नेकपा एमालेकी उपाध्यक्ष अष्टलक्ष्मी शाक्यले संसदीय राजनीतिबाट बिदा लिने घोषणा गरेकी छिन् ।

आगामी मंसिर ४ गते हुने चुनावमा एमालेको उम्मेदवारलाई जिताउन लाग्ने तर, आफू समानुपातिक र प्रत्यक्ष कतै पनि उम्मेदवार नबन्ने उनले घोषणा गरिन् ।

तत्कालीन कोअर्डिनेशन केन्द्रकै बेलादेखि नेपालको वामपन्थी आन्दोलनमा लागेकी शाक्य दुईपटक प्रतिनिधि सभाको चुनाव जितेर मन्त्री भइन् भने एकपटक मुख्यमन्त्रीको जिम्मेवारीमा रहिन् । नेपालको पहिलो महिला मुख्यमन्त्रीको रेकर्ड बनाएकी शाक्य २०२८ सालमा नेपालको वामपन्थी आन्दोलनको श्यामप्रसाद समूहमा आबद्ध भएकी थिइन् । 

२०३६ सालबाट भूमिगत राजनीतिक जीवन शुरू गरेकी शाक्य त्यसपछि भने तत्कालीन मालेको सम्पर्कमा पुगिन् । त्यसयता अविच्छिन्न राजनीतिमा सक्रिय रहेकी उनी अब भने संसदीय राजनीतिबाट अवकाश लिएर पार्टीको राजनीतिमा मात्रै सक्रिय हुनेछिन् । 

जनताको शासन स्थापना गर्नका लागि आफूहरूले संघर्ष गरेको र अहिलेको राजनीतिक उपलब्धिमा सन्तुष्टि मिल्ने शाक्य बताउँछिन् । तर, पछिल्लो समयमा नेताहरूमा देखिएको पदलोलुपता र स्वार्थीपनको भने उनी आलोचना गर्छिन् ।

शाक्य भन्छिन्, ‘नेताहरू स्वार्थी भए । पदलोलुप भए । विगतमा त्यत्रो संघर्ष गरेको, त्याग गरेको, जनताले माया गरेको नेताहरूले बिर्सिए । अब सुविधाको, पदको राजनीतिमा नेताहरू गए । संघर्ष गरेर आएको नेतृत्वले प्राप्तिको, सुविधाको राजनीति भनेर त्यागलाई बिर्सनुहुँदैनथ्यो । नेतृत्वले बाटो बिराउन थाल्यो ।’

आफ्नो पुस्ताका राजनीतिकर्मीले समाजवादको उद्देश्य बोकेर जीवन नै राजनीतिमा समर्पण गरेको उनी बताउँछिन् ।

‘हामीले राजनीतिक उद्देश्य प्राप्तिका लागि संघर्ष गरेका थियौं । अब समृद्धि हासिल गर्नका लागि संघर्ष गर्नुपर्ने छ । पहिलेको संघर्ष र अबको संघर्षको स्वरूप भने फरक हुन्छ’, शाक्यले भनिन्, ‘अब आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रुपान्तरण आवश्यक छ । त्यसबाहेक, सामान्ती अवशेषलाई चिनेर त्यसको पनि अन्त्य गर्नुपर्छ र लोकतान्त्रिक संस्कार विकास गरेर अघि बढ्नुपर्छ । तर, अहिले कामकुरो एकातिर, कुम्लो बोकी थिमीतिर भन्ने जस्तो भएको छ ।’

प्रस्तुत छ, उनै शाक्यसँग लोकान्तरका उद्धव थापाले गरेको अन्तर्वार्ताको सम्पादित अंशः  

देश निर्वाचनको संघारमा छ । उम्मेदवार चयनको बेला छ ,तर तपाईंले संसदीय राजनीतिबाट बिदा लिने अभिव्यक्ति सार्वजनिक गर्नुभयो नि किन ?

