टर्कीमा एर्दोआनको अर्को परीक्षा : दुई दशकदेखिको सत्ता जोगाउन विपक्षीको कडा चुनौती

टर्की (टुर्किये) मा आगामी साता (मे १४) राष्ट्रपति निर्वाचन हुन गइरहेको छ । 

विगत २० वर्षदेखि टर्कीमा शासन चलाइरहेका राष्ट्रपति रेचेप तैयिप एर्दोआनलाई यसपालि निकै कठिनाइको सामना गर्नु परिरहेको अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यममा प्रकाशित सामग्रीहरूमा उल्लेख गरिएको छ । एर्दोआनको जस्टिस यान्ड डिभलोपमेन्ट (अदालत वे कलकिन्मा–एके) दलले सत्तामा लामो समयदेखि हालीमुहाली गरिरहेकोमा विपक्षी गठबन्धनले उसको सत्ता खोस्न सक्ने आकलन गरिएका छन् । 

सन् २००२ देखि प्रधानमन्त्री बनेका एर्दोआनले संविधान संशोधन गराएर सन् २०१४ देखि राष्ट्रपति बनेर टर्कीमा शासन चलाइरहेका छन् । यति लामो समयदेखि सत्तामा रहँदा एर्दोआनले निरंकुश चरित्र देखाएको भनेर आलोचना पनि गरिएको छ । 

हुन त टर्की अहिलेको अवस्थामा संसारको १९औं ठूलो अर्थतन्त्र हो र उसको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन लगभग ९०६ अर्ब डलर छ । शायद एउटै दलको नेतृत्वमा लामो समयसम्म शासन चलेकाले देशमा स्थिरता कायम भई टर्कीलाई आर्थिक प्रगति गर्न सहज भएको हुन सक्छ । तर एर्दोआनको पछिल्लो कार्यकालमा टर्कीको अर्थतन्त्रमा नराम्रो धक्का लागेको छ । 

द फाइनान्सियल टाइम्सका एन्ड्रु इंग्ल्यान्ड र एडम सामसनको सामग्रीमा उल्लेख भएअनुसार, टर्कीमा अहिले आम्दानीभन्दा खर्च बढी भएको (करेन्ट अकाउन्ट डेफिसिट) अवस्था छ । अनि देशमा विदेशी मुद्रा सञ्चिति पनि निकै कम छ । 

अर्थतन्त्रमा आएको संकटका कारण एर्दोआनको लोकप्रियतामा कमी आइरहेको छ । त्यसमाथि उनले देशमा महंगी बढ्दा समेत ब्याजदर नबढाउने वित्तीय नीति अपनाएकाले अर्थतन्त्र उकासिन समस्या परिरहेको छ । मर्निङ कन्सल्ट डट्कमका अनुसार, मूल्यवृद्धि अहिले पनि ५० प्रतिशतभन्दा बढी छ भने टर्किश मुद्रा लिराको मूल्य पोहोर जुलाईयता १३ प्रतिशतले घटेको छ । 

त्यसमाथि गत फेब्रुअरी महिनामा गएको विनाशकारी भूकम्पका कारण ५० हजारभन्दा बढी मानिसले ज्यान गुमाउँदा एर्दोआन सरकारले समुचित व्यवस्थापन गर्न नसकेको भन्दै सर्वसाधारण आक्रोशित छन् । विपतपछिको पुनर्निर्माणका लागि ३५ अर्ब डलर खर्च लाग्ने आकलन गरिएको छ र त्यो पैसा कहाँबाट जुटाउने भन्ने कुनै स्पष्ट कार्ययोजना सरकारले नबनाएको आरोप छ । 

जनताको आक्रोशबाट ध्यान मोड्न एर्दोआनले निर्वाचन अभियानमा कट्टरपन्थी कुरा गर्न थालेको बताइन्छ । गत साता चुनावी सभालाई सम्बोधन गर्ने क्रममा एर्दोआनले विपक्षीहरू पश्चिमको उदारवादी एजेन्डाको पछि लाग्दै टर्किश परम्परालाई भत्काउन उद्यत रहेको भनेर आलोचना गरेका थिए । विशेषगरी विपक्षीहरूले तेस्रो लिंगी र महिलाको अधिकारको विषय उठाएर पश्चिमको एजेन्डा लाद्न खोजेको उनको आरोप छ । 

