गोयलको भ्रमण र भेटघाटको तरंग : के भन्छन् कूटनीतिक क्षेत्रका जानकार ?

भारतीय गुप्तचर 'रअ' प्रमुख सामन्त गोयलले गरेको नेपाल भ्रमणको चर्चाले नेपाली राजनीतिक वृत्त तरंगित बनेको छ । सीमा विवादका कारण संगीन मोडमा रहेको नेपाल-भारत सम्बन्धको बीचमा गोयलको केही घण्टाको नेपाल बसाईले तरंग फैलाएको हो ।

रोचक पक्ष त के छ भने नेपालको परराष्ट्र मन्त्रालयलाई गोयलको नेपाल भ्रमणबारे कुनै जानकारी छैन । तर गोयलसहित ९ जनाको टीमलाई लिएर आएको विशेष विमान परराष्ट्र मन्त्रालयकै स्वीकृतिमा त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा उत्रिएको थियो ।

बुधवार अपराह्न पौने १ बजे आएको गोयलको टोली बिहीवार बिहान १० बजे भारत फर्केको थियो । यति छोटो भ्रमण किन र कसरी भयो भन्ने बारेमा जनतालाई परराष्ट्र मन्त्रालयले कुनै औपचारिक सूचना दिन सकेको छैन ।

मन्त्रालयकी प्रवक्ता सेवा लम्सालले गोयलको नेपाल भ्रमणबारे मन्त्रालयलाई कुनै जानकारी नभएको बताइन् । गोयलको भ्रमणको प्रकृति हेर्दा औपचारिक जस्तो देखिन्छ, कुनै पनि विदेशी कूटनीतिज्ञको नेपाल भ्रमणबारे सूचना पाउने हक जनतालाई हुन्छ । यही प्रश्न हामीले लम्साललाई सोधेका थियौं । उनले यसबारेमा आफूलाई कुनै जानकारी नभएको बताइन् ।

'प्रवक्ताको काम भनेको मन्त्रालयले गरेका निर्णयहरू सार्वजनिक गर्नु हो,' उनले भनिन्, 'तर गोयल या कसैको नेपाल भ्रमणका बारेमा मन्त्रालयलाई थाहा नै नभएपछि के बोल्नु ? हामी यसबारेमा सत्यतथ्य बुझ्न लागिरहेका छौं । केही थाहा भयो भने तपाईंलाई भन्छु ।'

स्रोतका अनुसार गोयलको नेपाल भ्रमण प्रधानमन्त्री स्तरबाटै संयोजन भएको थियो । 'परराष्ट्रलाई थाहा छैन भन्नुको मतलब तपाईंले बुझिहाल्नु भयो नि !' प्रधानमन्त्रीनिवास बालुवाटारका एक सुरक्षा अधिकारीले लोकान्तरसँग भने ।

कूटनीतिक आचारसंहिता - २०६८ मा भनिएको छ- 'नेपाल सरकारका मन्त्री वा संवैधानिक निकायका पदाधिकारी वा अन्य उच्च पदाधिकारीले विदेशी सरकारका मन्त्री, राजदूत वा उच्च सरकारी अधिकारीसँग भेटघाट गर्दा परराष्ट्र मन्त्रालय र विषयसँग सम्बन्धित मन्त्रालयका प्रतिनिधिलाई आमन्त्रण गर्नुपर्छ ।'

परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रतिनिधिले भेटघाटका अवस्थामा भएको वार्ताको विवरण तयार पार्ने र विशेष कारणवश परराष्ट्र मन्त्रालय वा सम्बन्धित मन्त्रालयका पदाधिकारीलाई आमन्त्रण गर्न नसकिएमा कुराकानीको संक्षिप्त टिपोट, महत्त्वपूर्ण अंश नछुटाई परराष्ट्र मन्त्रालय र सम्बन्धित निकायमा पठाउनु पर्ने आचारसंहितामा भनिएको छ ।

गोयलको नेपाल भ्रमणमा भएका भेटघाटका बारेमा परराष्ट्र मन्त्रालयले कुनै जानकारी छैन भन्नु सरकारको निरीहता भएको कूटनीतिज्ञहरूले टिप्पणी गरेका छन् ।

भारतका लागि नेपालका पूर्व राजदूत दीपकुमार उपाध्यायले लोकान्तरसँग प्रतिप्रश्न गरे, 'को आएको छ भन्ने कुरा परराष्ट्र मन्त्रालयलाई थाहा नहुने कुरा हो ? यदि थाहा नै नहुने हो भने मन्त्रालय किन खारेज नगर्ने ? कि हामीलाई बाहिर केही भन्न रोक लगाइएको छ भनेर स्वीकार्नुपर्‍यो ।'

