कात्तिक २१, २०८०
भैहवाबाट झण्डै २० किलोमिटर पश्चिममा छ रुपन्देहीको सियारी–५ मा बैदौली गाउँ । सोही गाउँकी ३३ वर्षीया सावित्रा खरेल खनाल आमा बन्ने खुसीको मुखैमा थिइन् । विवाह गरेको दुई वर्ष मात्रै पुग्नै लाग्दा सावित्रा आम...
माघ ६, २०७९
वर्ल्ड इकोनोमिक फोरम आयोजना गरिएको स्थान स्विटजरल्यान्डको डाभोस अहिले ताजा हिउँले ढाकिएको छ ।
त्यहाँ विभिन्न कम्पनी र सरकारहरू आफूतिर ध्यान आकर्षित गर्न वा कुनै सम्झौता गर्नका लागि अनेकौं चिह्न देखाएर बसेका छन् ।
प्रविधि क्षेत्रका ठूला कम्पनी, प्रमुख परामर्शदाता समूह तथा पश्चिम एसियाका प्रतिनिधिहरू पनि त्यहाँ देखिन्छन् ।
तर यो वर्ष डाभोसको मुख्य सडकमा भारतका प्रतिनिधिहरूको दबदबा छ । उनीहरूले कम्तीमा आठवटा स्टलमा बसेर त्यहाँ भेला भएका राजनीतिक तथा आर्थिक व्यक्तित्वहरूसँग अनेकौं अपील गरिरहेका छन् ।
‘प्रत्येक १० कदममा कि त तपाईंले हामीलाई पाउनुहुन्छ कि त कुनै सरकार वा निजी कम्पनीलाई,’ इन्भेस्ट इन्डिया नामक राष्ट्रिय लगानी प्रवर्धन एजेन्सीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत दीपक बागला बताउँछन् । एकजना लगानीकर्ताले यो भेलालाई ‘सानो भारत’ भनेको भनी बागला मजाक गर्छन् ।
भारतले डाभोसमा शक्ति प्रदर्शन गर्नुको बलियो कारण छ । सन् २०२३ मा संसारको अर्थतन्त्र मन्दीमा जाने डर रहेकोमा भारत चाहिँ प्रमुख अर्थतन्त्रमध्ये सर्वोत्कृष्ट प्रदर्शन गर्ने स्थितिमा रहने अपेक्षा छ । विश्व बैंकले भारतको आर्थिक वृद्धिदर ६.६ प्रतिशत रहने अनुमान गरेको छ । चीनको ४.३ प्रतिशत अनि अमेरिकाको जम्मा ०.५ प्रतिशत वृद्धि हुनसक्ने अनुमान छ ।
यही गति जारी राखेमा भारतले जर्मनीलाई पछि पार्दै सन् २०२६ मा संसारको चौथो विशाल अर्थतन्त्र बन्ने लक्षण देखाएको छ । सन् २०३२ मा उसले जापानलाई पछि पार्दै तेस्रो स्थान हासिल गर्न सक्छ । अनि सन् २०३५ सम्म पुग्दा भारत १०० खर्ब डलर कुल गार्हस्थ्य उत्पादन भएको तेस्रो मुलुक बन्न सक्ने सेन्टर फर इकोनोमिक्स यान्ड बिजनेस रिसर्चले गरेको विश्लेषणमा उल्लेख छ ।
भारतको अर्थतन्त्र अहिले लगभग ३५ खर्ब डलर छ र ऊ विश्वको पाँचौं ठूलो अर्थतन्त्र हो ।
भारतमा लगानी गर्ने अवसरलाई भूराजनीतिले झनै बढाएको छ । पश्चिमका व्यापारीहरू जोखिम घटाउनका लागि आपूर्ति शृंखलालाई छोट्ट्याउने ‘नीयरशोरिङ’ को कुरा गरिरहेका छन् । त्यससँगै उनीहरू आफूजस्तै मूल्यमान्यता भएका मुलुकसँगको आर्थिक सहकार्य अभिवृद्धि गर्ने ‘फ्रेन्डशोरिङ’को पनि कुरा गर्दैछन् । यस्तोमा भारत स्पष्ट रूपमा चीनको विकल्पका रूपमा उदाएको छ ।
