काठमाडौं – मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको काम अन्तिम चरणमा पुगेको भनेर प्रचार हुन लागेको धेरै भइसक्यो । तत्कालीन प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले २०७४ को वैशाखमै काठमाडौंमा मेलम्चीको पानी झार्ने घोषणा गरेका थिए । तर उनको बाचा पूरा भएन ।

अहिले प्रचण्डकी बुहारी बीना मगरले मेलम्ची आयोजनाको तालुक राख्ने निकाय खानेपानी मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हालिरहेकी छन् । बीनाले मन्त्रीको जिम्मेवारी सम्हालेपछि यस वर्षको दशैं अगाडि नै मेलम्चीको पानी काठमाडौंमा झार्ने घोषणा गरेकी थिइन् । उनको घोषणा पनि पूरा भएन ।

पछिल्लो समय सरकारले आगामी ३ महिनाभित्रै मेलम्चीको पानी काठमाडौंमा झार्ने बताइरहँदा परियोजनाको मुख्य ठेकेदार इटालियन कम्पनी सीएमसीले काम नै ठप्प पारेको छ । ठेकेदार कम्पनीका ८ जना कर्मचारी परियोजना अलपत्र पारेर भाग्न खोजेको भन्दै खानेपानी मन्त्रालयले प्रहरीको सहयोगमा आइतवार राति उनीहरूलाई ‘नियन्त्रण’मा लियो ।

सीएमसीका प्रमुख म्यानेजर क्रिस्टियानो ग्रेकोसहित ८ जनालाई नियन्त्रणमा लिएको दोस्रो दिन सोमवारदेखि वार्ता जारी छ । मन्त्रालयले हालसम्म सीएमसीका प्रतिनिधि, परामर्शदाता कम्पनी इप्टिसा, एसियाली विकास बैंक लगायतसँग छलफल गरिसकेको छ । तर छलफल कुनै निष्कर्षमा पुगिसकेको छैन ।

मन्त्रालयले मेलम्चीको आगामी निर्माणबारे निर्माण क्षेत्रका विज्ञसँग पनि छलफल गरेको छ । मंगलवारको छलफलमा विज्ञहरूले सीएमसीसँगको ठेक्का तोडेर नेपालकै ठेकेदारमार्फत् बाँकी निर्माण कार्य सम्पन्न गर्न सुझाव दिएका छन् ।

विज्ञको सुझावपछि खानेपानीमन्त्री बीना मगरले प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र योजना आयोगका पदाधिकारीसँग पनि छलफल गरिसकेकी छन् । तर सीएमसीसँगको ठेक्का तोड्ने वा कायमै राख्ने भन्ने विषयमा अहिलेसम्म कुनै निर्णय हुन सकेको छैन ।

सीएमसीसँगको ठेक्का तोडे कहिलेसम्म बन्छ मेलम्ची ? 

मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको झन्डै २७ किलोमिटर लामो सुरुङ खन्न र मुहानतर्फको बाँध निर्माणका लागि २०६५ सालमा चिनियाँ कम्पनी सीआरसीसीसँग ठेक्का सम्झौता भएको थियो ।

चिनियाँ कम्पनीले मुहान क्षेत्रमा सडक विस्तार, पुल हाल्नेदेखि ५ किलोमिटर सुरुङ खन्ने काम भ्याएको थियो । पैसा सकिएको भन्दै सरकारसँग पैसा थप्न भन्यो । सरकारले पैसा थप्न नमानेपछि २०६९ असोजमा ठेक्का सम्झौता रद्द भयो । त्यसपछि आह्वान भएको ग्लोबल टेन्डरका आधारमा अर्को चिनियाँ कम्पनीलाई नै पछि पारेर आएको सीएमसीले पनि अहिले आफूसँग पैसा सकिएको भन्दै सरकारसँग थप पैसा माग गरेको छ । 

