माघ २, २०८०
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
बैशाख २८, २०७९
श्रीलंकामा अभूतपूर्व आर्थिक संकट आएपछि सरकार गहिरो समस्यामा परेको छ ।
घट्दो विदेशी मुद्रा सञ्चिति तथा बढ्दो ऋणका कारण श्रीलंकाले अत्यावश्यक वस्तु समेत आयात गर्न सकेको छैन । सरकारविरुद्ध हप्तौंदेखि प्रदर्शन भइरहे पनि हालका दिनमा प्रदर्शन हिंस्रक बनिरहेको छ । त्यसले गर्दा प्रधानमन्त्री समेत राजीनामा दिन बाध्य भएका छन् ।
राष्ट्रपति गोटाबाया राजपक्षे र उनका दाइ निवर्तमान प्रधानमन्त्री महिन्दा राजपक्षे जनताको आक्रोशको केन्द्र बनेका छन् । देशलाई आर्थिक संकटतर्फ धकेल्ने काम राजपक्षेहरूले नै गरेको आरोप विरोधीहरूले लगाएका छन् ।
महिनौंदेखि श्रीलंकालीहरूले अत्यावश्यक वस्तु किन्नका लागि लामो लाइनमा उभिनुपरेको छ । विदेशी मुद्रा सञ्चिति घट्दै गएपछि खाना, औषधि र इन्धनको अभाव भएको छ । तेलको अभाव भएपछि लामो समय विद्युत् आपूर्ति काटिने गरेको छ ।
कोभिड महामारी र रुस–युक्रेन द्वन्द्वले परिस्थितिलाई झन् खराब बनाएको छ । तर आर्थिक संकट आउने सम्भावनाका विषयमा पहिलेदेखि नै सचेत गराइँदै आएको थियो ।
सन् २०१९ मा ईस्टरको दिन चर्च र होटेलहरूमा आत्मघाती आक्रमण भएपछि २९० जना मारिएका थिए । ती आक्रमणपछि देशको पर्यटन क्षेत्र पुनर्जीवित हुन सकेको छैन । पर्यटन विदेशी मुद्राको राम्रो स्रोत थियो ।
त्यसको केही महिनापछि राजपक्षे राष्ट्रपति बने । उनले देशलाई आर्थिक अवनतिबाट उकास्ने र सुरक्षित राख्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेका थिए ।
आर्थिक सुुधारका लागि सरकारले राजस्वमा वृद्धि गर्नुपर्ने थियो । विशेषगरी पूर्वाधारका ठूला योजनाका लागि लिइएको विदेशी ऋण झन् झन् बढ्दै गएको बेलामा राज्यलाई आम्दानीको आवश्यकता थियो । तर राष्ट्रपति बनेको केही दिनभित्रै राजपक्षेले देशको इतिहासकै सबभन्दा ठूलो करकटौती गरे ।
उनको यस कदमलाई विश्व बजारले तत्कालै दण्डित गरेको थियो । ऋणदाताहरूले श्रीलंकाको रेटिङ घटुवा गरे अनि उसलाई थप ऋण लिनबाट रोके । त्यससँगै श्रीलंकाको विदेशी मुद्रा सञ्चिति घट्यो ।
लगत्तै कोभिड महामारी आयो । ऋण थुप्रिँदै गएको बेलामा पर्यटन क्षेत्र ध्वस्त भयो ।
श्रीलंकाको विदेशी मुद्रा सञ्चिति ५ करोड डलरभन्दा कम छ । सरकारले यही वर्ष मात्र ७ अर्ब डलर विदेशी ऋण चुक्ता गर्नुपर्नेमा त्यसो गर्न नसक्ने स्थिति आयो । कुल ५१ अर्ब डलर विदेशी ऋणमध्ये लगभग २५ अर्ब डलर सन् २०२६ सम्ममा चुक्ता गरिसक्नुपर्नेछ ।
अहिले देशभरि भइरहेका विरोध प्रदर्शनमा राजपक्षे दाजुभाइलाई सत्ताबाट हटाउने माग उठिरहेको छ । प्रधानमन्त्री महिन्दा राजपक्षेले राजीनामा दिइसकेका छन् भने राष्ट्रपति गोटाबाया राजपक्षे राजीनामा नदिने अडान लिइरहेका छन् । श्रीलंकाको सबभन्दा शक्तिशाली राजनीतिक परिवारले यस्तो स्थिति बेहोर्नुपर्ने परिकल्पना कसैले पनि गरेको थिएन ।
सन् २००९ मा तमिल विद्रोहीहरू विरुद्धको ३० वर्षे गृहयुद्ध अन्त्य गरेकामा महिन्दा र गोटाबायालाई देशका बहुसंख्यक बौद्ध सिंहाली समुदायले नायकको दर्जा दिएका थिए । युद्धमा ज्यादती गरेको आरोप भए पनि राजपक्षे दाजुभाइले व्यापक लोकप्रियता हासिल गरेका थिए । युद्ध अन्त्य हुने बेलामा महिन्दा राष्ट्रपति थिए भने गोटाबाया सैन्य रणनीतिकार थिए । उनीहरूको निर्मम सैन्य कारवाहीले विद्रोहीहरूलाई चकनाचुर बनायो ।
