नेपाली चलचित्र क्षेत्रमा एउटा दर्विलो अनि गर्विलो इतिहास बोकेको हल हो विश्वज्योति । राजधानीको जमलमा रहेको यो त्यो हल हो, जसले ६ दशकभन्दा लामो गौरवमय इतिहास बनाइसकेको छ । 

अनि यो त्यो इतिहास बोकेको हल पनि हो, नेपाली चलचित्रमा देशभरका हलबाट आउनेभन्दा विश्वज्योतिबाट धेरै कलेक्सन हुन्थ्यो ।

त्यसैले त पुराना चलचित्रकर्मीहरू भन्छन् – त्यसबेला विश्वज्योतिमा चलचित्र लाग्यो भने हिट हुन्थ्यो । त्यस्तो ‘ब्रान्ड’ कसरी बनेको थियो विश्वज्योति ? त्यसका लागि विक्रम संवत् २०१३ सालतिर फर्किनुपर्छ ।

भारतको बिहारस्थित मुजफ्फरपुरका गरिबनाथ सराफ साथीहरूसँग पशुपतिनाथ मन्दिर दर्शन गर्नका लागि काठमाडौं आएका थिए । भारतमा चलचित्र वितरणको काम गर्ने उनको पशुपति घुम्न आएको बखत देवेन्द्र शमशेर, महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा लगायतसँग भेट भयो । कुराकानीका क्रममा जानकारी पाए, विश्वज्योति हल बन्द हुने अवस्थामा छ ।

खासमा राजपरिवार, राणा परिवार तथा उच्च पदस्थ वर्गलाई मनोरञ्जन दिलाउने थलोका रूपमा विश्वज्योति खोलिएको थियो ।

देवेन्द्र शमशेरले हल सञ्चालन गर्दथे । त्यसबेला व्यवस्थापकीय कमी–कमजोरीका कारण हल राम्रो नचलेपछि बन्द हुने अवस्थामा पुगेको रहेछ ।

गरिबनाथले सोही हल भाडामा लिएर स्थायी व्यापार गरेर नेपालमै बस्ने सोच बनाए । ‘त्यसपछि बुवाले विश्वज्योति लिजमा लिनुभयो अनि हललाई केही व्यवस्थित बनाएर २०१७ सालबाट पुरानै भवनमा चलचित्र देखाउन शुरू गरिएको हो,’ गरिबनाथका छोरा मोहन सराफ भन्छन् ।

‘विश्वज्योति’को एउटा रोचक तथ्य रहेछ । मोहनका अनुसार ‘विश्वज्योति सिनेमा भवन’ भनेर न्वारन (हलको नामकरण) गर्ने व्यक्ति महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा रहेछन् ।

शुरूआतमा हलको सिट क्षमता ५४७ थियो । त्यसबेला नेपाली चलचित्रहरू बिरलै बन्थे । हिन्दी चलचित्रहरू ल्याएर चलाइन्थ्यो । मोहनका अनुसार त्यसबेला दिनको एक शो मात्र चल्थ्यो । बिदामा कहिलेकाहीँ २/३ शो चल्थ्यो । दर्शकको पनि खडेरी हुन्थ्यो ।

नेपालमै पनि ‘आमा’, ‘परिवर्तन’, ‘हिजो आज भोलि’ जस्ता चलचित्रहरू बने । भाडामा लिएर चलाएको हलपछि गरिबनाथले आफैं किन्ने निर्णय गरे । 

तत्कालीन शाही नेपाल चलचित्र संस्थानबाट ‘मनको बाँध’, ‘कुमारी’, ‘सिन्दुर’, ‘जीवन रेखा’ लगायतका केही चलचित्रहरू निर्माण भए । ती चलचित्रहरू विश्वज्योतिमा लामो समयसम्म चले ।