सन् २०२३ मै भारत आफ्नो शक्तिशाली छिमेकी चीनलाई उछिनेर संसारको सबभन्दा धेरै जनसंख्या भएको मुलुक बन्दैछ ।
‘विभिन्न व्यापारिक प्रतिष्ठान र कम्पनीहरू चीन लगायत अन्य मुलुकको पनि विकल्प खोजिरहँदा भारतलाई लगानी गन्तव्यका रूपमा हेर्न थालेका छन्,’ अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषकी व्यवस्थापकीय उपनिर्देशक गीता गोपीनाथले डाभोसमा सीएनबीसी–टीभी१८ लाई बताइन् । ‘भारत अहिले विश्व मञ्चमा देखिएको छ ।’
डाभोसको चमकधमक
विश्व अर्थतन्त्रका विषयमा उठिरहेका चिन्ताबाट भारत पूर्णतया अविचलित छैन । अहिले उच्च ब्याजदर तथा महंगीका साथै युक्रेन युद्धले ल्याएको अनिश्चितताका कारण विश्व मन्दीको संघारमा पुगेको छ ।
‘बाहिरको वातावरण बिग्रिरहेको भए पनि भारतको अर्थतन्त्रले उल्लेख्य रूपमा उत्थानशीलता देखाएको छ,’ विश्व बैंकका कन्ट्री डाइरेक्टर अगस्टे टानो कूआमेले गत डिसेम्बर महिनामा बताएका थिए । भारतको विशाल घरेलु बजारले उसलाई सजिलो बनाएको कूआमेको भनाइ छ । ‘तर प्रतिकूल वैश्विक घटनाक्रम जारी रहेकाले निरन्तर सचेत रहनु जरूरी छ,’ उनले थपे ।
सन् २०२२ मा डलरको तुलनामा भारतीय रुपैयाँको मूल्य ११ प्रतिशत खस्केको थियो । त्यसले गर्दा आयात थप महंगिएको छ भने सरकारी कोषमा दबाब परेको छ । विदेशी लगानीमा पनि समस्या आएको छ । सन् २०२२ को अप्रिलदेखि सेप्टेम्बरसम्म आएका प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानीका विषयमा सरकारले राखेको आँकडाअनुसार सन् २०२१ को त्यही अवधिसँग तुलना गरी हेर्दा १४ प्रतिशत घटेको देखिन्छ ।
तर भारतका ऊर्जामन्त्री आरके सिंहले यसै साता लगानीकर्ताहरूबाट व्यापक चासो आएको सीएनएनलाई बताए । त्यसले भारतको अर्थतन्त्रका विषयमा आशावादी हुन सघाएको छ ।
‘मैले लगानीका बारेमा सोध्नै परेको थिएन,’ सिंहले बताए । ‘लगानी त्यत्तिकै भित्रिरहेको छ ।’
त्यो आत्मविश्वास डाभोसमा पनि देखिन्छ । महाराष्ट्र, तेलंगाना र तमिलनाडुले डाभोसको स्की रिजोर्टमा ठूलै क्षेत्र भाडामा लिएका छन् । अनि टाटा ग्रूप र प्रविधि क्षेत्रको विशाल कम्पनी इन्फोसिसले पनि त्यसै गरेका छन् । समारोहमा रहेको इन्डिया लाउन्जले व्यवस्थापक र बैंकरहरूलाई लोकप्रिय परिकार चखाइरहेका छन् । अनि दुई छुट्टै स्टलले भारतको हरित ऊर्जामा भइरहेका प्रयास तथा साना उद्योगीहरूको कथालाई प्रचारप्रसार गरिरहेका छन् ।
