×

NMB BANK
NIC ASIA

नेपाली समाजमा राष्ट्रियताको बहस व्यापक बन्दै गर्दा फरक–फरक धारणा आउँदैछन् । केही समाजशास्त्रीले राष्ट्रियतालाई अंग्रेजी शब्द ‘नेसनालिटी’ को अनुवादका रूपमा बुझाउँदा यसको चिरहरण हुँदैछ । ‘बाबुआमाको सेवा गर्नु सन्तानको धर्म हो’ को अनुवाद ‘सर्भिङ्ग द प्यारेन्ट्स इज चिल्ड्रेन्स् रिलिजन’ हुन सक्दैन । पूर्वीय दर्शनमा धर्मलाई कोरा परम्परा (रिचुअल) सँग नभै दायित्व (ड्युटी) सँग जोडिन्छ । हामीमा अभिभावक र सन्ततिबीच औपचारिक नभई अद्वितीय आत्मिक सम्बन्ध हुन्छ । पश्चिमाहरू सन्तानलाई बोझ मान्छन्, हामी गहना ठान्छौं । आजकल अधिकांश पश्चिमा परिवारप्रति नकारात्मक छन् । विवाह गर्दैनन्, गर्नेहरू पनि बच्चा जन्माउँदैनन्, भ्रूणहत्या गर्छन्, थुप्रैले भाडाको कोख (सरोगेसी) किन्छन् । जन्माउनेले पनि आफूले हैन, भाडाका मानिसबाट स्याहार गराउँछन् ।

बच्चाले बाबुआमाको स्नेह र आलिङ्गन पाएको हुँदैन, बच्चाले पनि बाबुआमालाई सेवा गर्नुपर्ने कर्तव्य ठान्दैन । बाबुआमाको सेवा हाम्रा लागि दायित्व हो, उनीहरूका लागि औपचारिकता मात्र । तसर्थ, हामीमा धर्मको भाव फरक छ । बुद्घको ‘धम्म’ र प्राचीन दार्शनिक मनुको ‘राजधर्म’का सिद्घान्तले यसलाई प्रस्ट्याउँछ । ‘ट्रान्सलेसन अर मिसट्रान्सलेसन’ नामक लेखमा नीरद सी चौधरी भन्छन्, ‘अनुवादले भावनासँगै व्यावहारिक समानता नबोकेमा त्यो घातक र बेअर्थको हुन्छ ।’ ‘नेसनालिटी’को अनुवादलाई राष्ट्रियता बुझ्नु नै समस्याको पहिलो जड हो ।

बुझाइमा समस्या
हिंसाका अनेक रूपमध्ये ज्ञानको हिंसा (इपिस्थेमिक भायलेन्स) प्रमुख हो । यहाँ प्रजातन्त्र, मानवअधिकार लगायत राष्ट्रियतामाथि समेत पश्चिमी अवधारणालाई अन्धभक्त रूपमा स्वीकारिँदै छ । केवल परिचयपत्रमा आफू जन्मेको ठाउँ उल्लेख गर्नु नभई राष्ट्रियता ठाउँ र संस्कृतिको निरन्तर माया, संवर्द्धन र समृद्घिकोे सत्कर्म हो । कविता वा फेसबूक स्ट्याटसमा लेखेर राष्ट्रियताको जगेर्ना हुँदैन । जन्मिएका कारणले हैन, दायित्व निर्वाहका आधारले राष्ट्रियता प्रस्टिन्छ ।

राष्ट्रियताका तर्कलाई दमदार देखाउन राजनीतिकर्मीहरू अरूको उछितो काढ्ने अनि विद्वानहरू विश्वविद्यालयमा तात्तातो बहसपैरवी गर्न तम्सन्छन् । गुलाब नाम दिँदैमा गोबरबाट सुवास प्रसारित हुँदैन भनेजस्तै अकाट्य तर्कका प्रवचनले मात्र राष्ट्रियता निर्माण हुँदैन । राष्ट्रियता नेताले दिने र नागरिकले माग्ने एकोहोरो विषय पनि हैन । राष्ट्रियता दाबी नभई प्रदर्शन गर्ने र माग्ने नभई कमाउने विषय हो । अभिव्यक्ति कम र आचरण बढीको सरोकार हो ।