आफूलाई समर्थन गर्ने इस्लामिक कट्टरपन्थीहरूको मत एकढिक्का रहोस् भनी उनले यस्तो कुरा गरेको बताइन्छ । सारांशमा भन्नुपर्दा आफ्नो सरकारको आर्थिक असफलतालाई ढाकछोप गर्न उनी सांस्कृतिक मूल्यमान्यतालाई हतियार बनाउन खोज्दैछन् । 

तर फ्रान्स२४ मा प्रकाशित शोना भट्टाचार्य र लुडोभिच दे फुकोको सामग्रीमा उल्लेख गरिएअनुसार, एर्दोआनलाई समर्थन गर्दै आएका कन्जर्भेटिभ महिला मतदाताहरू समेत उनीसँग विरक्त हुन थालेका छन् । महिलालाई टाउको छोप्ने वस्त्र हेडस्कार्फ लगाउन नपर्ने निर्णय लिएर लोकप्रियता हासिल गरेका एर्दोआनले सन् २०२१ मा महिलाविरुद्धको हिंसासम्बन्धी इस्तानबुल महासन्धिबाट टर्कीलाई हटाए । 

अनि उनले आफ्नो दलीय गठबन्धनमा दुईवटा चरम कट्टरपन्थी दलहरूलाई समावेश गरेका छन् । ती दलहरूले महिलालाई घरेलु हिंसाबाट संरक्षण गर्ने कानून खारेज गराउनका लागि पैरवी गरिरहेका छन् । यस्तो स्थितिमा महिला मतदातालाई एर्दोआनप्रति वितृष्णा जाग्नु स्वाभाविक हो । 

एर्दोआनप्रति जनताको आक्रोश रहेको बेलामा विपक्षी उम्मेदवारहरू उत्साहित भइरहेका छन् । उनलाई सबभन्दा ठूलो चुनौती कमाल किलिचदारोग्लुले दिइरहेका छन् । ठूलो विपक्षी गठबन्धनका उम्मेदवार कमाललाई धेरैजसो निर्वाचन सर्वेक्षणले एर्दोआनभन्दा अघि रहेको देखाइरहेका छन् र त्यसले एर्दोआन पक्षलाई तनाव दिइरहेको बताइन्छ । 

अन्य दुई उम्मेदवार मुहर्रम इन्से र सिनान ओगान पनि प्रतिस्पर्धामा छन् । तर उनीहरूको समर्थन सूचकांक २ देखि ६ प्रतिशत मात्र रहेकाले उनीहरू चुनौती दिन सक्ने स्थितिमा छैनन् । उनीहरूले काटेको भोटका कारण निर्वाचन दोस्रो चरणमा जाने सम्भावना चाहिँ छ । 

कमाल नेतृत्वको विपक्षी गठबन्धनले मतदातालाई लोभ्याउनका लागि विभिन्न किसिमका प्रतिबद्धता गरिरहेको छ । अर्थतन्त्र उकास्ने, राजनीतिक प्रणालीलाई लोकतान्त्रीकरण गर्ने, राजनीति र धर्मलाई अलग्याउने अनि पश्चिमसँग टर्कीको सम्बन्ध सुधार गर्ने उनीहरूको भनाइ छ । 

तर समस्या के भने गठबन्धनका प्रत्येक दलको वैचारिक अडान फरक–फरक छ । यस्तो स्थितिमा एर्दोआन पराजित भएछन् भने पनि गठबन्धनले सहज रूपमा शासन गर्न सक्छन् कि सक्दैनन् भन्ने प्रश्न पनि छ । 

खासमा मतदाताहरूलाई अरू कुराको भन्दा पनि आर्थिक पुनरुत्थानको चिन्ता बढी छ । विगत दुई दशकमा पहिलोपटक चरम आर्थिक संकट बेहोरिरहेको टर्कीलाई पुनः सामान्य स्थितिमा फर्काउने चुनौती नयाँ सरकारले बेहोर्नुपर्छ । एर्दोआनका समर्थकहरू यस चुनौतीको सफल सामना आफ्ना नेताले मात्र गर्न सक्ने तर्क गर्छन् । 

अनि टर्कीको राजनीतिक प्रणाली, धर्मनिरपेक्षता र वैदेशिक सम्बन्धका विषयहरू पनि आफैंमा जटिल छन् । एर्दोआनले लामो समयसम्म सत्तामा पकड राख्दा यी विषयलाई आफूअनुकूल सञ्चालन गर्ने गरेका थिए । तिनमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याउन सहज छैन । 