४० को दशकमा निजी क्षेत्रबाट नेपाली चलचित्रहरू निर्माण हुने क्रम बढ्यो । व्यावसायिक रूपमा नेपाली चलचित्रहरू निर्माण हुन थालेपछि विश्वज्योति हलले सधै प्राथमिकताका साथ प्रदर्शन गरेको मोहन सम्झन्छन् । हल खचाखच हुन थालेको केही वर्ष भइसकेको थियो । 

त्यसपश्चात विक्रम संवत् २०४२ सालबाट विश्वज्योतिले नयाँ स्वरूपसहित करीब १२ सय सिट क्षमताको ‘सिंगल थिएटर’ सञ्चालनमा ल्यायो ।

हलको जिम्मेवारी भने विक्रम संवत् २०३७ सालदेखि नै आफूले सम्हाल्न थालेको मोहन स्मरण गर्छन् । उनी भन्छन्, ‘बुवा नेपाल आएर हल शुरू गर्दा म ११ वर्षको थिएँ । पछि उहाँकै प्रेरणाले हलको जिम्मेवारी मैले सम्हाल्न थालेको हुँ ।’

‘कुसुमे रुमाल’ निरन्तर ६ महिना चल्यो

समय यस्तो थियो, विश्वज्योतिमा चलचित्र हेर्न दर्शकहरूको ठेलमठेल हुन्थ्यो । हरेक शोहरू हाउसफूल हुन्थे । अन्य हलमा भन्दा सिट क्षमता निकै धेरै भएका कारण निर्माता एवं निर्देशकहरू पनि विश्वज्योतिमा आफ्नो चलचित्र लगाउन महिनौं कुर्न तयार हुन्थे । 

विश्वज्योतिमा चलचित्र लाग्यो भने लगानी उठ्छ भन्ने बुझाइ मात्र नभई यथार्थता पनि थियो । विश्वज्योतिमा आफ्नो चलचित्र चलेन भने त्यो कलाकारको ‘स्टार भ्यालु’ समेत नभएको मानिन्थ्यो रे !

‘हलमा दर्शकको अत्याधिक भीड लाग्थ्यो । हलबाहिर ब्ल्याकमा टिकट बेच्नेहरूको उस्तै बिगबिगी हुन्थ्यो,’ मोहन सम्झन्छन्, ‘उनीहरू दोब्बरमा टिकट बिक्री गर्थे । ब्ल्याकमा टिकट बिक्री गरेर घर बनाए भन्ने पनि सुनियो । ती कुराहरू सम्झिँदा अहिले कथाजस्तो पो लाग्छ ।’

थुप्रै चलचित्रहरू छन्, जसले विश्वज्योतिमा ५१ र १०० दिन मनाएका छन् । ‘कुसुमे रुमाल, लाहुरे, चिनो जस्ता चलचित्रहरू निरन्तर झण्डै ६ महिनासम्म चलेका थिए,’ मोहन नोस्टाल्जिक हुँदै सुनाउँछन् ।

‘कन्यादान’, ‘सन्तान’, ‘सम्झना’, ‘युगदेखि युगसम्म’, ‘पन्छी’, ‘बलिदान’, ‘दर्पण छायाँ’, ‘करोडपति’ जस्ता थुप्रै चलचित्रहरू विश्वज्योतिमा हप्तौंसम्म प्रदर्शन भएका थिए । 

चलचित्र प्रदर्शन, वितरणसँगै मोहन आफैं निर्माता भएर पनि चलचित्र बनाएका छन् । इतिहास बोकेको चलचित्र ‘चिनो’ र सिनेमा स्कोपमा बनेको पहिलो नेपाली चलचित्र ‘राँको’मा उनी निर्माता थिए ।

विश्वज्योतिले समग्र नेपाली चलचित्रको उत्थान र विकासका लागि निकै ठूलो भूमिका खेलेको चलचित्रकर्मीहरू बताउँछन् । सोही भूमिकाको कदर स्वरूप हलले ‘राष्ट्रिय अवार्ड’ समेत पाइसकेको छ । 