राष्ट्रियताको व्यावहारिक निर्माण
सबैबाट माटोप्रतिको मायासँगै जिम्मेवारीको सफल सम्पादन राष्ट्रियताको मुख्य आधारशिला हो । यसमा नेतृत्व राष्ट्रवादी र नागरिक देशभक्त हुनुपर्छ । इतिहास र माटो बिर्सनेसँग राष्ट्रियता हुँदैन । बहसमा हैन, राष्ट्रियता व्यवहारमा देखिनुपर्छ ।

आत्मसम्मान र सामर्थ्य कमजोर भएमा राष्ट्रियता कमजोर हुन्छ । जसरी व्यापार र मुनाफा घटेमा कम्पनीको शेयर मूल्य घट्छ, त्यसरी नै राष्ट्र कमजोर भएपछि राष्ट्रियता त्यसरी नै स्खलित हुन्छ । शेयर बजारको दैनिक सूचकाङ्क हेर्दैमा मूल्य बढ्दैन, सबै मिलेर कम्पनीलाई राम्रो बनाउनुपर्छ । राष्ट्रियताको प्रवर्द्धनका लागि सबैले मिलेर देशलाई सबल र सक्षम बनाउनुको अर्को विकल्प छैन ।

देश सानो वा ठूलो हुँदैमा राष्ट्रियतामा फरक पर्दैन । पहिले आन्तरिक प्रगतिलाई चुस्त पार्नुपर्छ । डिल्लीरमण रेग्मीको ‘अनुभव र अनुभूति’ र सरदार भीमबहादुर पाँडेको ‘त्यस बखतको नेपाल’ पुस्तकमा विगतमा हामो राष्ट्रियता कति
अब्बल थियो भन्ने लोभलाग्दो स–प्रमाण वर्णन छ । राष्ट्रियता सबै देशभक्त नागरिक मिलेर बढावा गर्ने सामरिक समृद्घि र मनोवैज्ञानिक सन्तुष्टि र सम्पत्ति हो । देशलाई आर्थिक हिसाबले सबल र आत्मनिर्भर बनाऔं । अधिक कलकारखाना खोलौं र व्यापक रोजगारी बढाऔं । सम्भावित सबै खनिज तथा स्रोतसाधनको अधिकतम दोहन गरौं । स्वदेशी उत्पादन प्रयोग गरौं । कर्मचारीले जागिरे प्रवृत्ति नदेखाऔं । चाणक्य ‘अर्थशास्त्र’मा लेख्छन्, ‘माछाले पानी र कर्मचारीले घूस कत्तिखेर खान्छ भन्ने देखिँदैन’ । अहिले पनि सरकारी कर्मचारीमाथि आमधारणा सकारात्मक छैन । यसलाई परिवर्तन गराऔं ।

हाम्रो विराट संस्कृति र सभ्यतालाई जोगाऔं । नागरिकका प्रतिनिधिले वास्तवमा नै जनताको सेवा गरौं । स्थानीय र प्रदेशका सरकारहरू आफ्नो क्षेत्रलाई अब्बल बनाउन तल्लीन बनून् । अबको समयमा राजनीतिक शक्ति र युद्धपोतको सट्टा व्यापार तथा वाणिज्यबाट अरू देशमाथि आधिपत्य जमाउन सहज हुन्छ । आक्रामक विश्व व्यापारका लागि चीनबाट ‘बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभ’ (बीआरआई) तथा भारत एवम् जापानबाट ‘एसिया–अफ्रिका ग्रोथ कोरिडोर’ (एएजीसी) नामक महत्त्वाकांक्षी अवधारणा आए । दुवै देशले अथाह उत्पादन र अकल्पनीय व्यापार गर्नेछन् । हाम्रो केन्द्रीय नेतृत्वले यस्तै गरी देशलाई आर्थिक हिसाबले सबल बनाउने र अन्तर्राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गराउने नयाँ र मौलिक योजनाहरू तयार गरोस् । न्यायालयलाई नागरिकको भरोसा र सम्मानयोग्य बनाऔं । शिक्षा समृद्घ होस् । यो देशमा काम छैन, लक्ष्य नै विदेश जाने भनेर नसिकाऔं । स्वदेशमै भविष्य देखाऔं, आफू पनि यही माटोमा दुःख गर्न सिकौं ।

