माघ १५, २०८०
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
कोरोनाभाइरस महाव्याधिपछि मानवले वातावरणमा पारेको दुष्प्रभावका विषयमा अनेकौं विश्लेषणहरू हुन थालेका छन् । अत्यधिक उपभोगको बानीले गर्दा पर्यावरण र प्रकृतिमा नकारात्मक प्रभाव परिरहेको विज्ञहरूको मत छ ।
हामीले गर्ने अनावश्यक उपभोगका कारण हरितगृह उत्सर्जनमा वृद्धि हुनका साथै प्राकृतिक स्रोतको अत्यधिक दोहन भइरहेको भनी सन् २०१६ मा जर्नल अफ इन्डस्ट्रियल इकोलोजीमा प्रकाशित एक अध्ययनले देखाएको छ ।
हामीले उपभोग कम गर्न थाल्ने हो भने वातावरणमा खराब असर पार्नबाट धेरै हदसम्म रोक्न सकिन्छ भन्ने निष्कर्ष उक्त अध्ययनको छ ।
हामीले यसका लागि अहिलेको व्यवहारमा सामान्य परिवर्तन गरे पुग्छ । हिँडेरै पुगिने ठाउँमा गाडीको उपयोग नगरिदिँदा विषाक्त धूवाँ उड्न पाउँदैन र वातावरण स्वच्छ हुन्छ । नुहाउँदाखेरी पानी धेरै नाश नगरे भयो । पिज्जा बर्गर जस्ता पत्रु खाना बनाउँदा पानीको अत्यधिक उपयोग गरिन्छ र स्वास्थ्यको हिसाबमा पनि तिनीहरू लाभदायक हुँदैनन् । त्यसैले त्यस्ता खानेकुरा खान छोडे भयो ।
मासु खाने बानी छोड्ने हो भने पनि प्रकृति संरक्षणमा धेरै ठूलो योगदान गर्न सकिन्छ । उपभोगका लागि औद्योगिक स्तरमै गरिने पशुपालन (एनिमल फार्मिङ) ले वनजंगलको भयवाह विनाश हुने गरेको छ र जलस्रोतको पनि चरम उपयोग बढेको छ ।
उपभोग संस्कृतिको सबभन्दा ठूलो योगदानकर्ता भनेको ईर्ष्या हो । अरूले भौतिक प्रगति गरेर अत्यधिक उपभोग अर्थात् सुखसयल गरेको देख्दा मानिसलाई त्यसैको सिको गर्न मन लाग्छ । तर प्रतिस्पर्धाको भावना त्याग्नेबित्तिकै उपभोगमा त्यति मन जाँदैन ।
पश्चिममा प्रचलित उपभोग संस्कृतिका कारण अनेकौं समस्या देखिन थालेपछि आजकल न्यूनवादी (मिनिमलिस्ट) जीवनशैलीको अवधारणा पनि अघि सार्न थालिएको छ । न्यूनवादी जीवनशैली भन्नाले हामीलाई अत्यन्त आवश्यक वस्तु मात्र किन्ने र अनावश्यक संग्रह नगर्ने हो ।
खासमा आधुनिक संस्कृतिले मानिसको जीवनको सार्थकता नै वस्तुको संग्रहमा निहित छ भन्ने भ्रमपूर्ण धारणालाई प्रोत्साहन गर्ने गरेको छ । यसअनुसार, जति बढी वस्तु आफूसँग भयो त्यति नै आफू सफल तथा समृद्ध हुन्छु भन्ने सोच मानिसमा पलाएको देखिन्छ । डिपार्टमेन्टल स्टोरमा गएर सामान किन्नुमा नै खुशी अडेको सोच मानिसहरू पाल्न थालेका छन् । पश्चिममा तनावमुक्तिका लागि मानिसहरू शपिङ मल जाने गरेका छन् र खरिदलती (शपाहोलिक) को संख्या बढ्दो छ ।
मानिसहरूको यही सोचलाई भजाउँदै डिपार्टमेन्टल स्टोरहरूले अनावश्यक खरिद गराउन विभिन्न रणनीति बनाउने गरेका छन् । ग्राहकको आँखा पर्ने ठाउँमा रंगीचंगी सामान राख्दा ध्यान आकर्षण हुने र किन्न मन लाग्ने उनीहरूलाई थाहा छ । अनि मधुरो संगीत बजाइदिँदा पनि मानिसलाई एकोहोरो बनाएर सोचविचार क्षमतालाई थाती राख्दै सामान किन्न मन लाग्ने पनि उनीहरूले बुझेका छन् । त्यसैले डिपार्टमेन्टल स्टोर जाँदा हामीले जहिले पनि मानसिक तयारी गरेर हिँड्नुपर्छ । घरमा अत्यन्त आवश्यक कुरा मात्र म किन्छु भन्ने सोच राखेर शपिङ गर्न जानुपर्छ ।
दिमाग नलगाउने रोबोटिक उपभोक्ता संस्कृतिका कारण मानिसहरू तनावमा रहने गरेका छन् । सामान किन्नका लागि बढी पैसा कमाउने ध्येयका साथ धेरैथरी काम गर्ने, परिवारलाई समय दिन नभ्याउने, आत्मचिन्तन नगर्ने लगायतको प्रवृत्तिले मानसिक अशान्ति दिन्छ । अनि त्यस अशान्तिबाट मुक्तिका लागि मानिस मनोरञ्जनको खोजी गर्न थाल्छ । तर मनोरञ्जनका साधनले क्षणिक खुशी मात्र दिन्छन् । अझ तिनमा देखाइने तडकभडकले झन् मानिसलाई त्यस्तै जीवनशैली अपनाउने लालसा जाग्छ ।