– मेरो जिन्दगी नै राजनीतिमा बित्यो । मैले जीवन राजनीतिमै समर्पण गरें । जीवनको अन्तिम घडीसम्म एउटा पार्टीको सदस्य भएर त रहने नै छु । देश र जनताको लागि मैले सकेको योगदानलाई निरन्तरता दिन्छु । पदमा नबसी पनि सकेको योगदान हुन्छ । राम्रो काम गर्ने, नराम्रो काम नगरिदिने हो । अहिले पार्टी पंक्ति फराकिलो भयो । त्याग, योगदान गरेको पंक्ति विशाल छ । कुनै अवसर नपाएको पनि ठूलो पंक्ति छ ।

युवाहरू सक्षम र विज्ञ भएर आएका छन् । एउटै व्यक्तिले सबै सम्हाल्नुपर्छ भन्ने होइन । नमरुञ्जेल सबै मेरो जिम्मा हो भन्ने अवस्था छैन । म नभए पनि अरू साथीहरू छन् । योग्य र विज्ञ साथीहरू छन् । दुःख गरेका साथीहरू छन् । एउटै व्यक्ति सधैँ जिम्मेवारीमा रहिरहने, एउटै व्यक्ति ५/६ पटक प्रधानमन्त्री हुने होइन । त्यही कारणले युवा पुस्ताले अवसर पाएन । उनीहरूले दुःख पनि पाए । विगतमा त्याग गरेका साथीहरूमा पनि खोइ त अवसर भन्ने अवस्था भयो । 

नेतृत्वमा लोभलालच भयो । एउटै व्यक्तिले मात्रै अवसर पाइरहनका लागि लोकतन्त्र ल्याएको होइन । अवस्था बदल्नका लागि ल्याएको हो । परिवर्तनलाई आत्मासाथ गर्न नसक्ने नेतृत्व विस्थापित हुन आवश्यक छ ।

मैले त विभिन्न अवसर पाइसकें । अब अरूलाई अवसर दिनुपर्छ । राम्रो र असल व्यक्तिका लागि ठाउँ छाडिदिनुपर्छ भनेर नै मैले संसदीय राजनीतिमा नआउने घोषणा गरेकी हुँ । सधैँभरी म नै हुनुपर्छ भन्ने होइन, हुनुहुँदैन । 

अब तपाईंको उमेर समूहका नेताहरूले विश्राम लिनुपर्छ भन्ने नैतिक दबाबको लागि पनि संसदीय राजनीतिबाट बिदा लिन्छु भन्नुभएको हो ?

– मेरो उमेर समूह र म भन्दा अग्रजहरूले पनि अब अरूलाई अवसर दिनुपर्छ भन्ने हो । देशले समृद्धि र विकासको जुन गति लिनुपर्ने हो, अहिलेको नेतृत्वबाट त्यो सम्भव भएन । अब नयाँ पुस्तालाई जिम्मेवारी दिनुपर्छ । 

तपाईं अहिले पार्टीको उपाध्यक्ष हुनुहुन्छ । संसदीय राजनीति छाडेपछि पार्टी राजनीतिमा चाहिँ कति समय रहने योजना छ ?

– मैले महाधिवेशनबाट उपाध्यक्षको जिम्मेवारी लिएको छु । त्यसो हुँदा दायाँ–बायाँ नगरी पार्टीको काम त गर्नैपर्छ । मैले अध्यक्षलाई भनिसकेको छु, पार्टीको राजनीतिबाट अहिले छाड्ने होइन । राजनीतिबाटै विमुख हुने भन्ने कुरा होइन । अहिले संसदीय राजनीतिबाट मात्रै बाहिरिन खोजेको हो भनेको छु । 

पार्टी विभाजनको समयमा १० बुँदे पक्षधर भएर एमालेका रहेकाहरूका लागि पार्टीभित्रै अप्ठ्यारो अवस्था छ । त्यसले चुनावमा पनि असर पर्छ भनेर संसदीय राजनीति छाडेको भन्नुभएको हो कि भन्ने टिप्पणी पनि सुनिन्छ नि ?

