एक पक्ष पछि हटेर अर्को पक्षको प्रभुत्व स्वीकार गर्नुपर्ने हुन्छ कि त युद्ध लडेर त्यसको छिनोफानो गर्नुपर्ने हुन्छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धका प्राध्यापक ग्राहम एलिसनले दुई महाशक्तिको यस प्रतिस्पर्धालाई थ्युसिडाइड्स ट्य्राप भनी व्याख्या गरेका छन् जसमा उदाउँदो शक्ति (चीन) र खस्किँदो प्रभुत्वशाली शक्ति (अमेरिका) बीच द्वन्द्वव अवश्यम्भावी छ । ताइवान, पूर्वी चीन सागर, दक्षिण चीन सागर र कोरियाली प्रायद्वीप त्यस शक्तिसंघर्षको केन्द्र बन्ने देखिन्छ ।
अमेरिकाले आफ्नो एकध्रुवीय प्रभुत्व अन्त्येष्टिको संघारमा पुगेको तथ्यलाई पचाउन नसकेकाले भिडन्तको परिस्थिति निर्माण भएको हो । तीन दशकसम्म कायम रहेको एकध्रुवीयतालाई क्रमशः अमेरिका र चीनबीचको द्विध्रुवीय संघर्षले विस्थापित गरिरहेको छ र अहिले विश्व द्वििबहुध्रुवीय संक्रमणकालमा छ ।
शीतयुद्ध शुरू भइसकेको सन्दर्भमा त्यसको केन्द्र हिन्द–प्रशान्त क्षेत्र भएकाले दुई महाशक्तिबीचको टकराव त्यहीँ हुनेछ । अमेरिका र चीनका रक्षामन्त्रीहरूको ताजा अभिव्यक्तिहरूले त्यसैको संकेत गरेका छन् ।
यसअघि पनि थुप्रैपटक दशैंतिहार र छठपछि केही न केही राजनीतिक उथलपुथल भएको इतिहास छ । यसै मेसोमा यसपटक पनि चाडबाडपछि अहिलेको सत्ता समीकरण फेरिनेसम्मको चर्चा भएको थियो । तर, चाडबाड अगाडि आकलन गरिएजस्तो परिस्...
गत चुनावबाट बालेन साह, रवि लामिछाने र हर्क साम्पाङहरूको उदयपछि परम्परागत दलसामु देखिएको चुनौती टरेको छैन । यही बेला अर्का एक व्यवसायीले पनि दलहरूसामु चुनौती खडा गर्ने गरी अभियान थालेका छन् । २०६४ सालयत...
कात्तिक २७ गते मन्त्रिपरिषद् बैठकले भिडियो शेयरिङ एप टिकटकमाथि प्रतिबन्ध लगाएपछि नेपाली समाजमा यसको पक्ष र विपक्षलाई लिएर बहस भइरहेको छ । कतिले टिकटकले सामाजिक सद्भाव र एकतामा खलल पुर्याएको भन्ने स...
‘मंसिर ७ पछि के हुन्छ ?’ दशैंतिहारमा गाउँबाट शहर फर्केकादेखि विदेश बस्ने चिनजानका साथीसम्मले प्रश्न गरेपछि मात्र मलाई दुर्गा प्रसाईंले काठमाडौंमा प्रदर्शन गर्न लागेको थाहा पाएको थिएँ । प्रश्...
कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...
विश्वका दुई शक्तिशाली मुलुक अमेरिका र चीनका राष्ट्र प्रमुखहरूबीच भएको महत्त्वपूर्ण भेटवार्ताले विश्व तरंगित बनेको छ । एकले अर्काको अस्तित्व सहर्ष स्वीकार गर्न तयार नहुने अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन र चिनियाँ राष्...
जलवायु परिर्वतनसम्बन्धी सम्मेलन सन् १९९५ मा जर्मनीको बर्लिनबाट शुरू भई २८ औं कोप सम्मेलन दुबईमा भइरहेको छ । शुरू–शुरूका सम्मेलनमा मानव जीवन र प्रकृतिका बीच सन्तुलन कायम गरी दिगो विकास गर्न जोड दिएको पाइन्...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...