पछिल्लो समय अन्य मुलुकमा जस्तै नेपालमा पनि कोरोना भाइरस (कोभिड– १९)को संक्रमण बढ्दै गएको छ । यस्तो अवस्थामा सरकारले स्वास्थ्य सुरक्षालाई विशेष प्राथमिकतामा राख्दै जनताको सुरक्षा गर्न सक्नुपर्छ ।

सरकारले अहिलेसम्म कोरोना रोकथामका लागि प्रयास नै नगरेको त हैन, तर गरिएका प्रयासहरूको पनि सही व्यवस्थापन हुन नसक्दा जोखिम झन् बढेको छ ।

संक्रमितहरूलाई राख्ने क्वारेन्टीनबाट नै पछिल्लो समय महामारी फैलन थालेको देखिएको छ ।

सरकारले क्वारेन्टीनलाई व्यवस्थापन गर्न नसक्नुको परिणाम हो यो ।

क्वारेन्टीनमा मानिसलाई ‘भेडाबाख्रा’ राखिएजस्तो अवस्था सिर्जना भएको छ । सरकारले तत्काल यसको व्यवस्थापन गरेर कोरोना परीक्षणको दायरा विस्तार गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । 

स्वास्थ्यकर्मी, सुरक्षाकर्मीहरू पछिल्ला समय असुरक्षित देखिएका छन् । उनीहरूको स्वास्थ्य सुरक्षाको स्तर बढाउनेतर्फ लाग्नुपर्ने देखिन्छ ।

अहिले सबैभन्दा ठूलो समस्या के देखिएको छ भने, स्वास्थ्य सामाग्री खरिद गर्दा गलत ढंगबाट खरिद हुने र धेरै रकम दुरुपयोग भएको, भ्रष्टाचार भएको आशंका गर्न थालिएको छ ।

यसले सरकारले प्रशासनिक सुधार गर्न जरुरी छ भन्ने देखाएको छ ।

अर्थतन्त्र पुनरुत्थानमा सरकारको भूमिका

स्वास्थ्यको क्षेत्रमा आइपरेका यस्ता समस्याहरूको साथै कोरोना महामारीका कारण नेपालको आर्थिक क्षेत्र पनि ग्रस्त बनेको छ । रोजगारीको अभाव छ भने सामान्य जीवनस्तर पनि कठिन भएको छ ।

यसबीचमा उद्योगी व्यवसायीले राहत माग गरिरहेका छन् भने अर्कातिर जनताको जीवनस्तर चलायमान बनाउन राहतका कार्यक्रम विस्तार गर्नुपर्ने दबाब सरकारलाई छ ।

लाखौं युवाहरूका लागि रोजगारी गर्नुपर्ने अवस्था छ ।

सामान्य अवस्थामा कृषिजन्य वस्तुको आयात ठूलो मात्रामा हुने गरेको छ । तर अहिले महामारीका कारण आयात धेरै नै घटेको छ, जसका कारण भुक्तानी सन्तुलनमा पनि केही सुधार भएको छ । यद्यपि कृषिजन्य वस्तुको आयात बढ्दै गएको छ ।

यस्तो आयात नियन्त्रण गर्नका लागि कृषि क्षेत्रमा उत्पादन बढाउनेतर्फ सरकारको ध्यान केन्द्रित हुनु जरुरी छ । तरकारी, फलफूल, जडीबुटी, खाद्यान्नहरूको उत्पादन बढाउन विशेष ध्यान दिनुपर्छ ।

यी सब गर्नका लागि बैंकहरूबाट सहुलियतपूर्ण ऋण, पुनर्कर्जा लगायतको व्यवस्था बजेट तथा मौद्रिक नीतिमार्फत गरिएको छ ।

यस वर्षको मौद्रिक नीतिमार्फत धेरै सकारात्मक कार्यक्रमहरू आएका छन्, तर कार्यान्वयनमा ल्याउने क्षमता पनि सरकारले देखाउनुपर्नेछ । नेपालको मूल समस्या भनेकै कार्यन्वयन हो ।

हामी कुरा ठूलाठूला गर्छौं, तर कार्यान्वयनमा ल्याउनका लागि हामीसँग क्षमता र दक्षताको अभाव हुँदै आएको छ । सरकारले यसलाई सुधार्नुपर्छ ।

अहिले सबैले आवाज उठाइरहेका छन् । हामीले पनि सरकारलाई पटक–पटक सुझाव दिएका छौं । अहिले लगानी वृद्धि गर्नमा सरकारको ध्यान केन्द्रित हुनुपर्छ । अहिले नेपालमा पूर्वाधारको अभाव छ ।

