नुवाकोटको देवीघाट क्षेत्रलाई बृहत्तर धार्मिक पर्यटकीय क्षेत्रको रूपमा विकास गर्ने उद्देश्यले श्रीमद्देवी भागवत नवाह महायज्ञ आयोजना गर्ने निधो गर्‍यो एक सामाजिक संस्थाले ।

संयोजकमा गोपाल तोकिएको थियो अनौपचारिक रूपमा । व्यापक छलफलपछि प्रमुख वाचकमा पोखरेलथरी कुशल वाचक निम्त्याउने निधो भयो सञ्चालक समितिको तर्फबाट, जो  त्यतिखेर निकै चर्चित पण्डितमा पर्थे ।

जादूमयी स्वर र अद्भूत वाचन कलाका कारण श्रोतालाई लठ्ठ पार्ने क्षमता थियो उनमा । उनले घरआँगनमा सीमित पौराणिक कथालाई सामाजिकरूप दिने काम मात्र गरेका थिएनन् । यज्ञ अनुष्ठानबाटै विकास निर्माणमा सघाउने काम समेत गर्दै आएका थिए ।

जीवनभर कथा भने, भनी नै रहे, मानौं कथा भन्नकै लागि आएका थिए उनी । मेची, काली, हिमाल, पहाड, तराई कतै बाँकी राखेनन् । जताततै उनकै माग हुन्थ्यो, उनकै नाम लिइन्थ्यो ।

यद्यपि आलोचना पनि नभएको होइन उनको । खासगरी चारित्रिक पक्ष र आर्थिक पक्षमा बढी आलोचना हुने गरेको सुनिन्थ्यो । 

चारित्रिक दृष्टिले निकै कमजोर पात्र हुन् भन्ने गर्थे आलोचकहरू । जहाँजहाँ पुराण भन्न गयो त्यस्तै परे त्यहीँबाट एउटी श्रीमती भित्र्याउन बेर लगाउन्नन् भन्ने पनि थिए । कुनि कुन हो एक ठाउँबाट त यजमानकै श्रीमती दान लिएर आए रे भन्ने पनि थिए ।

वास्तविकता के हो उनीहरू नै जानून् । तथापि सबैलाई थाहा भएको चाहिँ के हो भने गोडा चारेक श्रीमती चाहिँ औपचारिकरूपमै थिए । थाहा छैन अनौपचारिक कति थिए । एकाध अनौपचारिकले अंश मुद्धा नै गरेका थिए रे भन्नेसम्म चाहिँ सुनिएको हो । कतिलाई के कति दिएर मिलाए, कतिलाई भित्रभित्रै त्यत्तिकै मिलाए त्यो पनि उनै जानून् ।

हाल उनको भौतिक शरीर त छैन । १० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्वको आगोको लप्काले उनलाई पनि बाँकी राखेन तर सम्झना गर्नेहरू भने अहिले पनि उत्तिकै छन् ।

आर्थिक पक्षको कुरा गर्दा दक्षिणामा मोलमोलाई गर्छन् भन्ने गरिएको पाइन्थ्यो । करोडभन्दा बढी संकलन भएको खण्डमा १० प्रतिशत दाबी गर्थे रे ! सोभन्दा कम भएमा आफूलाई त चाहिन्न तर आफ्नो टोलीलाई भनेर मोटै रकम माग गर्थे रे ! सुनिएको कुरा हो, के कति सत्यता थियो ? उनीहरू नै जानून् यहाँ पनि । तथापि सायद मानिस भेला गरी पैसा झार्न खप्पिस भएकाले हुनुपर्छ आयोजकहरू सकेसम्म उनैलाई बोलाउने गर्दै आएका थिए ।

गोपाल पहिलेदेखि नै यस प्रवृत्तिको विरोधी थियो । पहिलो कुरा त धार्मिक यज्ञ–अनुष्ठानको नाममा पैसा उठाएर तमासा गर्नै हुँदैन भन्ने पक्षमा थियो । दोस्रो कुरा विकास गर्छौं भनेर पैसा उठाइसकेपछि हिसाबकिताब पारदर्शी हुनुपर्छ, यहाँसम्म कि यस्ता यज्ञमा दिइएको पण्डित, पुरोहितको दक्षिणालाई समेत करको दायरामा ल्याउनुपर्छ भन्ने मान्यता थियो उसको । 

सायद त्यसै भएर हुनुपर्छ, शुरूमा गोपाल उनैलाई आमन्त्रित गर्ने भन्ने सम्बन्धमा सहमत थिएन । तथापि बहुमत देखेपछि अन्ततः ऊ पनि उनैलाई बोलाउनेमा सहमत भयो । यसो भनिरहँदा के पनि बिर्सन हुन्न भने उसले सहमति जनाउनुको पछाडि अर्को पनि कारण थियो । त्यो के भने गोपाल पहिलेदेखि नै उनीबारे उठेको गुनासो परीक्षण गर्ने पक्षमा थियो तर समय भने अनुकूल हुन सकिरहेको थिएन । अहिले अनायासै समय अनुकूल हुन पुगेकाले त्यसैलाई प्रयोगमा ल्याउने विचार गरेको थियो उसले ।