– त्यस्तो होइन । पार्टीमा त्यस्तो कुनै अप्ठ्यारो छैन । अहिले पनि मलाई काठमाडौंबाट उम्मेदवार बन्नुहोस् भन्ने आग्रह आइरहेको छ । मैले चाहेको ठाउँमा उम्मेदवार हुने अवसर दिन्छौं भन्नुभएको छ । मेरो क्षेत्रकै साथीहरूले पनि अष्ट आइदिए हुन्थ्यो, किन अचानक छाड्नुभयो भनिरहनुभएको छ । म उम्मेदवार भइदिए हुन्थ्यो भन्ने उहाँहरूको आग्रह, चाहना अहिले पनि असाध्यै धेरै छ । मैले त्यस्तो कुरा रोजेकै होइन, खोजेकै होइन भन्ने गरेको छु । अब नयाँ साथीहरूलाई ल्याउँदा राम्रो हुन्छ । जिताउनका लागि म लागिहाल्छु ।

उमेरको हिसाबले पनि अब हामीले राजनीतिक विश्राम लिने बेला भइसक्यो । यसैपालि ७० वर्ष पुग्दैछु । छातीमा हात राखेर भन्दा, हामीले पहिला ७० वर्षमा रिटायर्ड हुनुपर्छ भनेर छलफल गरेर निर्णय नै गरेका हौं । पार्टीको विधानमै व्यवस्था गरेका थियौं । तर, केही नेताहरूलाई त्यो पच्दै पचेन र त्यसलाई उल्ट्याउने, पल्टाउने गरियो । एकैजना व्यक्ति सकीनसकी पदमा बस्नुपर्छ भन्ने छ र ? पार्टी पंक्ति सबै हिसाबले फराकिलो भइसक्यो । यति विज्ञ साथीहरू आउनुभएको छ । सोचमा फराकिलो भइसक्यो ।

मेरै पुस्ताको पनि इमान्दार पंक्तिले अहिलेसम्म अवसर पाएको छैन । सधैँभरी दुःख गर्ने उनीहरू नै हो । पार्टीमा न्याय हुनुपर्छ । नेतृत्वले न्याय गर्न सक्नुपर्छ । नेतृत्वमा म पनि छु । अवसरको न्यायोचित वितरण गर्न सक्नुपर्छ । नजिक र टाढाको, मेरो र तेरो भन्ने भावना राख्नुहुँदैन भन्ने कुरा हो मेरो । 

२०७४ को चुनावपछि इतिहासकै ठूलो कम्युनिस्ट पार्टी बन्यो र फेरि टुक्रा–टुक्रामा विभाजन भयो । एमाले पनि सग्लो रहेन । महाधिवेशनपछि तपाईं पनि महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारीमा हुनुहुन्छ । अहिले पार्टीभित्रको अवस्थाचाहिँ तपाईंलाई कस्तो लागिरहेको छ ?

– विभाजन हुन नहुने थियो । त्यो नराम्रो भयो । कम्युनिस्ट पार्टीको इतिहासमा विग्रह नै धेरै छ । कम्युनिस्ट पार्टी त जनताको शासन स्थापित गर्ने भनेर आएका हुन् । त्यसैका लागि पुष्पलाल, मदन भण्डारी, जीवराज आश्रितले संघर्ष गर्नुभयो, आखिर उहाँहरूले त केही पाउनुभएन । कयौं शहीदहरूले बलिदान गर्नुभयो । अन्याय, शोषण, उत्पीडन अन्त्यका लागि संघर्ष गरिएको थियो । जीवन दर्शन नै मार्क्सवाद, लेनिनवाद भनेर हिँडेको छ । जनताको बहुदलीय जनवाद (जबज)लाई मार्गदर्शक सिद्धान्त भनेका छौं । तर, आफूलाई चाहिँ त्यसअनुसारको शैलीमा रूपान्तरण गर्ने कुरामा चाहिँ पछाडि छौं । 