मुहार फेरेको विश्वज्योति, बढ्दैछ चहलपहल

समयक्रमसँगै दर्शकहरूको रोजाइ फेरियो । सिंगल थिएटर बन्द हुँदै गए भने सुविधासम्पन्न मल्टिप्लेक्स हलहरूको लहर शुरू भयो । विश्वज्योति पनि केही वर्ष बन्द भएर यतिबेला मल्टिप्लेक्समा रूपान्तरण भएर सञ्चालनमा आइसकेको छ । पुरानो हललाई भत्काएर त्यसकै आडमा स्थापित ‘विश्वज्योति मल’को पाँचौं तलामा सुविधासम्पन्न हल सञ्चालनमा आएको झण्डै ८ महिना पुगिसकेको छ ।

अत्याधुनिक प्रविधि र सेवा सुविधासहित २ वटा पर्दामा ‘विश्वज्योति सिनेप्लेक्स’ सञ्चालनमा आएको छ । दर्शकको रोजाइलाई बुझेर सुविधासम्पन्न मल्टिप्लेक्स हल सञ्चालनमा ल्याएको मोहनले बताए । 

कुनै समय नेपाल चलचित्र संघ, चलचित्र विकास बोर्ड लगायतका संघसंस्थामा समेत आवद्ध रहेका उनले अहिले हलको जिम्मेवारी समेत २ छोराहरूलाई सुम्पिइसकेका छन् । रोहनसिंह र रिवाजसिंह सराफले अहिले हल सम्हाल्दै आएका छन् ।

‘बुवाले चलचित्र क्षेत्रमा आफूले सक्दो योगदान गर्नुभयो । मैले आफ्नो उमेरमा योगदान गरें,’ मोहन भन्छन्, ‘अब छोराहरूले योगदान गरून् भन्ने हो ।’ 

रोहनका अनुसार विश्वज्योति मल्टिप्लेक्समा २०१ र ८९ सिट क्षमताका २ अडिटोरियम छन् । थ्रीडी र अत्याधुनिक प्रविधि जडान गरिएको हल सुविधासम्पन्न छ । ‘२ वटा प्रोजेक्टर अत्याधुनिक छ । पर्दाहरू पनि थ्रीडी हो । साउन्ड सिस्टम, सिट सबै कुरा अत्याधुनिक प्रयोग गरेका छौं,’ रोहनले भने, ‘केही कुरामा कम्परमाइज गरेका छैनौं । हिजोको पुरानो विश्वज्योति सुविधासम्पन्न भएर आएको छ ।’

मल्टिप्लेक्सका रूपमा आएसँगै विश्वज्योति फेरि बिस्तारै दर्शकहरूको रोजाइमा पर्दै गएको छ । 

हलमा ‘कबड्डी ४’, ‘झिंगेदाउ’, ‘प्रेम गीत ३’, ‘दुई नम्बरी’, ‘महापुरुष’ लगायतका चलचित्रले राम्रो व्यापार गरे । ‘राम्रो कन्टेन्ट भएको चलचित्र प्रदर्शनमा आउँदा दर्शकहरू पनि राम्रै संख्यामा आउनुभएको छ,’ रोहन भन्छन्, ‘अझै पनि कतिपय दर्शकहरूले विश्वज्योति मल्टिप्लेक्सबारे जानकारी पाउनुभएको छैन होला । आशा छ हलले बिस्तारै एउटा गति लिनेछ ।’ 

विश्वज्योतिमा पछिल्लो समय चलचित्रका विभिन्न कार्यक्रमहरू समेत हुन थालेका छन् । चलचित्र घोषणा, गीत एवं ट्रेलर रिलिज जस्ता कार्यक्रमले पनि विश्वज्योतिमा बिस्तारै–बिस्तारै चहलपहल बढ्दै गएको छ ।