निश्चित समयमा यज्ञ शुरू भयो । पण्डितजी आफ्नो वागीना (वाद्य, गीत र नाच) को जम्बो टोली लिएर आए तर रकम भने खासै संकलन भएन । बुवाआमाले खाजाका लागि दिएका पैसा कटाएर दान गर्ने केही महामना विद्यार्थी बालबालिकाबाहेक स्वच्छ मनले दान गर्ने खासै देखा परेनन् भन्दा हुन्छ । जब यज्ञ समाप्ति भयो, पण्डितजी र उनको टोलीलाई दिनुपर्ने दक्षिणाको कुरा आयो । सल्लाह माग्दा पण्डितजीले मलाई त चाहिन्न तर साथीहरूलाई दिनुपर्छ भन्दै मोटै थैली माग गरे । 

पण्डितीजीको कुरा सुनेर आयोजक समिति धर्मसंकटमा पर्‍यो । उसले दक्षिणाका लागि छुट्याएको रकमले त मागअनुसार आधा पनि नपुग्ने भयो । झारझुर गरी आधासम्म जुटे पनि आधा बाँकी नै रह्यो । त्यसैले बाँकी रकम काठमाडौं गएर दिनेछौं भन्न बाध्य हुनुपर्‍यो आयोजकहरूलाई । पहिले त पण्डितजी मानेका थिएनन् । जसरी भए पनि अहिले नै चाहिन्छ भनिरहेका थिए तर अर्को विकल्प नदेखेपछि त्यसै हो भने पर्सिसम्म घरमा श्रीमतीलाई दिनुहोला भन्दै त्यतैबाट स्याङ्जातिर लागे, त्यस्तै अर्को कार्यक्रममा ।

काठमाडौं फर्केपछि बाँकी रकम बुझाउन जाने कुरा उठ्यो । यसमा भने खुलेरै असहमति जनायो गोपालले । उसको आशय थियो जति दिइएको छ, त्यति नै काफी छ पण्डितजीको दक्षिणा, बाँकी रकम उनलाई दिनुभन्दा गरीब विद्यार्थी पढ्ने कुनै स्कूललाई दिनु राम्रो होला तर संस्थाका अध्यक्ष थिए बढी नै धार्मिक प्रवृत्तिका । जहाँ जे भए पनि कसैलाई दिन्छु भनिसकेपछि नदिनु कूलपरम्परा विपरीतको काम हो भन्ने पक्षमा थिए उनी ।

ब्रह्मस्व पचाउनुहुन्न भन्ने कथा सुनियो, पितृहरूले के भन्लान्, जसरी भए पनि बोलिएको रकम दिनैपर्छ भने मुखैले पनि । 

उनको कुरा सुनेपछि गोपालले सोझै विरोध त गरेन तर कम्तीमा रकम बुझाउन आफूचाहिँ जान नसक्ने भन्ने कुराको अडान राख्न भने बाँकी राखेन । पछि थाहा भयो अध्यक्ष आफैंले बुझाएर आएका रहेछन् । 

काम समाप्त भयो, सबैले बिर्संदै गए तर गोपालले बिर्सन सकेन र केही दिनपछि एक राष्ट्रिय दैनिकमा यसै सम्बन्धी लामै लेख छपायो । लेख खासै नकारात्मक थिएन । मात्र केमा प्रस्ट हुन आग्रह गरिएको थियो भने अमुक पण्डितजी राम्रा मानिस हुन्, थुपै्र राम्रा काम गरेका पनि छन् । तथापि उनीबारे केही नकारात्मक टिप्पणी रिजर्भ छन् । त्यसैले यसमा भने उनी प्रस्ट हुनैपर्छ, ताकि गुनासाहरूले गुम्सिने अवसर नपाउन् तर पण्डितजीले भने त्यति सामान्य कुरालाई पनि पचाउन सकेनछन् र गोपाल कार्यरत संस्थामा फोन गरेर धम्क्याउँदै भनेछन्, ‘त्यो गोपाल भन्ने मानिस को हो ? सुरक्षित रहन भनिदिनू । यसैगरी बढी जान्ने हुन खोज्ने हो भने जे पनि हुन सक्छ ।’ 

त्यसको भोलिपल्ट उनकै भनाइलाई लिएर फलानाद्वारा फलानालाई धम्की शीर्षकमा समाचार छापियो सोही दैनिकमा । त्यसपछि चाहिँ के भएछ कुन्नि सायद मुखमा बुझो लागेछ कि यसबारे कतै बोलेको सुनिएन । 

समय बित्दै गयो । एकैपटक भारतको गोरपुरमा भएको विश्वहिन्दू महासम्मेलनमा भेट भयो गोपालसँग उनको । गोपाललाई देख्नासाथ उनले नजिकै आएर भने, ‘आरामै हुनुहुन्छ ?’  

गोपाल पनि के कम थियो र ठाडै भनिदियो, ‘तपार्ईंले सुरक्षित रहनु भन्नुभएको रहेछ, सुरक्षित छु ।’

त्यसपछि के लागेछ कुन्नि नीलो अनुहार लगाउँदै भने, ‘कहाँ हुनु हजुर ! त्यत्तिकै भनेका हुन् ।’

यति भनेर उनी हिँडे । त्यसपछि कहिल्यै भेटेन गोपालले उनलाई । पछि सुन्यो, ‘कुन्नि के जातिवादीले गोली हानेर पण्डितजीलार्ई सदाका लागि बिदा गर्‍यो रे !’

विचरा अरूलाई सुरक्षित रहनु भन्ने धम्की दिँदै हिँड्ने व्यक्तिले आफैँलाई सुरक्षित राख्न सकेनन् । विडम्बना पनि कस्तो ? समय पनि कस्तो ? सम्झदा अहिले पनि नमीठो लाग्ने गर्छ रे गोपाललाई ।