महाराष्ट्रका म्ख्यमन्त्रीले यसै साताको आरम्भमा १६.८ अर्ब डलर बराबरको प्रारम्भिक सम्झौता भइसकेको बताएका छन् । गाडीको मुख्य पाटपूर्जा बनाउने बेलराइज इन्डस्ट्रीज र ताइवानको गोगोरो (जसलाई दुईपांग्रे टेस्ला पनि भनिन्छ) बीचको उच्चस्तरीय सम्झौता भएको छ । त्यसअन्तर्गत ब्याट्री आदानप्रदान संरचनामा २.५ अर्ब डलर लगानी गरिने भएको छ । गोगोरोका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत होरेस लुकले भारत उनको कम्पनीका लागि ‘प्राथमिक वृद्धि बजार’ भएको सीएनएनलाई बताए ।
अवसर तथा चुनौती
लगानीकर्ताहरूकहाँ भारतको पहुँचलाई अर्थशास्त्रीहरूले उसको ‘जानसांख्यिक लाभ’ भन्ने गरेका छन् ।
भारतमा काम गर्न सक्ने उमेरका मानिसको संख्या ९० करोडभन्दा बढी छ । अर्को दशकसम्ममा त्यो संख्या १ अर्ब पुग्न सक्छ । यीमध्ये अधिकांश कामदार उद्योगी व्यवसायी, अंग्रेजीभाषी र डिजिटल ज्ञानसहितका छन् भनी आदित्य बिरला ग्रूपकी प्रमुख अर्थशास्त्री इला पटनायक बताउँछिन् । भारतीय अर्थतन्त्रले पर्याप्त संख्यामा रोजगारी सिर्जना गर्न सक्ने हो भने त्यो जनसंख्या राष्ट्रको उल्लेख्य सम्पत्ति हो ।
सन् २०७० सम्ममा कार्बन उत्सर्जन शून्यमा पुर्याउने तथा सन् २०३० सम्ममा भारतको ऊर्जा खपतमा नवीकरणीय ऊर्जाको भाग ५० प्रतिशत रहने योजनाले पनि हरित लगानीको व्यापक लहर ल्याएको ऊर्जामन्त्री सिंहको भनाइ छ ।
तर अहिले भारत चीनपछिको दोस्रो सबभन्दा ठूलो कोइला उपभोक्ता मुलुक हो । डाभोसमा सिंहले हरित हाइड्रोजन उत्पादनलाई नाटकीय ढंगले बढाउन सरकारले गरिरहेको प्रयासको प्रचारप्रसार गर्दैछन् ।
‘चीन जोड एक’ व्यापार रणनीतिको उदयले भारतप्रतिको आकर्षण बढाउने देखिन्छ । संसारको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र चीनप्रतिको निर्भरता घटाउने उद्देश्यका साथ यो रणनीति ल्याइएको हो । बेइजिङले महामारी नियन्त्रणका लागि अपनाएको कठोर नीतिका कारण विश्वव्यापी आपूर्ति शृंखलामा दबाब थपिएको थियो । त्यसले चीनको खुलापनका विषयमा व्यक्त गरिएका चिन्ता बढाएको थियो ।
त्यससँगै युक्रेनमाथि रुसको आक्रमणले पश्चिमका भूराजनीतिक शत्रुहरूमाथिको अतिनिर्भरताका विषयमा सचेतना बढाएको छ । ताइवानलाई चीनले दिइरहेको धम्कीलाई पनि संसारले निगरानी गरिरहेको छ ।
‘लोकतान्त्रिक मुलुकसँग मैत्री सम्बन्ध गाँस्नु सही हुन्छ भनी विश्वले बुझ्न थालेको देखिन्छ,’ पटकनायकले बताइन् ।
यस दिशापरिवर्तनलाई अवलम्बन गर्न थालिसकिएको छ । बाइडन प्रशासनले भारतसँगको व्यापार सम्बन्ध थप गहिरो बनाउन चाहेको संकेत दिएको छ । अमेरिकाको सबभन्दा ठूलो सार्वजनिक कम्पनी एप्पलले आफ्ना उत्पादनहरू भारततर्फ सार्न थालेको छ ।
