फागुन १, २०८०
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
भारतसँग भात मागिरहेको ‘भाते’ सरकार भनेर आलेखको शुरूआत गर्दैगर्दा धेरैलाई अस्वाभाविक लाग्न सक्छ । तर, ‘भाते’ शब्दलाई रुपचन्द्र विष्टको थाहा क्रान्तिसँग जोड्यो भने निकै स्वाभाविक पाउनुहुनेछ ।
पञ्चायतकालमा एक अलग धारको अभियान शुरूआत गरेका विष्टले आशालाग्दो व्यक्तिलाई ‘भाते’ सम्बोधन गर्थे । भ्रष्टलाई भ्रष्टाचारी नै भन्थे, मन परेको खास व्यक्ति भने रूपचन्द्रको नजरमा ‘भाते’ हुन्थ्यो । हाम्रो मुख्य खाना भात । सबैलाई भातै प्यारो । चलनचल्तीमा भने कसैलाई तुच्छ मानक बनाउन ‘भाते’ सम्बोधन गर्ने अभ्यास पनि छ । यतिबेला नेपालीहरूको मुख्य खाना भात माग्न नेपाल सरकारले भारतसँग गुहारिरहेको छ ।
आखिर, हाम्रो भाते राजनीतिले हामीलाई कहिलेसम्म मगन्ते बनाइरहने हो, आउने दिनहरू सम्झँदा झनै कहालिलाग्दो अवस्था छ । नेपालको राजनीतिले तय गरेका परनिर्भरता र भविष्यमा अझै कुनै सम्भावनाको खोजी तर्फ नगएका भाते शासकहरूबाट कहिलेसम्म जनताले प्रताडना भोगिरहने ? आउनुस्, यही सेरोफेरोमा विशेष चर्चा गरौं ।
उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले गत साता (मंगलवार) भारतीय राजदूतावासलाई एउटा पत्र लेख्यो । पत्रमा एक लाख टन चामल मागिएको थियो । यो चामल हाम्रो भात हो, जुन भात नेपालले भारतसँग मागिरहेको छ । हुन त सरकारले नमागे पनि नेपालीको भात भारतबाटै आउँछ । नेपालको उत्पादनले त हामीलाई करीब ३५ प्रतिशत पनि नथेग्ने सरकारी प्रतिवेदनमै उल्लेख छ । तर, पनि हामीले हाम्रो मुलुकलाई कृषिप्रधान भनेर परिचय दिन छाडेका छैनौं ।
आज नेपालीको हरेक भान्छाको भात माग्न सरकार दूतावासमा पत्र पठाउन विवश छ । उन्नत जीवनको सपना त परको कुरा यतिबेला नेपालीको भान्छामा चुल्हो बल्दैन कि भन्ने पिरलो थपिएको छ । राजनीतिका ठूल्ठूला गफ हाँक्ने विगतका शासकहरूले कुनै चिन्ता गरेनन् । आज जनताका आधारभूत आवश्यकतामा विदेशीसामु हात फैलाउनुपर्ने अवस्था कसरी सिर्जना भयो यो गम्भीर सबालको बादल नेपाली आकाशमा मडारिएको छ ।
कृषिमा चमत्कार गर्ने भनेर कृषि मन्त्रालय सञ्चालन भएको धेरै भयो । यो मन्त्रालय पशुपन्छीसम्बन्धी पनि हो । मन्त्री कयौं आए/गए, तर आजसम्म एकजना मन्त्रीले एउटा कुनै अन्नको उत्पादनमा नेपाललाई स्वनिर्भर बनाउन प्रयास थालेनन् । चिटिक्क परेको पोशाकमा कार्यालय जाने, बैठक बस्ने, प्रतिवेदन बनाउने र कथित कागजी विवरण तयार पार्ने कामबाहेक कुनै मन्त्रीले केही कामै गरेनन् ।
