×

NMB BANK
NIC ASIA

चुनावपछिको बहस

नयाँ सरकार गठनको संवैधानिक प्रश्न : प्रधानमन्त्री चयन सांसदको शपथभन्दा पहिले कि पछि ?

मंसिर ११, २०७९

NTC
Sarbottam
Premier Steels
Marvel

प्रतिनिधिसभा निर्वाचनको मतगणना अन्तिम चरणमा पुग्दै गर्दा अब सबैको चासो नयाँ सरकार कहिले र कस्तो बन्दैछ भन्नेमा छ । स्याङ्जा, दोलखा र बाजुराबाहेक प्रत्यक्षतर्फको मतगणना अन्तिम चरणमा पुगेको छ । समानुपातिकतर्फको मतगणनाको रुझानले दलहरूको आकारको मोटामोटी खाका दिइसकेको छ । 

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा रहेको सरकारमा सहभागी दलहरू गठबन्धन बनाएर चुनावमा गएका थिए । ‘दुईतिहाइ’ बहुमत ल्याउने महत्त्वाकांक्षासहित चुनावमा होमिए पनि गठबन्धनले त्यो स्तरको सफलता हात पार्न सकेन । बहुमतको नजिक पुगेको यही गठबन्धनलाई निरन्तरता दिएर नयाँ सरकार गठनको कसरत शुरू भइसकेको छ ।


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

अर्कातर्फ, वामपन्थी गठबन्धन बनाउने प्रयत्न पनि जारी छ । ‘आत्मालोचना’ भन्ने एउटा शब्दले कम्युनिस्टहरूलाई मिलाइदिन्छ । नयाँ सरकार गठनको रस्साकस्सी चलिरहेको समयमा कम्युनिस्टहरू एकाएक मिले भने पनि आश्चर्य हुने छैन ।


Advertisment
Nabil box
Kumari

संसद्भित्रको सत्ता राजनीतिमा खेल्नका लागि एमालेको उपस्थिति कमजोर छैन । चुनावअघि नै गरिएको उधारो भागबण्डामा हिसाब गडबड हुँदा एमालेले गठबन्धनका कुनै दललाई प्रधानमन्त्रीको चास्नी फालिदिन सक्छ । 

Vianet communication
Laxmi Bank

प्रधानमन्त्री चयनको प्रक्रिया

नयाँ प्रधानमन्त्री चयनका लागि प्रतिनिधि सभाको प्रत्यक्ष र समानुपातिक दुवैतर्फको अन्तिम नतिजा आइसक्नु पर्छ । समानुपातिकतर्फको नतिजा आएपछि मात्र दलहरूको संसदीय दलको नेता चयन प्रक्रिया शुरू हुनेछ । 

राजनीतिक दलले संसदीय दलको नेता चयन गरेपछि मात्र सरकार गठन प्रक्रिया आरम्भ हुनेछ । संविधानको धारा ७६ मा मन्त्रिपरिषद् गठनसम्बन्धी व्यवस्था छ ।

संविधानको धारा ७६ (१) अनुसारको सरकार गठनको सम्भावना टरिसकेकाले अब संविधानको धारा ७६ (२) अनुसारको सरकार बन्ने सम्भावना प्रबल छ । 

उपधारा १ मा राष्ट्रपतिले प्रतिनिधिसभामा बहुमतप्राप्त दलको संसदीय दलको नेतालाई प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्ने व्यवस्था छ । कुनै पनि दलले स्पष्ट बहुमत ल्याउन नसकेकाले उपधारा २ अनुसारको सरकार बन्ने सम्भावना प्रबल बनेको हो ।

उपधारा (२) मा कुनै पनि दलको स्पष्ट बहुमत नरहेको अवस्थामा प्रतिनिधिसभामा प्रतिनिधित्व गर्ने दुई वा दुईभन्दा बढी दलको समर्थनमा बहुमत प्राप्त गर्न सक्ने प्रतिनिधिसभा सदस्यलाई राष्ट्रपतिले प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्ने व्यवस्था छ । 

प्रधानमन्त्री नियुक्ति सांसदको शपथभन्दा अघि कि पछि ? 

२०७४ सालमा सांसद पदको शपथ नै नलिई केपी ओली फागुन ३ गते संविधानको धारा ७६ (२) अनुसार प्रधानमन्त्री नियुक्त भएका थिए । प्रतिनिधिसभाका सदस्यको शपथ फागुन २१ मा भएको थियो । र, ओलीले फागुन २८ गते विश्वासको मत लिएका थिए । 

सांसदको शपथ नै नलिई प्रधानमन्त्री नियुक्तिको हतारो गरिएको भन्दै त्यो बेला कांग्रेसले आपत्ति जनाएको थियो । 

प्रतिनिधिसभा विघटनपछिको सम्बोधनमा केपी ओलीले ‘संसदीय सर्वोच्चता’को कुरा गर्दा कांग्रेस नेता मीनेन्द्र रिजालले सांसदको शपथ नै नलिई प्रधानमन्त्री बन्न हतारो गर्नेले विधिको शासनको कुरा गर्न नसुहाउने भनेर टिप्पणी गरेका थिए । 

