काठमाडौं, १५ माघ- ‘माघ १२ गते शुक्रबारको दिन हाम्रो २६औं वेडिङ एनिभर्सरी थियो । बिहीबार राति म र मेरी श्रीमती एनिभर्सरी सेलिब्रेसन गर्ने योजना बनाउँदै थियौँ । राति पौने १० बजेतिर इन्डियाको परिचित नम्बरबाट फोन आयो । भारतको गणतन्त्र दिवसको अवसरमा भारत सरकारले मलाई पद्मश्री पुरस्कारले सम्मान गर्ने घोषणा गरेको रहेछ । मेरा चिकित्सक साथीहरुले मलाई फोन गरेर बधाई दिनुभयो । मलाई भारत सरकारले त्यहाँको प्रतिष्ठित नागरिक सम्मान पद्मश्री पुरस्कारले सम्मान गर्ने घोषणा गरेको कुरा मेरा साथीहरुबाट थाहा पाए । त्यो खबर सुनेर मलाई एकदमै खुशी लाग्यो । हाम्रो वेडिङ एनिभर्सरीको दिन हाम्रो लागि डबल खुशी प्राप्त भयो,’ तिलगंगा आँखा प्रतिष्ठानका वरिष्ठ नेत्र विशेषज्ञ डा. सन्दुक रुइतले लोकान्तरसँग आफ्नो खुशी यसरी सुनाए ।

गत बिहीबार भारतको ६९औं गणतन्त्र दिवसको पूर्वसन्ध्यामा भारत सरकारले विभिन्न विधामा सम्मान दिइएका व्यक्तिहरुको नाम घोषणा गरेको थियो । सोही कार्यक्रममा नेपाली नेत्र चिकित्सक डा. सन्दुक रुइतलाई भारतले प्रतिष्ठित नागरिक पद्मश्री पुरस्कारले सम्मान गर्ने घोषणा गरेको हो ।

सन् १९८० मा रुइतले गरेको अध्ययनबाट मोतियाबिन्दुको शल्यक्रिया खर्च ९० प्रतिशतले कम भएको र उनले १ लाखभन्दा बढी मानिसलाई ज्योति प्रदान गरेको भन्दै भारत सरकारले पद्मश्रीबाट सम्मान गर्ने निर्णय गरेको भारतको प्रेस इन्फर्मेसन ब्यूरोले जनाएको छ ।

पढ्नकै लागि सात वर्षको उमेरमा १५ दिन हिँडे

डा. रुइत नेपालको निकै विकट जिल्ला ताप्लेजुङको ओलाङचुङगोलामा जन्मिएका हुन् । उनका बुबा सोनामले व्यपार गरेर जीविका चलाउने गर्थे । गाउँमा पठनपाठनका लागि कुनै विद्यालय थिएन । विद्यालय नभए पनि बाबुले दार्जलिङमा लगेर स्कूलमा पढाएको डा. रुइत सम्झन्छन् ।

‘मेरो घर एकदमै विकट ठाउँमा थियो । पढ्नका लागि गाउँमा कुनै पाठशाला थिएन  । म सात वर्षको भएपछि मेरो पिताले मलाई पढाउन कै लागि दार्जलिङ लानुभएको थियो,’ उनले बाल्यकालमा पढ्नकै लागि घर छाडेको दिन सम्झँदै लोकान्तरसँग भने, ‘ताप्लेजुङको ओलाङचुङगोलाबाट १४/१५ दिन हिडेर म पढ्नकै लागि दार्जिलिङ पुगेँ ।’

रुइतले दार्जलिङको मिसनरी स्कूल सेन्ट रोर्बट्मा भर्ना भएर पढाइ शुरु गरे । विद्यालय बिदाको दिन कक्षामा सँगै पढ्ने साथीहरुको आमाबुबा भेट्न आइरहन्थे । तर, उनको घर टाढा भएकोले रुइतलाई भेट्न कोही आफन्त आउँदैन थिए । उनले आफन्तलाई भेट्ने समय पनि पढेर बिताउँथे । 

‘घर फर्कन १५ दिन लाग्थ्यो । २/३ वर्षमा मात्रै घर जान पाइन्थ्यो । बिदाको समयमा अरु साथीहरु घर जान्थे । म भने दार्जलिङमै पढेर बस्थेँ । मैले त्यहाँ धेरै राम्रो शिक्षा पाएँ,’ उनले भने ।

रुइतले त्यहाँ ८ कक्षासम्म पढे । सन् १९६२ मा भारत र चीनबीच सीमा युद्ध भयो । युद्धको कारण दार्जलिङस्थित उनले पढ्दै गरेको विद्यालय बन्द भयो । त्यसपछि उनका बुबाले काठमाडौंको सिद्धार्थ वनस्थली स्कूलमा भर्ना गरिदिए । रुइतले सन् १९७० मा सोही स्कूलबाट प्रथम श्रेणीमा एसएलसी पास गरे ।