अहिले मुलुक दोहोरो समस्यामा फसेको छ । एकातिर कोरोना भाइरसको महामारीका कारण ठूलो संकट उत्पन्न भएको छ भने अर्कातिर अविरल वर्षाका कारण ठूलो मानवीय तथा भौतिक क्षति भएको छ ।

अहिलेकै अवस्थामा पनि पूर्वाधारहरू क्षतविक्षत छन् । त्यसकारण नेपालमा लगानी प्रबर्द्धन नहुनुमा पूर्वाधारको विकास नहुनु पनि प्रमुख कारण हो । त्यसकारण पूर्वाधारको विकास गर्दै लगानीमैत्री वातावरण सिर्जना गर्नतर्फ सरकार लाग्नुपर्छ ।

पछिल्लो समय मुलुकमा कोरोना संक्रमणको दर झन् झन् बढ्दै गइरहेको छ । महामारी बढ्दै जाँदा पुनः लकडाउन गर्न सरकारलाई विज्ञहरूले सुझाव दिइरहेको सुनिन्छ । 

मैले पहिलेदेखि नै भन्दै आइरहेको छु, लकडाउन गरिएपनि आर्थिक गतिविधि कुनै हालतमा रोक्नुहुँदैन । सामाजिक दूरी कायम गर्नु आवश्यक छ, यसलाई अनिवार्य कायम गराउनै पर्छ । लकडाउन पनि यसकै लागि हो ।

हातमा स्यानिटाइजर लगाउने, साबुनपानीले धुने, मुखमा मास्क लगाउने त गर्नै पर्छ । उद्योगहरू चलाउँदा पनि यसमा ध्यान दिनुपर्छ ।

अहिलेको अवस्थामा विद्युतको उत्पादन तथा खपत बढाउनु जरुरी छ । पेट्रोलियम पदार्थबाट चल्ने गाडीलाई विस्थापन गर्दै विद्युतीय गाडीको उपभोग वृद्धि गर्नुपर्छ ।

स्वदेशमा उत्पादन भएका बिजुलीको सदुपयोग गर्नतर्फ सरकार लागेमा यसले खर्च घट्न जान्छ भने वातावरण प्रदूषणको दर पनि घट्न जान्छ, यसकारण सरकाले पेट्रोलियम पदार्थको आयात घटाउनतर्फ लाग्नुपर्छ ।

समग्रमा सरकारले खर्च गर्ने क्षमतामा सुधार गर्ने, विकास आयोजना समयमै सक्न क्षमता प्रदर्शन गर्ने, पूँजीगत खर्च सही ढंगले बढाउनेतर्फ ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ ।

अर्थतन्त्र पुनरुत्थानमा निजी क्षेत्रको भूमिका

कोरोना भाइरसको महामारीका कारण उद्योगधन्दाहरूलाई पनि समस्या परेको छ । यद्यपि समस्याबाट माथि उठाउनका लागि अब उद्योगी व्यवसायी लाग्नुपर्ने समय आएको छ ।

अब कोरोना भाइरसबाट बच्नका लागि सुरक्षाका उपायहरू अवलम्बन गर्दै उद्योगधन्दाहरू सञ्चालनमा ल्याउनु पर्दछ ।

पूर्ण रूपमा बन्द भएका उद्योगहरूलाई आंशिक रूपमा नै भएपनि सञ्चालनका लागि तयार हुनुपर्छ ।

यस्तै अहिले आंशिक रूपमा सञ्चालन भइरहेका उद्योगहरूलाई पूर्णकालीन सञ्चालनमा ल्याउनुपर्छ ।

अहिले रोजगारीको समस्या पनि बढेको छ । बेरोजगार युवाहरूलाई निजी क्षेत्रले रोजगारी दिनुपर्छ । उद्योगी तथा व्यवसायीहरू सुरक्षित तथा उत्साहित भएर लाग्नुपर्छ ।

नागरिक समाजको भूमिका

विश्व स्वास्थ्य संगठन तथा नेपाल सरकारले तयार गरेको सामाजिक दूरीका मापदण्डको पालना गर्ने र गराउनेतर्फ नागरिक समाज अग्रसर हुनुपर्छ । समाजमा जनचेतना फैलाउनेतर्फ पनि नागरिक समाजको ध्यान जानुपर्छ ।

बेरोजगार भएकाहरू, जीवन धान्न गाह्रो भएकाहरू तथा अप्ठ्यारोमा परेकाहरूलाई नागरिक समाजले आफ्नो क्षमताले भ्याएसम्म सहयोग गर्नुपर्छ । दुःखका समयमा एकले अर्कालाई साथ र सहयोग दिनुपर्छ ।