‘जोखिमलाई विविधीकरण गरेमा मात्र घटाउन सकिने तथ्यलाई सबैले बुझेको देखिन्छ,’ बागलाले बताए ।
यस्तो परिस्थितिले भारतलाई मात्रै लाभ दिन्छ भन्न सकिन्न । विद्युतीय सामग्रीको उत्पादनमा भियतनामले थप विशाल लगानी भित्र्याइरहेको छ र उसले आफ्ना कामदारलाई एकदमै कम ज्याला दिने गरेको छ । त्यसैले ऊ पनि अर्को विकल्पका रूपमा उदाएको छ ।
अनि पाटपूर्जा आयात गर्ने तथा तयारी वस्तु निर्यात गर्ने भारतको पूर्वाधार चीनको तुलनामा कम विकसित छ । त्यसले उत्पादकहरूलाई थप खर्च र जोखिम बढाउने सम्भावना छ ।
तर भारतका व्यापारी तथा सरकारी अधिकारीहरू आफ्नो कुरा राख्ने अवसरलाई गुमाइरहेका छैनन् ।
‘विश्वलाई उत्थानशीलता चाहिन्छ,’ टाटा सन्सका अध्यक्ष नटराजन चन्द्रशेखरनले डाभोसको एक प्यानललाई बताए । ‘कार्यकुशलताभन्दा अगाडि उत्थानशीलता आउँछ ।’
सीएनएनकी जुलिया होरोविजले तयार पारेको सामग्रीलाई लोकान्तरका लागि विन्देशदहाल अनुवाद गरेका हुन् ।
भैहवाबाट झण्डै २० किलोमिटर पश्चिममा छ रुपन्देहीको सियारी–५ मा बैदौली गाउँ । सोही गाउँकी ३३ वर्षीया सावित्रा खरेल खनाल आमा बन्ने खुसीको मुखैमा थिइन् । विवाह गरेको दुई वर्ष मात्रै पुग्नै लाग्दा सावित्रा आम...
आफूलाई ‘लिटिल बुद्ध’ भनेर दाबी गर्ने रामबहादुर बम्जन पक्राउ परेपछि उनीबारे नयाँ–नयाँ तथ्य सार्वजनिक भइरहेका छन् । प्रहरीले उनलाई मंगलबार साँझ ७ बजे काठमाडौंको बूढानीलकण्ठस्थित निवास...
तत्कालीन प्रहरी नायब महानिरीक्षक (डीआईजी) अशोक सिंहले २०७९ फागुन १० गते जिम्मेवारीबाट राजीनामा दिए । प्रहरी महानिरीक्षक (आईजीपी)को लाइनमा रहेका सिंहको जन्ममितिमा कैफियत देखिएपछि राजीनामा दिनुपरेको थियो ।&...
उदयपुरमा २१ वर्षीया युवतीलाई बलात्कार गरेको आरोपमा एक जना पक्राउ परेका छन् । पक्राउ पर्नेमा लिम्चुङबुङ गाउँपालिका १ बाँस्बोटेका २५ वर्षीय टवीन्द्र राई रहेका छन् । उनलाई आइतवार दिउँसो पक्राउ गरिएको प्रहर...
बाराको कलैया उपमहानरपालिका–६ मदर्सा टोलमा रहेको बाल एकता इंग्लिस बोर्डिङ स्कूलका प्रिन्सिपल गुड्डु भनिने रुपेश स्वर्णकारको हत्याका मुख्य योजनाका सोही विद्यालयकी पूर्वशिक्षिका तथा लेखापाल राधा गुप्ता रहेको ख...
पाल्पामा दुईवटा खोलामा डुबेर मंगलवार दुई जनाको ज्यान गएको छ । पाल्पाको तिनाउ गाउँपालिका–३ मा रहेको तिनाउ खोलाको ड्याममा डुबेर घुम्न आएकी भारतीय युवती महिलाको मृत्यु भएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय, पाल्पाक...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...