निरर्थक बनिरहेको मन्त्रालय जनताका लागि ‘भाते’ सावित भइरहेको छ । मेयर हर्कराज राईकैझैं शरीरभरि माटो दलेर कोदालो बोक्दै कुनै मन्त्री बारीमा जानुपर्थ्यो भन्न खोजिएको होइन ।
भएभरका राजनीतिक परिवर्तन गर्नेले नीतिगत तहमै कृषकलाई स्वनिर्भर बनाउन किन काम नगरेको भन्न खोजिएको मात्र हो । एकातिर यही मन्त्रालयको प्रतिवेदन भन्छ, हाम्रो जनसंख्याको कुल ६० दशमलव ०४ प्रतिशत नागरिक प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष कृषि पेशामा संलग्न छन् । तर, यही जनसंख्याको आधालाई पनि हाम्रो उत्पादनले पुग्दैन । आजभन्दा करीब ७० वर्षअघिको रेकर्ड हेर्यो भने नेपालले वार्षिक करीब तीन लाख टन चामल भारत निर्यात गर्दोरहेछ ।
नेपाल–भारत एउटा प्रतिवेदनअनुसार नेपालसँग भारतले हरेक वर्ष ऋण माग्ने गर्दथ्यो । सन् १९५० सम्ममा नेपालको जनसंख्या ८३ लाख थियो भने भारतको करीब ३५ करोड । यो कालखण्ड नेपाल सम्पूर्ण रूपमा आत्मनिर्भर थियो ।
नेपालको अधिकांश तराई भूभाग सम्पूर्ण खाली थियो । पहाडका टाकुरा क्षेत्रमा मात्र नेपाली बस्ने गर्थे । जब नेपाल–भारत सिमाना निर्धारण भयो अनि भारततर्फबाट नेपालको भूमिमा मानिसहरू आउन थाले । द्रुतगतिमा नेपालको जनसंख्या पनि बढ्दै गयो । त्यो बेला नेपालसँग भारतले २५ करोड ऋण मागेको सन् १९४४ फेब्रुवरी ८ तारिखमा इन्डियन एक्सप्रेसले प्रकाशित गरेको समाचारमा उल्लेख छ ।
नेताका ठग प्रवृत्ति
जनता त्यतिबेला पछुताएका छन्, जतिबेला नेताहरूको नियत परिवर्तन हुन्छ । संघीयता आएपछि त झन् जनतामा नैराश्यता बढ्दो छ । सत्तामा पुगेपछि अधिकांश नेताहरू ठग बनेका छन् । भ्रष्टाचारी भन्न प्रमाणित गर्नुपर्ने होला, तर कामै नगर्नेहरू स्वतः ठग प्रमाणित हुन् । गणतन्त्र आएपछि बाँडिएका विकासका सपनाहरू अलपत्र छन् ।
काठमाडौं–हेटौंडा सुरुङ मार्ग निर्माण हुने भनियो, तर अलपत्र छोडियो । यो आयोजना निर्माण गर्न एउटा निजी कम्पनीलाई दिइयो । नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका पूर्वअध्यक्ष कुशकुमार जोशी नेतृत्वले बीचमै हात झिक्यो । यो आयोजनामा १७ सय बढी सर्वसाधारणको शेयर कहाँ पुग्यो सरकार बेखबर छ ।
कोभिडमा थलिएका मुलुकहरू माथि उठिसकेका छन् । श्रीलंकाले अहिले पर्यटन क्षेत्रमा ठूलो फड्को मारिसकेको छ । दुई वर्षअघि चौपट महंगीमा फसेको श्रीलंका पुरानै लयमा फर्किसकेको छ । दैनिक आवश्यक वस्तुहरू नेपालमाभन्दा श्रीलंकामा सस्तो छ । उसले चिया लगायतका वस्तु निर्यातमा झन् वृद्धि गरिरहेको छ । तेस्रो मुलुकका पर्यटकहरूको आवागमन दोब्बर वृद्धि भएको छ । तर, नेपालमा भने रोजगार वृद्धिको कुनै योजना त कुरै नगरौं, लगानी गर्ने व्यवसायीहरूलाई प्रोत्साहन गर्न ठोस नीति समेत तयार हुन सकेको छैन ।