महाधिवेशनका विधि, पद्धति, प्रक्रिया छन् । तर, ती सबै छाडेर त्यहाँ गुटको खेल शुरू हुन्छ । कम्युनिस्टको हृदय त फराकिलो हुन्छ । सिद्धान्त, विचार, व्यवहार देश र जनताको हितमा समर्पित गर्छ भन्ने पढेर, सिकेर आएको हो । तर, अहिले समूहबन्दी, गुटबन्दी गर्ने र विचारलाई कमजोर बनाउने, सामूहिक नेतृत्व प्रणालीलाई कमजोर बनाउने, संकुचित धारणा बनाउने, विग्रहका लागि यी तमाम जे नुहुनुपर्ने हो तिनै कामहरू भइरहेका छन् । कम्युनिस्ट पार्टीमा पनि यस्तै अवस्थमा छ । अन्य पार्टीहरूमा हेर्दा पनि यही अवस्था छ । नेताहरू आफैँ विचलनमा, स्वार्थमा गएको देखिन्छ । किन चाहियो गुटबन्दी ? पार्टीमा लागेपछि मैले न्याय पाउँछु भन्ने भयो भने सबैले निःस्वार्थी भएर, समर्पित भएर काम गरिहाल्छ नि ! त्यो भावनालाई जसरी आत्मसात गरेर काम गर्नुपर्ने हो त्यो हुन सकेको छैन । 

प्रदेशसभा र प्रतिनिधिसभको चुनाव संघारमा छ । पाँचदलीय गठबन्धनको घेराबन्दीको बीचमा एमाले चुनावमा सहभागी हुँदैछ । चुनाव आफैँमा सजिलो कुरा पनि होइन, आगामी चुनाव एमालेलाई लागि कत्तिको कठिन लागेको छ ?

– चुनाव अप्ठ्यारो त अप्ठ्यारै छ । स्थानीय तहको चुनावमा गठबन्धनविरूद्ध लडेर आएको हो । संख्याको हिसाबमा केही हारे पनि पार्टीले पाएको मतको हिसाबमा एमाले अगाडि नै छ । प्रतिनिधि सभा र प्रदेश सभाको निर्वाचन स्थानीय तहको निर्वाचनभन्दा सहज हुन्छ भन्ने लागेको छ । यसबीचमा हामी देशभर गयौं । स्थानीय तहको निर्वाचनको अवस्थाको मूल्यांकन गर्‍यौं ।

चुनावका लागि हामीभित्रको आन्तरिक एकता अझै मजबुद हुन आवश्यक देखियो । एकले अर्कोलाई स्वीकार्नु पर्‍यो । मैले टिकट पाए मात्रै जित्ने, अर्कोले टिकट पाउँदा नजित्ने भन्ने भावना राख्नुभएन । मैले टिकट पाइन भने जेसुकै होस् भन्ने कुराले पनि निर्वाचन बिग्रिने हो । स्थानीय तहमा टिकट वितरण पनि न्यायोचित हुन सकेको थिएन । विल्कुलै न्यायोचित भएन । त्यही टिकट वितरण नमिलेको हुँदा हार्न नहुने ठाउँमा हारियो ।

१० बुँदे सहमतिलाई मानेर एमालेमै रहेका नेताहरूलाई अध्यक्षले आत्मालोचना गरेपछि मात्रै टिकट दिने भन्नुभएको रहेछ । यसबारेमा के भन्नुहुन्छ ?

– (हाँस्दै..) अहिलेसम्म त मैले त्यस्तो कुरा सुनेको छैन । मलाईचाहिँ उम्मेदवार हुनुपर्छ भनेर कर गरिरहनुभएको छ । त्यस्तो भनेको कुरा मलाई थाहा छैन । त्यस्तो भन्नु पनि हुँदैन । अध्यक्षको मन त साँघुरो बनाउनै हुँदैन । फराकिलो हुनुपर्‍यो । अलिअलि तलमाथि केही भयो होला तर, पार्टीमा आएर सबै एकै ठाउँमा बसिसकेपछि त्यस्तो कुरा त अलिकति पनि सोच्न सकिँदैन । नेतृत्वले कहिल्यै अन्याय गर्नु हुँदैन । न्याय दिनुपर्छ । पार्टीको अध्यक्ष भनेर मानिसकियो नि त । त्यो त बदलाको भावनाजस्तो हुन्छ । त्यस्तो त सोच्न पनि हुँदैन भन्छु । 

आगामी चुनावको लागि समानुपातिक उम्मेदवारको बन्दसूची निर्वाचन आयोगमा बुझाइसक्नुभएको छ । यसमा चाहिँ न्यायोचित वितरण भयो कि भएन त ?