टर्की युरोप र एसियाको बीचमा भूरणनीतिक महत्त्वको स्थानमा रहेकाले आउँदो राष्ट्रपति निर्वाचनको भूराजनीतिक सान्दर्भिकता पनि छ । छिमेकी मुलुक सिरियामा अनि अफ्रिकी मुलुक लिबियामा टर्कीको सैन्य संलग्नता रहेकाले एर्दोआनले गैरपश्चिमी शक्ति चीन र रुससँग सुमधुर सम्बन्ध राखिरहेका छन् । विशेषगरी रुस ती दुई देशमा सैन्य शक्तिका रूपमा उदाएकाले रुससँग सुसम्बन्ध कायम नभएमा टर्कीलाई अप्ठ्यारो पर्ने स्थिति छ । 

उता चीनले चाहिँ टर्कीमा व्यापक रूपमा लगानी गरी भूआर्थिक प्रभाव पारिरहेको छ । अनि टर्कीको छिमेकमा रहेको पश्चिम एसियामा चीनले कूटनीतिक सफलता (इरान–साउदी अरब सम्बन्ध सुधार) हासिल गरिरहँदा चीनसँग पनि सुसम्बन्ध कायम गर्नु हितकारी हुने निष्कर्ष टर्किश सरकारले निकालेको छ । 

टर्कीमा पश्चिमको प्रभाव चाहिँ दिनदिनै घटिरहेको छ । अमेरिका र युरोपेली संघले टर्कीमा पश्चिमी शैलीको लोकतन्त्रमा जोड दिइरहेको भए पनि एर्दोआनले त्यसलाई प्रतिकार गर्दै आइरहेका छन् । 

अझ उनले त मानवअधिकार सन्धिहरूको अवज्ञा गर्दै पश्चिमविरोधी कदमहरू चाल्न थालेका छन् । तर पश्चिमी सैन्य गठबन्धन नेटोको सदस्य रहेको टर्कीलाई अतिरिक्त दबाब दिन नसकिने भएकाले पश्चिमाहरू केही गर्न सकिरहेका छैनन् । 

उता विपक्षी दलहरूले चाहिँ पश्चिमसँग सुमधुर सम्बन्ध बनाउनुपर्ने भनाइ राखिरहेका छन् । आर्थिक संकटको नकारात्मक असर घटाउन अनि पश्चिमसँग राजनीतिक तथा कानूनी अनुकूलन गर्दै लाभ लिन अग्रसर हुनुपर्ने उनीहरूको धारणा छ । त्यसैले गर्दा पनि शायद सबैजसो पश्चिमी सञ्चारमाध्यमहरूमा कमाल किलिचदारोग्लुलाई बढी स्पेस दिइएको छ । 

त्यसो भन्दै कमालले रुस र चीनसँग सम्बन्ध बिगार्न खोजेका छन् भन्ने अर्थ लगाउन मिल्दैन । उनले पश्चिम र गैरपश्चिम दुवैसँग सन्तुलन मिलाउनुपर्ने अभिव्यक्ति दिइरहेका छन् ।

तर टर्कीले मतदाताहरूले के सोचिरहेका छन् भन्ने कुराको भेउ पाउन गाह्रो भएकाले निर्वाचन परिणामको भविष्यवाणी गर्न नसकिने स्थिति छ । हाबरटुर्क अन्लाइन पत्रिकाका मुहर्रम सारिकायाका अनुसार, यस निर्वाचनमा मौन मतदाताहरू निर्णायक रहनेछन् । दलका क्याडरभन्दा भिन्न सर्वसाधारणका रूपमा उनीहरूले कुनै दलप्रतिको बफादारी देखिने क्रियाकलाप नगरेकाले कसलाई भोट दिन्छन् भन्ने खुलेको छैन । 

लामो समयसम्म एर्दोआनले टर्कीमा शासन गरेकाले उनको विकल्प आवश्यक रहेको सोच मतदातामा आएको हुन सक्छ । तर एर्दोआनको एके दलले दिएको जस्तो स्थिरता विपक्षी गठबन्धनबाट प्राप्त हुने सुनिश्चितता नरहेकाले एर्दोआनलाई नै मतदाताले पत्याउने पनि हुन सक्छ । जे भए पनि आगामी साता हुने निर्वाचनको परिणामले टर्कीको भविष्य निर्धारण गर्ने देखिन्छ ।