सरकारले पैसा थप्न नमाने सीएमसीसँगको ठेक्का पनि तोडिने सम्भावना छ । सीएमसीसँगको ठेक्का तोडिने अवस्था सिर्जना भइरहेका बेला अब मेलम्चीमा आउने अर्को कम्पनीले कसरी काम गर्न सक्छ भन्ने विषयमा पनि जिज्ञासा उठ्न थालेको छ । 

यही जिज्ञासा मेटाउन लोकान्तरले मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको प्रमुख प्रशोधन केन्द्र तथा सुरुङको अन्तिम बिन्दु सुन्दरीजल पुगेर त्यहाँ कार्यरत मेलम्ची खानेपानी आयोजना, परामर्शदाता कम्पनी इप्टिसा, सीएमसी कम्पनीकै इञ्जिनियर र प्राविधिकसँग हालसम्म सम्पन्न भएको काम र बाँकी रहेको निर्माण कार्यबारे बुझेको छ । 

इटालियन कम्पनी सीएमसीले २६ किलोमिटरको मुख्य सुरुङसहित बाटो समेत गरी २७ किलोमिटर सुरुङ खन्ने, मुहानमा मुख्य र सहायक बाँध बनाउने, सुरुङभित्र सटकिट राख्ने, सुरुङभित्र ढलान गर्ने, सुरुङ भित्रको हावा पास गराउनका लागि ३ ठाउँमा भेन्टिलेसन साफ्ट बनाउने, सुरुङको अन्तिम बिन्दु सुन्दरीजलमा भल्भ गेट राख्ने, सुरुङबाट प्रशोधन केन्द्रसम्म पानी पुर्‍याउनका लागि स्टील र डीआई पाइप राख्ने तथा सुन्दरीजलमा सुरुङभित्रको सफाइका लागि फ्लस आउटको संरचना बनाउने ठेक्का पाएको थियो । 

जसमध्ये अहिलेसम्म २६ किलोमिटरको मुख्य सुरुङभित्र सटकिट गर्ने काम सकिसकेको छ । २४ किलोमिटरमा ढलान पनि सकिएको छ । आयोजनाको मुहान सिन्धुपाल्चोकको अम्बाथानमा निर्माण गर्नुपर्ने मुख्य र सहायक बाँध निर्माणको प्रारम्भिक काम पनि शुरू भएको छैन । सुरुङ भित्रको हावा पास गराउनका लागि ३ ठाउँमा भेन्टिलेसन साफ्ट बनाउनुपर्ने भएपनि १ ठाउँमा मात्रै त्यसको प्रारम्भिक काम भएको छ । 

मन्त्रालयले सुरुङ अन्तर्गतको ९० प्रतिशत काम सकिएको दावी गरिरहेपनि निर्माणस्थलमा खटिएका मेलम्ची खानेपानी आयोजनाका इन्जिनियर, परामर्शदाता कम्पनी, सीएमसीकै इन्जिनियरका भनाइमा करीब ८२ प्रतिशत काम मात्रै सकिएको छ । अब १८ प्रतिशत काम मात्रै गर्न बाँकी छ । तर जुन काम गर्न बाँकी छ, त्यो झन् जोखिमपूर्ण र महत्त्वपूर्ण भएको प्राविधिक बताउँछन् । 

मेलम्चीको पानी अम्बाथानबाट सिधै सुरुङमा हालिने छ । अम्बाथानबाट मेलम्चीको पानीमा खोलामा बगेझैं गरी सुरुङभित्र बगेर सुन्दरीजलसम्म आइपुग्नेछ । अम्बाथानमा सुरुङ भएर बगेर आएको पानीलाई सुन्दरीजलमा सुरुङको अन्तिम बिन्दुमा आइपुग्नुभन्दा ३५ मिटर वरै १६०० एमएम मोटाइको स्टीलको पाइपमा पठाइने छ । पानीलाई पाइपमा राख्न भल्भ गेट बनाइने छ । सुरुङ बाहिर १६०० एमएम मोटाइकै डीआई पाइप जोडिने छ । स्टील र डीआई पाइपमार्फत् सुरुङको पानी प्रशोधन केन्द्रसम्म लगिने छ । 