–समानुपातिकमा पहिले बुझाएको सूचीमा केही फेरबदल भएको पनि छ । पहिले अवसर पाइसकेकालाई समानुपातिकमा नदोहोर्‍याउने भन्ने मापदण्ड नै बनाएका थियौं । समानुपातिक भनेको पटक–पटक पाउने पुरस्कार होइन । राम्रो गरे पनि, नराम्रो गरे पनि एकपटक समानुपातिकमा अवसर पाइसक्नुभयो, अब अर्कोलाई अवसर दिनुपर्छ भनेका थियौं । पार्टीमा हरेकलाई चित्त बुझ्दो बनाउन पनि सम्भव हुँदैन । इच्छा, आकांक्षा राख्नेहरूको समूह पनि विशाल छ । दुःख गरेका साथीहरूको पंक्ति पनि विशाल छ । एउटै निर्वाचनमा सबैलाई अवसर दिने, सम्बोधन गर्ने भन्ने कुरा पनि सम्भव हुँदैन । 

तर, सकेसम्म सबैको चित्तबुझ्दो हुन सकोस् भनेर नै हामीले तल्लो कमिटीबाट तीन जनाको नाम सिफारिश गर्न भनेका थियौं । त्यसरी सिफारिस भएर आएकै व्यक्तिहरूलाई समानुपातिक उम्मेदवारको सूचीमा समावेश गरेका छौं । मलाई लाग्छ, यसमा धेरैको चित्त दुखाइ हुँदैन होला ।

पैसा लिएर पार्टीले समानुपातिक उम्मेदवार बनाएको आरोप विगतमा लाग्ने गरेको थियो । यसपटक त्यस्तो अवस्था छ कि छैन ?

– अहिलेसम्मको अवस्थामा त्यस्तो हुने देखिएको छैन । समानुपातिकको ठूलो विकृति भनेको पैसाको चलखेल नै हो । पैसाको खेलमा लागेर निर्वाचन प्रणालीलाई नै बदनाम बनाउने कुराले राम्रो हुँदैन । हाम्रो पार्टीमा त्यस्तो हुने सम्भावना नै छैन । 

राजनीतिक नेतृत्व सकेसम्म सबै अवसर आफैँ लिने प्रयासमा देखिन्छन् । अवसर बाँडफाँटमा नेता आफैँ अग्रसर हुनुपर्ने होइन र ?

– मैले त सकेसम्म अरूलाई अवसर दिनुपर्छ भनेर काम गरेको छु । २०७२ मा संविधान बनेपछि एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको नेतृत्वमा सरकार बनेको थियो । त्यसबेला मलाई मन्त्री बन्ने अफर आएको थियो । मन्त्री बन्न पार्टी अध्यक्षले पनि साह्रै आग्रह गर्नुभएको थियो । मेरो टीममा आउनुपर्‍यो, सहयोग गर्नुपर्‍यो भन्नुभएको थियो । मैले त्यसबेला मन्त्री बन्दिनँ अरु साथीहरूलाई अवसर दिनुपर्छ भनें । एक्लै राखेर पनि कुरा भयो । दुईपटक मन्त्री भइसकेको थिएँ । तेस्रोपटक मन्त्री भइरहनुपर्ने आवश्यकता थिएन । सबै हिसाबले सहयोग गर्छु, तर मन्त्रीचाहिँ हुन्नँ भनें । शपथ ग्रहणमा मेरो नाम गएको थियो । मैले मान्दै नमानेपछि शान्त मानवीलाई मन्त्री बनाइयो । 

त्यसरी त्याग गरेको व्यक्ति बागमती प्रदेशको मुख्यमन्त्री बन्नचाहिँ हामफालेर जानुभयो भनेर आलोचना पनि गर्छन् नि ? 