अमेरिकासँग केवल चारसय वर्षको इतिहास छ । हाम्रो समाजमा सामान्य भेदभाव हुँदा त्यहाँ क्रूर शोषण र दासप्रथा थियो । दुई सय ५० वर्ष पहिले अस्ट्रेलियाको कुनै नाम–निशान थिएन । हामीसँग पाँचहजार वर्ष लामो वैज्ञानिक सभ्यता छ । बुद्घबाट प्रसारित ‘सत्कर्म, पञ्चशील, अष्टशील, दशशील’, मनुको ‘राजधर्म’, कौटिल्यको ‘सप्ताङ्ग’, कन्फ्युसियसको ‘सचेत नागरिक समाज’का अवधारणाले पूर्वीय समाजभित्रको हामो देश समृद्घ थियोे ।

त्यसैले, सबैले आफ्नो सामर्थ्य चिनौं, कुनै न कुनै सत्कर्म गरौं । समाज र देशलाई अधिक फाइदा पुग्ने गरी आफ्नो कार्यसम्पादन गरौं । सुरक्षा निकायले देशको अस्तित्वमाथि सम्भावित खतराको जानकार रहँदै सदैव चुस्त–दुरुस्त रहौं । पत्रकारले खाली निराशा मात्र नभरौं । सबै पेशाकर्मीले दैनिक कर्मलाई जागिर नभई राष्ट्रप्रतिको जिम्मेवारीको रूपमा निर्वाह गरौं । वैभवशाली देशको सपना देखौं, सार्थक बनाउन पहल गरौं ।

अति उपभोक्तावादी संस्कृतिले हामी आप्mना सामान सस्तोमा बेचेर विदेशी बहुराष्ट्रिय कम्पनीका उत्पादन खरिद गर्दै आफैंलाई गरीब बनाइरहेका छौं । आँप बेचेर जुस किन्ने, दही–मही त्यागेर विदेशी पेय पदार्थ र ह्विस्कीका पछाडि लाग्न छाडौं । ती जङ्कफूडले जैविक र आर्थिक दुवै स्वास्थ्य बिगार्दैछ । जन्मदिनमा बत्ती निभाउने नमिल्दो कुराको नक्कल नगरौं । अरूको अन्धभक्त नक्कलले हाम्रो परिचय सकिँदैछ ।

लिच्छवी कालमा तिब्बतसँग नेपालको राम्रो व्यापार थियो, हाम्रो सम्मान थियो । जंगबहादुर बेलायत भ्रमणमा जाँदा त्यहाँकी महारानी बराबरको सलामी माग्ने हैसियत थियोे । नेपालले तिब्बत, बेलायत, इरान, अफगानिस्तान लगायत केही देशलाई व्यापारसँगै प्रशस्तै आर्थिक सहयोग समेत दिन्थ्यो । नेपालको आफ्नै भेषभूषा, भाषा, फरक खानपिन, संस्कृति, छुट्टै परिचय, सम्मान र पहिचान थियो । प्रथम र द्वितीय विश्वयुद्घमा गएका झण्डै तीन लाख नेपाली सिपाहीमा अधिकांशको मृत्यु भयो । यसले देशभित्रको जनसंख्यामा भीमकाय असन्तुलन निम्त्यायो । केही जीवितहरू विशाल धनराशि लिएर फर्किए, बिस्तारै श्रम गर्ने र आत्मनिर्भर हुने प्रवृत्तिमा ह्रास आउन शुरु भयो ।