पाइलट बन्ने सपना, बने डाक्टर

दार्जलिङमा प्राथमिक तहमा पढ्दै गर्दा रुइतको सपना पाइलट बन्ने थियो । दार्जलिङमा पढ्दा बिदाको दिन रुइत कहिलेकाहीँ सिनेमा हेर्न जान्थे । सिनेमामा देखेको पाइलटको कहानी हेरेरै उनले आफू भविष्यमा पाइलट बन्छु भनेर सोच्ने गर्थे । उनलाई सिनेमामा भएको पाइलट आफैँ हुँ जस्तो लाग्थ्यो ।  रुइतले आफैँले कयौँपटक  आकाशमा काल्पनिक जहाज उडाएका पनि थिए ।

काठमाडौं आए पनि उनले आफ्नो पाइलट बन्ने सपनालाई बिर्सेका थिएनन् ।  समयले उनको पाइलट बन्ने सपनालाई परिवर्तन गरायो । काठमाडौंको सिद्धार्थ वनस्थली स्कूलमा पढ्दा उनीसँगै बहिनी याङ्ला पनि सँगै बस्थिन् ।

आफूसँगै बसेको भएर पनि रुइतले बहिनीलाई असाध्यै माया गर्थे । दाजुबहिनीको प्रेमलाई दैवको आँखा लाग्यो । बहिनीलाई क्षयरोगले च्याप्यो । राम्रोसँग उपचार नपाएपछि बहिनी याङ्लाको १४ वर्षकै उमेरमा निधन भयो । बहिनीको मृत्यूले रुइतलाई धेरै ठूलो पीडा दियो ।

आफ्नो बहिनीजस्तै धेरै नेपालीको समयमा उपचार नपाएर मृत्यु भएको घटना धेरै छन् भन्ने उनले महसुस गरे । त्यसपछि उनले आफ्नो पाइलट बन्ने सपनालाई त्यागेर डाक्टर बन्ने योजना बनाए । 

डाक्टर बन्ने योजना बनाए पनि डाक्टर पढ्न त्यति सजिलो थिएन उनलाई । गाउँमा सानोतिनो व्यपार गरेर एसएलसीसम्म पढाएका बाबुसँग छोरालाई डाक्टर पढाउन सक्ने सम्पत्ति थिएन । त्यसमाथि पनि ताप्लेजुङमा भएको रुइतको घर पहिरोले लगेपछि बाबुआमा घनकुटामा आएर व्यापार गरेर बस्थे ।

‘बहिनीको मृत्युपछि मलाई ठूलो झड्का लाग्यो । मैले नेपालमा भएका बिरामीलाई डाक्टर बनेर बचाउँछु भन्ने लाग्यो । त्यसपछि मैले डाक्टर बन्ने सपना बुन्न थालेँ ।’

पढाई राम्रै भएकाले रुइतले जसरी पनि डाक्टर बन्छु भन्ने प्रण गरे । तर, आर्थिक कठिनाइ  उनको अघि थियो । ‘म एकदमै विटक ठाउँको मान्छे । दुःख गरेर जसोतसो एसएलसीसम्म पढाउनु भएको थियो । मलाई डाक्टरी पढाउने कुरा भनेको उहाँहरुले सोच्न पनि सक्नुहुन्नथ्यो । तर, स्कूल पढ्दादेखि नै मेरो पढाइ राम्रो भएकोले डाक्टरी पढ्न हिम्मत गरेँ ।’

होटलमा भुइँ पुछेर त्रिचन्द्रमा अध्ययन

एसएलसी पास गरेपछि साइन्स पढ्न त्रिचन्द्र क्याम्पसमा भर्ना भए । उनी त्रिचन्द्रमा आइएससी पढ्दै गर्दा घनकुटाबाट आमाबुबाले केही पैसा त पठाइन्थिे । तर, बुबाले पठाइदिएको पैसाले उनलाई काठमाडौंमा बस्न नै धौधौ हुन्थ्यो । पढ्नका लागि पैसा भएन । तर, उनले घरमा गुनासो गरेनन्, बरु आफैँ केही गर्ने योजना बनाए ।

त्यसपछि उनले दरबारमार्गमा रहेको होटल अन्नपूर्णमा काम गर्न थाले ।

‘म हप्ताको ३ दिन अन्नपूर्ण होटलमा काम गर्न थालेँ । त्यहा भुइँ पुछ्ने, रिसेप्सनमा बस्ने, गेस्टहरुसँग कुरा गर्ने काम हुन्थ्यो,’ उनले भने । यसरी काम गर्दा हप्तामा २५/३० रुपैयाँ कमाइ हुन्थ्यो । उनले त्यही पैसाले आफूलाई चाहिने किताबहरु किन्ने तथा कलेजमा शुल्क बुझाउने गर्न थाले ।