यसरी हल गर्न सकिन्छ बेरोजगारी समस्या

सरकार, निजी क्षेत्र तथा नागरिक समाज सबै मिलेर बेरोजगारीको समस्या हल गर्न अग्रसर हुनुपर्छ । महामारीका समयमा बाह्य मुलुकमा रहेका नेपाली जनशक्ति नेपाल भित्रिएका छन् भने कतिपय भित्रिने क्रममा रहेका छन् । उनीहरूबाट सीप र क्षमताको प्रयोग गर्न तथा गराउन सबैले भूमिका खेल्नुपर्छ ।

अहिले कृषि क्षेत्रमा बढी सम्भावना छ भने यस क्षेत्रले ठूलो संख्यालाई रोजगारी दिलाउन सक्छ । नेपालका धेरै जमिनहरूलाई खेतीयोग्य जमिन बनाई उत्पादनतर्फ अग्रसर हुनुपर्छ । यसले विदेशबाट हुने आयातलाई प्रतिस्थापन गर्न ठूलो सहयोग गर्छ ।

उद्योगधन्दाहरूले पनि बेरोजगार युवाहरूलाई काम दिन सक्नुपर्छ ।

निर्माणका क्षेत्रहरूलाई चुस्त दुरुस्त अगाडि बढाउने र निर्माणका लागि युवाहरूलाई परिचालन गर्नेतर्फ सरकार चुक्नुहुँदैन ।

अन्य नयाँ कामका लागि सरकारले युवाहरूका लागि सीप विकास तालिमको व्यवस्थापन गर्नुपर्छ र सोही सीपलाई सदुपयोग गर्नेगरी रोजगारी दिलाउन सक्नुपर्छ ।

(लोकान्तरकर्मी परिवर्तन देवकोटासँग गरेको कुराकानीमा आधारित)

पढ्नुहोस्, यसअघिका भागहरू :

सरकारले खर्च कटौती गरी आर्थिक पुनरुत्थानमा ध्यान दिए बजार चलायमान हुन्छ– डा. रघुवीर विष्ट

आर्थिक पुनरुत्थानका लागि कृषिमा लगानी, यी हुन् सरकारले तत्काल गर्नुपर्ने काम : पवन गोल्यान

आर्थिक पुनरुत्थानका लागि ३ वर्षे रणनीतिक योजना बनाएर अगाडि बढौं– डा. चन्द्रमणि अधिकारी

अर्थतन्त्रलाई माथि उकास्न एउटा रोडम्यापमा काम र अध्ययन गरिरहेको छु : शेखर गोल्छा

कोरोना संकटका बेला नेपालीलाई यसरी दिन सकिन्छ स्वदेशमै रोजगारी

कोरोनाले ‘कक्रक्क’ पारेको अर्थतन्त्र उकास्ने सूत्र : कुन देशले कस्तो प्याकेज ल्याए ?

अर्थतन्त्रमा गरेको लगानी डुब्न नदिन सरकारको दूरदर्शिता आवश्यक छ : प्रा.डा. कुशुम शाक्य

स्वदेशमै रोजगारी सिर्जनाका लागि सरकारले अनिवार्य गर्नुपर्ने यी हुन् ८ काम

सरकारले व्यवसायीलाई हेरोस्, हामी बेरोजगार युवा परिचालन गर्ने अगुवा बन्छौं : दीपक मल्होत्रा

सरकारले व्यवसायीलाई हेरोस्, हामी बेरोजगार युवा परिचालन गर्ने अगुवा बन्छौं : दीपक मल्होत्रा

१५औं पञ्चवर्षीय योजनाले अब काम गर्दैन, अर्थतन्त्रको संरचना नै बदल्नुपर्छ– हरि रोका

१५औं पञ्चवर्षीय योजनाले अब काम गर्दैन, अर्थतन्त्रको संरचना नै बदल्नुपर्छ– हरि रोका

अर्थतन्त्र चलाउने उपाय : सस्तो व्याजमा ऋण दिएर रोजगारी बढाऔं

अब कोरोनाभाइरससँगै बाँच्न सिकौं, सुरक्षाका उपायसहित काममा फर्कौं : विष्णु अग्रवाल

सरकारको खर्च कटौती गर्ने ढंग पुगेन, विकराल अवस्था आउन सक्छ : अर्थविद् डा. खनाल

बजेट 'रिभाइज' गरौं, राजनीतिक दबाबका कार्यक्रम हटाऔं– डा. जगदीशचन्द्र पोखरेल [अन्तर्वार्ता]

कोरोनापछिको अर्थतन्त्र : 'सरकार निरीह छ, पर्ख र हेरको अवस्थामा बस्नुको विकल्प छैन'

कोरोना संकट : यसरी उकास्न सकिन्छ नेपालको अर्थतन्त्र