श्रीलंकाको दक्षिणी ग्रामीण भेगको शक्तिशाली जमिन्दार परिवारका राजपक्षेहरूले वर्षौंसम्म स्थानीय निर्वाचनहरूमा प्रभुत्व जमाउँदै आएका थिए । सन् २००५ मा महिन्दा राष्ट्रपति निर्वाचित भएसँगै राजपक्षे परिवार राष्ट्रिय राजनीतिमा उदाएको थियो । महिन्दा राजपक्षे सन् २०१५ सम्म सत्तामा रहे । त्यो वर्ष उनलाई विपक्षीले पराजित गरे ।
सन् २०१९ मा क्रिस्चियन पर्व ईस्टरमा बम विस्फोट भएको केही महिनापछि गोटाबाया राष्ट्रपति पदमा लडे । अघिल्लो सरकारले आक्रमण रोक्न नसकेकोमा असन्तुष्ट जनतालाई फकाउँदै राजपक्षेहरूले चर्को राष्ट्रवादी अभियान चलाएर चुनाव जितेका थिए ।
राजपक्षे परिवारले नीति कार्यान्वयन गर्नका लागि सेनामा अत्यधिक निर्भरता देखाएको आरोप आलोचकहरूले लगाएका छन् । उनीहरूले स्वतन्त्र निकायलाई कमजोर बनाउन कानून पारित गरेको र निर्णय लिँदा एकाधिकार उपयोग गरेको आरोप छ । अप्रिल महिनासम्म पनि मन्त्रिपरिषदमा राजपक्षे परिवारका तीन अन्य सदस्य थिए । तर विरोध चर्किंदै गएपछि पूरै मन्त्रिमण्डलले राजीनामा दिएको थियो ।
सोमवार महिन्दाले राजीनामा दिनु प्रदर्शनकारीहरूका लागि आंशिक विजय हो । विरोध जारी रहँदा राष्ट्रपतिलाई पनि राजीनामा दिनका लागि दबाब बढिरहेको छ । राष्ट्रपति कार्यालयबाहिर विरोध जारी छ ।
अब के हुन्छ ?
राष्ट्रपति राजपक्षेसँग प्रधानमन्त्री र मन्त्रिमण्डल नै छैन । महिन्दाको राजीनामासँगै मन्त्रिमण्डल विघटन भएको छ ।
उनले अब एक सांसदलाई प्रधानमन्त्री बनाएर मन्त्रिपरिषद् गठन गर्न लगाउन सक्छन् । त्यसका लागि उनलाई २२५ सदस्य भएको संसद्को बहुमत आवश्यक हुन्छ । आफूले रोजेको उम्मेदवारलाई स्वीकृत गर्ने पर्याप्त बहुमत उनीसँग छ कि छैन भन्ने स्पष्ट छैन ।
राष्ट्रपतिले सर्वदलीय सरकार गठनको प्रयास गर्न सक्छन् तर विपक्षी दलका सदस्यलाई त्यसमा सहभागी गराउन कठिन छ ।
उनले आफैं राजीनामा दिए भने प्रधानमन्त्री नभएको बेलामा संसद्का सभामुख एक महिनाका लागि अन्तरिम राष्ट्रपति बन्नेछन् । त्यस अवधिमा संसद्ले निर्वाचनसम्मका लागि एक सदस्यलाई राष्ट्रपति बनाउनेछ ।
राजपक्षेविरुद्ध महाभियोग लगाउने प्रस्ताव ल्याउन सजिलो छैन । त्यसका लागि संसद्का सभामुख, सर्वोच्च अदालत र कम्तीमा १५० जना सांसदको समर्थन आवश्यक हुन्छ । विपक्षी दलहरूको बहुमत संसदमा नभएकाले महाभियोग प्रक्रिया थप कठिन बनेको छ ।
श्रीलंकामा विगत ४५ वर्षमा कार्यकारी राष्ट्रपतिले शासन चलाएका छन् । यसबीचमा राष्ट्रपतिलाई पदबाट हटाउने एकपटक प्रयास भएको छ तर त्यो पनि विफल भयो । संविधानले राष्ट्रपतिलाई व्यापक अधिकार दिएको छ । उनी सेनाका कमान्डर इन चीफ र मन्त्रिपरिषद्का अध्यक्ष समेत हुन् । उनले प्रधानन्यायाधीश, प्रहरी प्रमुख तथा अन्य निकायका प्रमुखलाई नियुक्ति गर्ने अधिकार राख्छन् ।
जतिसुकै शक्ति भए पनि राष्ट्रपतिले शासन चलाउनका लागि प्रधानमन्त्री र मन्त्रिपरिषद् आवश्यक पर्छ । राष्ट्रपतिको अर्को कदम के हुने निश्चित छैन । त्यसमाथि अहिले प्रशासनिक शून्यताको स्थिति छ । यस्तो बेलामा हिंसा थप चर्किंदै गएमा सेनाले शासन चलाउन सक्ने आशंका गरिएको छ ।
द टाइम्स अफ इन्डियामा प्रकाशित एक्सप्लेनरलाई लोकान्तरका लागि विन्देश दहालले अनुवाद गरेका हुन् ।
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
सर्वोच्च अदालतको परमादेशले प्रधानमन्त्रीबाट पदमुक्त भएपछि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली बालुवाटारबाट रित्तो हात फर्केका थिए, २०७८ असार ३० गते । संसद् विघटनको अवगाल छँदै थियो, लामो समय सँगै राजनीति गर...
देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...