संविधानको धारा ७६ को उपधारा ३ मा प्रतिनिधि सभाको निर्वाचनको अन्तिम परिणाम घोषणा भएको मितिले ३० दिनभित्र मिलिजुली सरकार बन्न नसकेमा राष्ट्रपतिले संसद्को सबैभन्दा ठूलो दलको संसदीय दलको नेतालाई प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्ने व्यवस्था छ । मिलिजुली सरकार गठन नभएमा कांग्रेसको नेतृत्वमा सरकार गठन हुनेछ । तर, यो परिस्थिति आउने सम्भावना न्यून छ ।

संविधानविद् डा. भीमार्जुन आचार्य निर्वाचित प्रतिनिधिले औपचारिक शपथ नगरी प्रधानमन्त्री नियुक्त हुने कुरा संविधानको भावनाविपरीत भएको बताउँछन् ।

‘अमेरिकामा राष्ट्रपति निर्वाचित भएपनि शपथ गनर्दासम्म ‘इलेक्टेड प्रेसिडेन्ट’ भन्ने गरिन्छ । अहिले निर्वाचित भएका सांसद इलेक्टेड मेम्बर अफ पार्लियामेन्ट मात्र हुन्,’ आचार्यले लोकान्तरसँग भने, ‘संविधानमा स्पष्ट रूपमा प्रतिनिधिसभाको सदस्य प्रधानमन्त्री बन्ने कुरा लेखिएको छ । सांसदको शपथ नगरी प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्ने कुरा संविधानको मर्म र भावनाविपरित हो ।’

राष्ट्रिय सभाका पूर्व सांसद एवं वरिष्ठ अधिवक्ता रामनारायण बिडारी पनि सांसद पदको शपथग्रहण गरेपछि मात्र प्रधानमन्त्री नियुक्त हुनुपर्ने संविधानको प्रावधान रहेको बताउँछन् ।

‘सांसदको पदावधि कहिलेदेखि भन्ने विवाद निर्वाचनको सन्दर्भमा पनि देखियो, तर शपथग्रहण नगरी सांसदले तलब भत्ता केही पाउँदैन र निर्णय गर्न पनि मिल्दैन,’ बिडारीले लोकान्तरसँग भने, ‘विगतमा ओलीजी (केपी ओली)लाई दुईतिहाइको दम्भ र सरकारमा जाने हतारोका कारण संविधानमाथि बलमिच्याइँ गरिएको थियो । यसपटक त्यस्तो गल्ती गर्नुहुँदैन ।’

नेपाली कांग्रेसका केन्द्रीय सदस्य मीनबहादुर विश्वकर्मा २०७४ सालमा भएको त्रुटि दोहोर्‍याउन नहुने बताउँछन् । ‘सांसदको शपथ नभई र संसदीय दलको नेता चयन नै नभई जसरी प्रधानमन्त्री चयन गर्ने काम भएको थियो, त्यो गल्ती थियो भनेर हामीले भनेका थियौं,’ विश्वकर्माले लोकान्तरसँग भने, ‘त्यो गल्ती दोहोर्‍याउन हुन्न भन्नेमा हामी सचेत छौं । शपथ गरेपछि प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्दा केही फरक पर्दैन ।’

संविधानको धारा ९३ बमोजिम प्रतिनिधिसभा निर्वाचनको अन्तिम नतिजा सार्वजनिक भएको बढीमा ३० दिनभित्र राष्ट्रपतिले संसदको अधिवेशन बोलाउनुपर्छ । समानुपातिकतर्फको समेत मतगणना फटाफट चलिरहेकाले मंसिर मसान्तअगावै आयोगले अन्तिम नतिजा सार्वजनिक गर्न सक्छ । 

मतदान सकिएलगत्तै गरिएको पत्रकार सम्मेलनमा प्रमुख निर्वाचन आयुक्त दिनेश थपलियाले मंसिर १६ गतेभित्र मतगणना सम्पन्न गर्ने बताएका थिए । तर राजनीतिक दलहरूबीचको विवादका कारण कतिपय स्थानमा मतगणना रोकिएको छ भने कतै शुरू हुन सकिरहेको छैन । 

दलहरूले झगडा गर्न छाडे तत्काल नतिजा आउने आयोगको भनाइ छ । ‘दलका नेताहरूले लाप्पा खेल्न छाडेपछि हामीले गणना सम्पन्न गरिहाल्छौं,’ प्रमुख आयुक्त थपलियाले आइतवार लोकान्तरसँग भने । 

गणना शुरू हुन नसकेका तीन जिल्लाबाहेकको नतिजा मंसिर १६ गतेसम्म आइसक्ने अनुमान छ । दोलखामा पुनः मतदान गर्ने निर्णय आयोगले आइतवार मात्र गरेको छ । यही १५ गतेभित्र १० स्थानमा निर्वाचन हुने भएको हो । बाँकी दुई स्थान (स्याङ्जा र बाजुरा)का सम्बन्धमा आयोगले निर्णय लिन बाँकी छ ।

आयोगले मंसिर मसान्तअगावै अन्तिम नतिजा सार्वजनिक गरेर सामानुपातिकतर्फबाट सांसद चुनिनेलाई प्रमाणपत्र दिएमा ढिलोमा पुस मसान्तभित्रै संसदको अधिवेशन आह्वान हुनसक्छ । यसपटक सांसदको शपथ र सरकार गठनका लागि फागुन कुर्नुनपर्ने आयोगका पदाधिकारीहरू बताउँछन् । 

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
पुस ६, २०८०

एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...

माघ १८, २०८०

सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...

माघ १५, २०८०

अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...

मंसिर २६, २०८०

दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...

पुस १८, २०८०

देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...

माघ २, २०८०

आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x