उनले यसरी ८ महिनासम्म काम गरे । त्यहाँ काम गर्दा उनलाई पैसा मात्र भएन, विदेशीहरुसँग पनि बोल्नुपर्ने भएकाले अंग्रेजी पनि राम्रोसँग बोल्न सक्ने भए ।

साढे २ वर्ष त्रिचन्द्र क्याम्पसमा पढेपछि उनले एमबीबीएस पढ्न छात्रवृत्ति पाए । त्यसपछि उनले पढ्नकै लागि पैसाको तनाव लिनु परेन ।

भारतको लखनउस्थित किङ जर्ज मेडिकल कलेजमा ५ वर्ष पढे । भारतमा एमबीबीएस पास गरेपछि रुइत नेपाल नै फर्किए ।

आँखाकै डाक्टर हुने योजना यसरी बन्यो

नेपाल आएपछि उनले वीर अस्पतालमा ‘जनरल फिजिसियन’का रूपमा ३ वर्ष काम गरे ।

मेडिकल पढेर वीर अस्पतालमा काम गर्ने क्रममा उनी विकट जिल्लाहरुमा हुने स्वास्थ्य शिविरहरुमा गइरहन्थे । शिविरमा जाँदा उनले नेत्र विशेषज्ञ डाक्टर नविन चन्द्रले एकै परिवारको ७ जना विरामीको अप्रेशन गरेर आँखाको ज्योति फर्काएको देखेपछि उनलाई नेत्र विशेषज्ञ हुने सोच आयो । 

उनले फेरी भारतमा छात्रवृत्तिमा आँखाको विषयमा पढ्ने अवसर पाए । उनले अल इन्डिया इन्स्टिच्युट अफ मेडिकल साइन्समा एमडी पढ्न थाले । तीन वर्ष पढेपछि सन् १९८४ मा नेपाल फर्किएर रुइतले त्रिपुरेश्वर आँखा अस्पतालमा काम गर्न थाले ।

त्रिपुरेश्वर आँखा अस्पतालमा ८ वर्ष काम गरेपछि १९८७ मा अध्ययन गर्न १ वर्षअष्ट्रेलियागए ।अष्ट्रेलिया रहँदा उनलाई अष्ट्रेलियाया, युरोप र अमेरिकामा धेरै कामको अवसर आयो । तर, उनको योजना नेपालमै कार्य गर्ने थियो ।

नेपाल फर्किएपछि उनले सहकर्मीहरुसँग मिलेर सन् १९९४ मा तिलगंगा आँखा केन्द्रको रुपमा आँखा अस्पताल खोले ।

त्यतिबेलादेखि नै उनले आँखाको सेवालाई सामान्य नागरिकको पहुँचमा पुर्‍याउने प्रत्यात्न गरिरहे । रुइतको समूहले खोलेको तिलगंगा आँखा अस्पताल लेन्स उत्पादनदेखि नेपाली र विदेशीको समेत आँखाको उपचार गर्ने ठूलो अस्पतालको रुपमा परिचित छ । डा. रुइत सन २००६ मा रामोन म्यागासेसे पुरस्कारबाट सम्मानित भइसकेका छन् । 

उनी अहिले नेपालको वरिष्ठ नेत्र विशेषज्ञको रुपमा परिचित छन् । डा. रुइतले ३० वर्ष अघिदेखि निरन्तर नेत्र विशेषज्ञको रुपमा कार्य गर्दै आएका छन् । रुइतले यो अवधिमा १ लाखभन्दा बढीको आँखाको उपचार गरिसकेका छन् ।

गत बिहीबार भारत सरकारले घोषणा गरेको पद्मश्री पुरस्कारले नेपाल र भारतबीचको सम्बन्ध सुमधुर बन्ने उनले बताए । डाक्टर रुइतले नेपाललाई भारतीय नागरिकले हेर्ने नकारात्मक दृष्टिलाई आफूले पाएको सम्मानले परिवर्तन गर्न सफल भएको धारणा राखे ।

‘नेपाल र भारत छिमेकी देश हुन् । दुई देशबीच सम्बन्ध राम्रो हुन जरुरी छ । भारतले नेपालीलाई पुरस्कार दिनु हामी सबै नेपालीको लागि राम्रो कुरा हो । मलाई प्राप्त भएको पुरस्कारले मेरा सम्पूर्ण विरामीलाई पनि खुशी प्राप्त भएको छ,’ उनले भने, ‘भारतमा नेपालीहरु तल्लो लेभलमा मात्रै काम गर्छन् भन्ने नकारात्मक सोचलाई मैले पाएको पुरस्कारले गलत सावित गरेको छ ।’

उनले दुवै देशका नागरिकबीच आपसी सम्बन्ध राम्रो हुनुपर्ने र दुबै देशले एकअर्कालाई सम्मान गर्नुपर्ने धारणा राखे । आफूले पाएको पुरस्कार नेपालको लागि महत्वपूर्ण भएको उनको भनाइ छ ।