सुन्दरीजलमा बनाउनुपर्ने २ वटा प्रशोधन केन्द्रमध्ये एउटाको निर्माण कार्य सकिएर सफल परीक्षण पनि भइसकेको छ । अर्को प्रशोधन केन्द्रको निर्माण चलिरहेको छ । अबको ४–५ महिनामा अर्को प्रशोधन केन्द्र पनि तयार हुने मेलम्ची आयोजनाका कर्मचारीहरू बताउँछन् । 

सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण मानिएको काम हो – मेलम्चीको मुहान (सिन्धुपाल्चोकको अम्बाथान) मा सहायक र प्रमुख बाँध बाँध्ने काम । सहायक बाँध बनाउनका लागि ६ महिना लाग्न सक्ने प्राविधिक बताउँछन् । प्रमुख बाँध बनाउनका लागि भने १ वर्षभन्दा बढी समय लाग्न सक्ने प्राविधिकको भनाइ छ ।

सीएमसीले सुरुङभित्र सटकिट राख्ने काम लगभग सकिसकेको छ । सुरुङ खनिसकेपछि सबैभन्दा पहिले सिमेन्टको झोल मेसिनको सहायताले बाहिरी सतहमा पोतिन्छ । त्यसपछि त्यसमा फलामका मसिना जाली र फाइबर लगाइन्छ । फाइबरको बाहिर पुनः सिमेन्टको झोल पोतिन्छ । यसको मोटाइ सुरुङभित्रको चट्टानअनुसार ५ देखि १४ सेन्टिमिटरको हुन्छ । सुरुङभित्र बग्ने पानीको बहावले सुरुङभित्रको भाग नभत्कियोस् भनेर यस्तो सटकिट राख्ने गरिन्छ । 

सुरुङमा सटकिट राखिसकेपछि परीक्षण गरिनुपर्ने हुन्छ । यस्तो परीक्षणका क्रममा धेरै ठाउँमा सटकिट भत्किने अवस्था हुन्छ । पहिलो चरणमा दैनिक १७ करोड पानी बग्ने सुरुङको सटकिट बलियो हुनुपर्ने प्राविधिकहरू बताउँछन् ।

सीएमसीले सटकिट राखिसकेपछि परामर्शदाता कम्पनी इप्टिसाका प्राविधिकहरूले सुरुङभित्र परीक्षण गरेका थिए । केही ठाउँमा राखिएको सटकिट कमजोर देखिएपछि पुनः सुधार गर्ने (रेक्टिफिकेसन)को काम भनिएको थियो । सीएमसीले सटकिट कमजोर भएका ठाउँमा बाहिरबाट ड्रिलिङ गरी ३२ एमएमको फलामे डन्डीलाई २ मिटर जतिभित्र गाडेर रेक्टिफिकेसनको काम गर्न शुरू गरेको थियो । तर अहिले उक्त काम पनि ठप्प छ । 

मेलम्ची आयोजनासँगको समझदारीअनुसार निर्माण सम्पन्न भएर सञ्चालनमा आएको २ वर्षसम्म सुरुङभित्र कुनै पनि समस्या आए सीएमसीले त्यसको मर्मत गर्नुपर्ने दायित्व थियो । अब उक्त कम्पनीसँग ठेक्का तोडिए सुरुङभित्रको मर्मत र रेक्टिफिकेसनको काम अलपत्र पर्न सक्ने मेलम्ची आयोजनाका प्राविधिकको चिन्ता छ ।

पढ्नुहोस्, यो पनि :

मेलम्चीबाट भाग्न खोज्ने सीएमसी संसारभर बदनाम कम्पनी, टाट पल्टियौं भन्दै इटालीको अदालतमा निवेदन

ठेकेदार भागेपछि मेलम्चीमा कामदारको बिचल्ली, होटलहरूले खाना दिन समेत छाडे