बर्दिया जिल्लाको खैरापुर लोपोन्मुख कृष्णसारको प्राकृतिक एवं स्थायी बासस्थान हो ।

लोपोन्मुख कृष्णसारको प्राकृतिक बासस्थान रहेको एसियाकै एक मात्र स्थान भए पनि प्रचारप्रसारको अभावमा यहाँ पर्यटकीय गतिविधि निकै न्यून छ ।

अर्कातर्फ कृष्णसारको संरक्षणमा पनि चुनौती छ ।

कृष्णसार संरक्षण क्षेत्र कार्यालय खैरापुर गुलरिया बर्दियाको गणना अनुसार अहिले यहाँ १६५ कृष्णसार छन्, तिनमा ४१ भाले र १२२ पोथी तथा २ बच्चा रहेको तथ्यांक छ ।

लोपोन्मुख कृष्णसार पाइने एक मात्र ठाउँ भए पनि पर्यटक आवागमन निकै न्यून रहेको रेञ्जर आशिष त्रिपाठीले बताए ।

‘प्रचार प्रसारको कमीका कारण यो ठाउँ पर्यटकीय क्षेत्रका रूपमा विकसित हुन सकेको छैन । अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकको भ्रमण एकदम कम मात्र छ । स्थानिय पर्यटक भने दिनको १५ देखि २० जना आउने गरेका छन्,’ त्रिपाठीले लोकान्तरसँग भने ।

१६.९५ हेक्टरमा फैलिएको संरक्षण क्षेत्रमध्ये ५.५ हेक्टरमा कृष्णसारहरूको बसोवास रहेको छ, जसलाई तारबारले घेरिएको छ । 

कृष्णसारहरू झुण्डमा बस्ने गर्छन् । उनीहरूको मुख्य आहारा घाँस हो ।

संरक्षण कार्यलयले घाँसको कमीका बेला कोदो, जौ, मुसुरोजस्ता अन्न बालीहरू पनि दिने गरेको छ ।

यस लोपोन्मुख प्रजातिलाई अहिले शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जमा पनि सारिएको छ ।

यादव समुदायको बसोबास रहेको खैरापुरमा कृष्णसारलाई भगवान कृष्णको अवतार पनि मानिन्छ ।

त्यसकारण कृष्णसारको शिकार नगन्य छ ।

व्यवस्थापनमा चुनौती

कृष्णसार संरक्षण क्षेत्र भनिएता पनि क्षेत्रभित्रै रहेको बस्ती अहिले कृष्णसार संरक्षणको मुख्य चुनौती बनेको छ ।

रेञ्जर आशिष त्रिपाठीका अनुसार, १४२ घरधुरी रहेको उक्त बस्ती हटाउन पटकपटक पहल हुँदा पनि अहिलेसम्म हटाउन नसक्दा व्यवस्थापन मुख्य चुनौती बन्न पुगेको हो । 

त्यसैगरी संरक्षणभित्रै निर्मित गौशाला पनि कृष्णसार संरक्षणको अर्को चुनौतीका रूपमा रहेको छ ।

९ सयभन्दा बढी छाडा गाईवस्तु रहेको उक्त गौशाला पनि संरक्षण क्षेत्रभित्र नै रहेको छ । 

चरणका क्रममा उनीहरूबाट सर्ने विभिन्न रोग पनि कृष्णसार संरक्षणको एउटा मुख्य चुनौती हो । ती रोगहरूका कारण कृष्णसार मर्ने गरेका छन् ।

संरक्षण क्षेत्रभित्रकै बस्तीमा भुस्याहा कुकुरको टोकाइबाट पनि कृष्णसारहरू मर्ने गरेका छन् ।

चितुवा र हाइना जस्ता जंगली जनावरको आक्रमणमा पनि कृष्णसार पर्ने गरेको छ ।

गत वर्ष मात्रै चितुवाको आक्रमणमा परी ६५ कृष्णसार मरेका थिए ।