वास्तवमा वस्तुहरूले अल्पकालीन सन्तुष्टि मात्र दिन्छन् र स्थायी आनन्दबाट वञ्चित गर्छन् भनी हामीले बुझ्नु जरूरी छ । अनि हामी स्पष्ट हुनुपर्छ, उपभोक्तावादले धनीहरूलाई थप धनी बनाउने काम मात्र गर्छ । उपभोक्ता संस्कृतिको सबभन्दा ठूलो हतियार विज्ञापन हो र विज्ञापनले अभिजात वर्गको जीवनशैलीलाई आकर्षक रूपमा देखाएर दर्शकहरूमा अपर्याप्तताको गहिरो भाव उत्पन्न गराउँछ । यसले थप मानसिक तनाव दिन्छ र तनाव शान्तिका लागि वस्तु खरिद गर्न मन लाग्ने बनाउँछ ।
हाम्रा धर्मग्रन्थहरूले अत्यधिक उपभोग नगर्नका लागि उपदेश दिएका छन् । भोगलाई ग्रन्थहरूले पूरै निषेध गरेका छैनन् । चार्वाकको ऋण गरेर भए पनि घिउ खाऊ, मोजमज्जा गर भन्ने दर्शन पनि हाम्रै विराट संस्कृतिमा अटाएको छ ।
तर अनावश्यक उपभोगलाई निन्दनीय मान्दै ईशावास्योपनिषद्को पहिलो मन्त्रलाई आदर्शवाक्य बनाइएको छ :
ईशावास्यमिदं सर्वं यत्किञ्च जगत्यां जगत् ।
तेन त्यक्तेन भुञ्जीथा मा गृधः कस्यस्विद्धनम् ।।
यसको अर्थ हुन्छ– जड चेतन प्राणीहरू भएको यो समस्त सृष्टि परमात्माले व्याप्त छ । मनुष्य यसका पदार्थहरूको आवश्यकतानुसार भोग गरोस् । यो सबै मेरो हैन भन्ने भाव राखेर संग्रह नगरोस् ।
यस मन्त्रलाई जीवनमा अवलम्बन गर्ने हो भने लोभलालचको जालमा फसिदैन र त्यागको भावले आनन्द पनि दिन्छ ।
त्यस्तै श्रीमद्भागवतमा लेखिएको छ :
यावद् भ्रियेत जठरं तावत् स्वत्वं हि देहिनाम् ।
अधिकं योऽभिमन्येत स स्तेनो दण्डमर्हति ।। (सप्तमस्कन्ध, चतुर्दश अध्याय, आठौं श्लोक)
यसको अर्थ हुन्छ, पेट भर्नका लागि चाहिने जति सम्पत्ति नै एक व्यक्तिका लागि पर्याप्त छ । त्यसभन्दा बढीको इच्छा गर्ने व्यक्ति दण्डनीय छ ।
यही भावलाई महात्मा गान्धीले पनि आफ्नो शैलीमा व्यक्त गरेका छन् । उनका अनुसार, प्रकृतिसँग संसारको आवश्यकता पूरा गर्नका लागि सबै कुरा छ तर उसले मानिसको लोभलालच चाहिँ पूरा गर्न सक्दैन ।
त्यसैले उपभोग र लालचको जालबाट बच्नका लागि हामीले न्यूनवादी तथा त्यागवादी जीवनशैली अपनाउनुपर्छ । उपभोगवादी सोचले प्राकृतिक विनाश तथा मानसिक शान्तिको लोप गरिरहेको वर्तमान परिस्थितिमा प्राचीन धर्मग्रन्थहरूको निर्देशन पालना गर्नुमा नै यस जगतको र मानवको हित छ ।
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
नेकपा एमालेसँग मिलेर नयाँ समीकरण बनाउने प्रयास भइरहेका बेला भित्रभित्रै वैकल्पिक गठबन्धनका लागि पनि प्रयास गरेपछि नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा फेरि एकपटक चिप्लिएका छन् । देउवाले एमालेसँ...
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
सृष्टिमा हरेक चीजको एउटा अति हुन्छ, जसलाई हामी सीमा भन्ने गर्छौँ, जलाई उसले आउँदा सँगै लिएर आएको हुन्छ र जेजति गर्छ यसैभित्रै रहेर गर्छ । अति पार गर्नासाथ उसको अस्तित्व पनि समाप्त हुन पुग्छ । अति पार गरेपछि नदी...
नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलन कतिपटक विभाजन भयो ? पुनः एकता, मोर्चा गठन, विघटनलाई हेर्दा यसको जोडघटाउको लामै शृङ्खला बन्छ । र, त्यसमा मूलधारको राजनीतिबाट विभाजित कम्युनिस्ट पार्टी अर्थात् वामपन्थी पार्टीहरूको विसर्...
नेपालको निजामती सेवा (समग्र प्रशासन) कम व्यावसायिक भएको आरोप लाग्दै आएको छ । कर्मचारीहरूमा बुझाइको स्तर सतही देखिन थालेको छ । सकारात्मक सोच पनि खस्किएको छ । प्रस्तुतिमा आत्मविश्वास होइन, हीनभावना देखिन थालेको ...