अहिले हामी सिनेमा अरूको हेर्छौं, खाना अरूको खान्छौं, पोशाक अरूको नक्कल गर्छाैं, देशलाई अरूसँग भिख मागेर चलाउँछौं अनि कसरी बाँच्छ राष्ट्रियता ? बुद्घ, पारुहाङ र फेदाम्बा बिर्सिएर येशु क्राइस्ट पुज्छौं । दालभात अचारभन्दा बासी पाउरोटीको लालचामा रम्छौं । सीभीभन्दा डीभीमा समय दिन्छौं । अरूको देशलाई सबल र नागरिकलाई विशिष्ट सम्झन्छौं, नक्कली र आडम्बरी हुँदैछौं । हाम्रो मौलिक परिचय अरूसँग विलीन हुँदैछ । आफूलाई कमजोर र देशलाई खत्तम सम्झँदै निराश हुन्छौं । निराशाले हैन, आशा, भरोसा र प्रयासले मात्र देशको राष्ट्रियता सबल हुन्छ ।

युरोपमा पेट्रोलको अनावश्यक प्रयोगलाई अपराधजस्तै मानिन्छ । मानिसहरू हिँड्न रुचाउँछन् । हामी वर्षको झण्डै दुई खर्ब रुपैयाँको तेल किन्छौं । हाम्रैमा उत्पादन नभएका कुराको फजुल खपत नगरौं । सबैले कमाएर खाऔं, आफ्नो आम्दानी बढाऔं, राज्यलाई कर तिरौं । राज्यको आम्दानी बढेपछि नागरिकमाथि खर्च गर्न सक्छ । मुद्रा पलायनलाई सकेसम्म रोकौं । उपचार गर्न विदेश जाँदा गएको पैसाले यहीँ थुपै्र राम्रा अस्पताल बनाऔं । युवाहरू पढ्न जाँदा वार्षिक झण्डै ६० अर्ब विदेशिएको तथ्याङ्क छ । त्यसैले स्वदेशमै दर्जनौं आधुनिक विश्वविद्यालय बनाऔं ।

त्यसैले, राष्ट्रियताको निर्माण छलफलले हुँदैन, व्यवहारले दिशाबोध हुनुपर्छ । परिचयपत्रमा जन्मेको ठाउँ लेख्ने पश्चिमा कोरा प्रवृत्तिलाई राष्ट्रियता मान्न सकिँदैन । राष्ट्रियतामा उक्त ठाउँको माया हुनुपर्छ । जसरी बाबुआमाप्रति पे्रम भएका सन्ततिले उनीहरूलाई सेवा, सद्भाव, स्याहार, आदर र सामीप्यको प्रत्याभूति गर्नुपर्छ । त्यसरी नै राष्ट्रियताको माया गर्नेले निबन्ध मात्र लेख्ने नभई राष्ट्रको सेवा, आदर, संरक्षण र संवर्द्धनमा योगदान गर्नुपर्छ । राष्ट्रियताको खोजीमा विचारभन्दा व्यवहारको जगेर्नालाई जोड दिनुपर्छ । नेतृत्वको राष्ट्रवादी सोचसँगै नागरिकको देशभक्ति र देशप्रेमका व्यवहारले मात्र राष्ट्रियतालाई जोगाउन सकिन्छ । नेतृत्वले सोच र नागरिकले व्यवहार बदलेर प्रयास थाल्नुपर्छ । नेतृत्वबाट प्रगतिशील नीतिनियम आउनुपर्छ, नागरिकले त्यसलाई सगौरव अपनाउनुपर्छ ।

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

Advertisment
Nabil box
Kumari
Vianet communication
Laxmi Bank
hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
फागुन १, २०८०

गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...

कात्तिक २४, २०८०

राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...

पुस १९, २०८०

धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...

मंसिर ३, २०८०

मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्,​ दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....।  हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...

फागुन २८, २०८०

उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...

असोज ३०, २०८०

आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x