भैरहवामा अलपत्र परेको अस्ट्रेलियन कम्पनीको एक रिसोर्ट अहिले गैरआवासीय नेपालीले सञ्चालन गर्न अनुमति माग्दा कानूनी झञ्झटका कारण पापड पेल्नुपरेको समाचार बाहिर आएको छ । अलपत्र टाइगर प्यालेस रिसोर्ट सञ्चालन नयाँ लगानीकर्तालाई ठूलो चुनौती बनिरहेको अवस्था छ । सरकारले विदेशी लगानी भित्र्याउन प्रोत्साहन दिनुपर्नेमा उल्टो विदेशमा बसेर कमाएको पैसा स्वदेशमा लगानी गर्छौं भनेर आउनेलाई पनि हतोत्साहित बनाइन्छ । यो नीतिगत अदूरदर्शिता हो ।
ऋण खोजेर बनाइएको भैरहवा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सुनसान छ । पर्यटन मन्त्रालय बंगलादेशबाट आउनेलाई खादा किन्न व्यस्त छ । तर, विभिन्न मुलुकले उडान अनुमति मागिरहेका छन्, त्यतातिर कुनै ध्यान छैन । भैरहवा र पोखरा विमानस्थलबाट विदेशमा उडान सञ्चालन नगरेसम्म ऋण तिर्न कठिन छ भन्ने हेक्का पर्यटन मन्त्रालयले गरेको छैन ।
सरकारले न आफैं ठूला उद्योग खोल्न योजना ल्याउँछ, न निजी क्षेत्रलाई प्रोत्साहन गर्छ । दैनिक करीब २ हजार बढी रोजगार खोज्न विदेश गइरहेका छन् । तर, अर्थमन्त्री डा. प्रकाशशरण महत काम खोज्न विदेश जानु नपर्ने हावा गफ हाँकिरहेका छन् ।
विपन्नले अझै सरकारी अस्पतालमा उपचार गर्न पालो पाउँदैनन् । सरकार भने प्रचार कम भयो भन्दै चिच्याउँदैछ । स्वास्थ्यमन्त्री मोहन बस्नेत असली स्टन्टबाजीमा रमाउन व्यस्त छन् । मर्यादाविपरीत सबै कर्मचारीलाई सेतो कोट लगाएर वार्षिकी मनाउन आदेश दिनुभन्दा पहिले सुटुक्क वीर अस्पतालअगाडि उपचार नपाएर पेटीमा पल्टिरहेका बिरामी हेर्न जाने उनको हिम्मत छैन ।
उता कुचो लिएर पशुपतिनाथ मन्दिर क्षेत्र सफा गर्न दौडने पर्यटनमन्त्री सुदन किराँती भुटानलगायतका मुलुकले पोखरा र भैरहवा विमानस्थलमा उडान अनुमति माग्दा चुपचाप छन् । प्रधानमन्त्री प्रचण्डलाई आवेगमा बोल्नबाहेक दीर्घकालीन योजना ल्याउन फुर्सद नै छैन ।
खेतीयोग्य जमिनमा घरहरू बनिसकेका छन् । घर बनाउने स्थानहरू खाली छन् । खेतीयोग्य जमिन आधा बढी खुम्चेर अहिले १४ लाख ६६ हजार हेक्टरमा मात्र धानखेती हुन्छ । तर, यसपालि यही जमिनमा पनि धानखेती करीब ३० प्रतिशतले कमी आएको मन्त्रालयकै अनुमानित रिपोर्ट छ । सरकार क्षणिक लाभहानीमा मस्त छ ।
चामल आयात गर्न कम्मर कस्दैछ । किसानलाई शतप्रतिशत अनुदान दिएर आत्मनिर्भर बनाउने कुनै योजना ल्याउँदैन । समग्रमा यसअघि जसरी सरकारहरू चलेका थिए, वर्तमान सरकार पनि औसतभन्दा माथि जान सकेन । अनेक चुनौतीले सरकार थिचिँदै गएको छ ।
भ्रष्टाचारका केही मुद्दा उत्खनन् गरेर सरकारले केही आशाका तरंग ल्याएको छ । तर, यसमा राजनीतिक पक्षपातका गन्ध आउँदा निराशा पनि उति नै छाउन थालेको छ ।