विभिन्न स्रोतहरूले गरेको दाबीका आधारमा सञ्चारमाध्यमहरूले गोयलले सत्तारूढ दल नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा)का विभिन्न शीर्ष नेताहरू र प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेपाली कांग्रेस र जनता समाजवादी पार्टीका नेताहरूलाई पनि भेटेको समाचार सार्वजनिक गरेका छन् ।

तर अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड' र वरिष्ठ नेता माधवकुमार नेपालको सचिवालयबाट भेटको खण्डन गरिएको छ । भेटको औपचारिक पुष्टि भएको छैन ।

भारतीय सञ्चारमाध्यम द प्रिन्टले गोयलले नेपालका प्रधानमन्त्रीसहित शीर्ष नेताहरूसँग छलफल गर्ने कार्यतालिका रहेको भन्दै हिजै समाचार सार्वजनिक गरेको थियो ।

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीसँग भारतीय गुप्तचर संस्था रिसर्च एण्ड एनालाइसिस विङ (रअ) का प्रमुख सामन्तकुमार गोयलले बुधवार शिष्टाचार भेट गरेको बालुवाटारले भने पुष्टि गरेको छ । बुधबार बेलुका प्रधानमन्त्रीको सरकारी निवास बालुवाटारमा भेटवार्ता भएको प्रधानमन्त्रीका प्रेस सल्लाहकार सूर्य थापाले जानकारी दिए ।

‘भेटका क्रममा उहाँले नेपाल(भारतबीचको मैत्री सम्बन्ध खल्बलिन नदिने, समस्याहरूको वार्ताद्वारा समाधान गर्ने र पारस्परिक सहयोगलाई निरन्तर अगाडि बढाउने बिषयमा आफ्नो धारणा राख्नु भयो,’थापाले बिहीवार प्रेस नोट जारी गर्दै भनेका छन् ।

किन लुकाइन्छ सूचना ?

फ्रीडम फोरम नेपालका कार्यकारी तारानाथ दाहाल विदेशी कूटनीतिज्ञ या उच्च अधिकारीहरूको नेपाल भ्रमणका बारेमा सरकारले जनतालाई सूचना दिनुपर्ने बताउँछन् । 'को आयो, कहिले आयो, किन आयो, के विषयमा छलफल भयो जस्ता जानकारी जनतालाई दिनुपर्छ,' दाहालले लोकान्तरसँग भने ।

नेपालको संविधानको धारा २७ मा सूचनाको हकसम्बन्धी प्रावधान छ । 'प्रत्येक नागरिकलाई आफ्नो वा सार्वजनिक सरोकारको कुनै पनि विषयको सूचना माग्ने र पाउने हक हुनेछ,' संविधानको धारा २७ मा उल्लेख छ ।

गोयलको भ्रमण कुनै व्यक्तिगत वा पारिवारिक भ्रमण थिएन । उनले नेपालको कार्यकारी प्रमुखलाई भेटेका छन् । उनको भ्रमण औपचारिक भ्रमण भएको बालुवाटारले नै पुष्टि गरेको छ ।

हंगामा गर्न जरुरी छैन

परराष्ट्रविद् हिरण्यलाल श्रेष्ठ भन्छन्, 'विभिन्न तहमा द्विपक्षीय भ्रमणहरू आदान प्रदान भइरहेका हुन्छन्, यसलाई ठूलो रूपमा प्रस्तुत गर्नुपर्छ जस्तो मलाई लाग्दैन । उनीहरू आफ्नो कुरा बुझाउन आउन सक्छन्, बुझ्न आउन सक्छन् । आफ्नो प्रभाव प्रस्तुत गर्ने नियतका साथ पनि आउन सक्छन् । हामीले हाम्रो स्ट्याण्ड राख्न सक्नुपर्‍यो ।'

श्रेष्ठले सूचना लुकाउन पनि कुनै जरुरी नभएको बताए ।

'भेटघाटमा भएका कुराकानीहरू जनतालाई दिए भैगो नि । भेटेपछि भेट्यौं भन्न नेताहरू किन डराएका होलान् ? हाम्रो लघुताभाष झल्किएको छ । भेटघाटका लागि कोही कुनै कूटनीतिज्ञ नेपाल आउँदैमा नेपाल नै लिएर जाला जस्तो गर्नुहुँदैन ।'

भारतका लागि नेपालका पूर्व राजदूत उपाध्यायले विदेशी कूटनीतिज्ञहरू नेपाल आउनु सामान्य रहेको बताए । 'अमेरिका, युरोपलगायतका देशबाट पनि नेपाल भ्रमण भइरहेको हुन्छ,' उपाध्यायले भने, 'भारतकै कोही आउँदा चाहिँ यहाँ हो-हल्ला बढी हुन्छ । सरकार सूचना लुकाउनतिर लाग्छ, जनताले बढी चासो प्रकट गर्छन् । यो सही होइन । आएको छ भने आयो भन्दिनु, भेटेको छ भने भेट्यो भन्दिनु । के अप्ठ्यारो छ र ?'