– हामफालेर गएको होइन । मुख्यमन्त्री पद धेरै दिन टिक्ने अवस्थामा छैन भन्ने मलाई थाहा थियो । शुरूमा मलाई मुख्यमन्त्री हुन नदिन प्रदेश संसदीय दलमा हराइयो । अध्यक्ष नै विरुद्धमा लाग्नुभयो । त्यसबेला उहाँको ठूलो आलोचना पनि भयो । मलाई सोध्नेहरूले पनि केपी ओलीले तपाईंलाई के गरेको भन्छन् । उहाँलाई पनि जवाफ दिएर साध्य भएन । उहाँलाई अलि टेन्सन नै भएछ । पछि मलाई बोलाएर आत्मआलोचित जस्तै भएर मैले ठूलो गल्ती गरें, तपाईंलाई मुख्यमन्त्री बनाउनुपर्थ्यो भन्नुभयो ।

त्यत्रो दुःख गरेको मान्छे, हामी सँगसँगै हिँडेका हौं । दुःख गर्नुभएको छ, यातना भोग्नुभएको छ । मलाई यो आलोचनाबाट मुक्ति दिनुहोस्, टिक्न धेरै दिन के टिक्ला र तर, पनि एकपटक मुख्यमन्त्री भइदिनुहोस् भन्नुभयो । मैले त्यसबेला अरू साथीहरूसँग पनि सल्लाह गर्नुपर्छ, परिवारमा पनि सल्लाह गर्नुपर्छ, सल्लाह गरेर भन्छु भनें । त्यसपछि माधव नेपाललाई भेटेर अध्यक्षको यस्तो कुरा छ के गरौं भनेर सोधें ।

यो कुरा सुनेर माधव नेपाल छक्क पर्नुभयो । तपाईंलाई साँच्चिकै भनेको हो ? केपी ओलीले मुख्यमन्त्री दिने भए ? भन्नुभयो । मैले, यस्तो प्रस्ताव छ तपाईंले साथ दिने हो त ? भनेर सोधें । ल ठीक छ, तपाईं अगाडि बढ्नुहोस् भन्नुभयो । तपाईंको सहयोग हुन्छ नि भनेर सोध्दा, ठीक छ, जानुहोस् न, मैले जानुहोस् भनेपछि सहयोग नै भयो नि भन्नुभयो । 

विद्या भण्डारीले पनि बोलाएर तपाईंलाई चिन्न सकिनँ, मबाट ठूलो गल्ती भयो भन्ने कुरा महसूस गर्नुभयो । शुरूमा मुख्यमन्त्री हुन नदिन उहाँ पनि लाग्नुभएको थियो । मैले त्यतिबेलै यो कुरा खुलेर भनेको थिएँ । यति सबै भएपछि मात्रै मुख्यमन्त्री बन्न गएको हो । 

पछि पार्टी विभाजन भयो । त्यसपछि माधव नेपालले फोन गर्नुभएको थियो । तपाईं अलि लामो समय मुख्यमन्त्री हुनुपर्छ । हाम्रो पार्टीमा आउनुहोस् न त, म सहयोग गर्छु मुख्यमन्त्रीमा निरन्तरता दिनुहोस् भन्नुभयो । मैले पार्टी फुटाउनका लागि मुख्यमन्त्री चाहिएन भनें । मलाई पटक–पटक फोन गर्नुभयो । मैले आइन्दा यस विषयलाई लिएर फोन नगर्नुहोला भनेपछि मात्रै फोन गर्न छाड्नुभयो । 

तपाईं माधव नेपाल र केपी ओली दुवैको नजिक रहेर काम गर्नुभयो । अहिले उहाँहरू शत्रुतापूर्ण सम्बन्धमा हुनुहुन्छ । अब कहिल्यै माधव नेपाल र केपी ओलीको पुनर्मिलनको सम्भावना देख्नुभएको छ ? 

– सम्भावना छ । नमिली सुख पनि छैन । अहिलेचाहिँ उहाँहरू उत्ताउलो भइराख्नुभएको छ । माधव नेपाल सैद्धान्तिक हिसाबले पनि नमिल्ने गठबन्धन भनेर हिँड्नुभएको छ । त्यो कसैलाई फाइदा छैन । यो चुनाव जसोतसो टर्ला । दुई नेताले आ–आफ्नो कुरा ओकलिरहेका छन् । अहिले नै दुवै नेता मिल्ने अवस्था छैन । अहिले त सबैले आआफ्नो स्थिति भोग्नैपर्छ । एउटा अवस्था यस्तो आउँछ, त्यसबेला दुई नेता नमिली सुखै हुँदैन ।