अन्त्यमा नेताहरूले ‘भाते’ राजनीति मात्र गरिरहेका छन्, माथि उल्लेख गरेका केही विषयले त्यसको प्रस्ट संकेत गर्छन् । हो, मागेको भरमा केही दिनलाई भोक टर्न सक्छ । तर, सधैँभरको परनिर्भरताले खतरनाक भोकमरी निम्त्याउँछ भन्ने शासकले बुझेनन् ।
आज नेपालको करीब ३० प्रतिशत जनसंख्या विदेशमा छ । संयुक्त राष्ट्रसंघले दुई वर्षअघि जारी गरेको प्रतिवेदनअनुसार दोस्रो मुलुकमा काम खोज्न जाने मुलुकको सूचीमा नेपाल २० औं नम्बरभित्र पर्छ ।
अफ्रिकाका अति करीब मुलुकको सूचीमा रहेका देशकैसमान नेपालले स्वदेशमै रोजगार गर्न नसक्ने अन्तिम स्थान प्राप्त गरेको छ । यस्ता अनेक अधोगतिका प्रतिवेदनहरू सार्वजनिक हुँदा कुनै नेतालाई आत्मग्लानि छैन । उल्टै उनीहरूको दम्भ चुलिँदो छ । आफ्नो पार्टी र आफ्नै सरकारले राम्रो काम गरेको अभिमानले जरा गाडेको छ ।
खेत बाँझो राखेर चामल माग्न चिठी लेख्ने तागत सरकारसँग छ । तर, बाँझो खेतमा अन्न फलाउन किसानलाई प्रोत्साहनका लागि पत्र लेख्ने जाँगर छैन । विभिन्न मुलुकले दिएका अनुदान र ऋण मन्त्री पालनपोषणमा खर्च गरिन्छ । तर, त्यही अनुदान कृषिमा लगाएर बाँझो जमिनमा अन्न फलाउने सुकर्ममा मन जाँदैन । योजना बन्दैनन्, किनकि माग्ने बानी परेको राजनीतिक जगबाट हुर्केका शासक माग्न नै अघि सर्छन् ।
राजनीतिक परिवर्तनले नेताहरूको पोशाक बदल्यो, घर बदल्यो, जुत्ता फेरिदियो, गाडी जोडिदियो, छोराछोरीलाई विदेश पढाइदियो, बैंकका खाता भरिदियो, तर यिनले भाते राजनीति गरिदिए र आज भात खोज्दै नेपाली तन्नेरी विदेशीको दैलोमा जानु परेको छ । नेताहरूको ‘भाते’ राजनीतिले आज जनताका खुशीहरू बागमतीको फोहोरमा मिसिएर निरन्तर बगिरहेको छ ।
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
२०६२ सालपछिको कुरा हो, अख्तियार दुरूपयोग अनुसन्धान आयोगका एकजना उपसचिव र एकजना शाखा अधिकृत कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालयमा सरुवा भएर गए । यति मात्र होइन, राष्ट्रिय सतर्कता केन्द्रका एक उपसचिव पनि सोही कार्यालयमा...
धेरै पहिलेको कुरा हो एक जना सज्जनका दुई भाइ छोरा थिए । उनीहरूबीच निकै मिल्ती थियो । एकपटक भगवान्ले आएर वरदान माग भनेकाले उनीहरूले अमरताको वर मागेका थिए । उनीहरूको कुरा सुनेर भगवान्ले भने– ‘...
ललितपुरको गोदावरीस्थित सनराइज हलमा नेकपा (एमाले)का दुई महत्वपूर्ण कार्यक्रम भए । एमालेको प्रथम विधान महाधिवेशन (२०७८ असोज १५ र १६ गते) सनराइज हलमै भएको थियो । विधान महाधिवेशनले विभाजनदेखि चौतर्फी घेराबन्दी...