बुटवलका २ जुम्ल्याहा दाजुभाइ लव र कुश पन्थी ‘लकडाउन’मा पनि निकै व्यस्त थिए । विगत २ वर्षदेखि रोबोटको खोज अनुसन्धानमा जुटेका दाजुभाइलाई विश्व महामारीको रुपमा फैलिएको कोरोना भाइरसको उपचार सहयोगी बन्नसक्ने ‘रोबोट नर्स’ बनाउने सोच आयो । दुवैले काम गर्दागर्दै नेपालमा पनि कोरोना संक्रमणको दर तीब्र हुँदै गयो ।

बन्दाबन्दीको समयमा दिनरात नभनी सपनामा देखेको सोच पूरा गरे । लगभग महिना दिनको अथक प्रयासबाट दाजुभाइले कोरोना संक्रमितलाई सामान पुर्‍याउने ‘रोबोट नर्स’ बनाएका छन् ।

लवले भने, ‘एक रात सपनामा अस्पतालमा काम गर्ने रोबोट देखेको थिए । त्यसलाई बिपनामा बनाउनुपर्छ भन्ने सोचका साथ काम गरेर १ महिनामा रोबोट बनाउने काम पूरा भयो ।’ कोरोना संक्रमणबाट स्वास्थ्यकर्मीलाई जोगाउने उद्देश्यका साथ रोबोट निर्माण गरेको लवकुश बताउँछन् ।

नर्सको निर्देशनमा कोरोना संक्रमितलाई औषधि, खाना र अन्य सामग्री पुर्‍याउने काम रोबोटले गर्नसक्छ । जसले गर्दा स्वयं नर्स नै बिरामीसम्म जानु नपर्ने भएकाले चिकित्सकमा कोरोना संक्रमणको जोखिम कम हुन्छ । 

बिरामीको सेवा र स्याहार गर्ने रोबोट नर्सलाई नर्सका जस्तै पहिरन लगाइदिएर सजाइएको छ । अगाडि खाना, औषधि लगायत सामान राख्ने ठाउँ छ । रोबोटमा मेडिकल क्षेत्रका ‘फिचर्स’ प्रयोग गरिएको छ । कोरोनाका कारण स्वास्थ्यकर्मी समेत जोखिममा छन्, अस्पतालमा कोरोनाका बिरामी भरिएका छन् । रोबोट नर्सले स्वास्थ्यकर्मीको जोखिम कम गर्ने आकलन गरिएको छ ।

प्रदेश ५ सरकारका सामाजिक विकास मन्त्री सुदर्शन बरालको उपस्थितिमा रोबोट नर्सको ‘डेमो’ समेत गरिएको छ । रोबोट नर्सलाई केही परिस्कृत गरेर धेरै संख्यामा निर्माण गरी बुटवलको कोरोना विशेष अस्पतालमा प्रयोगमा ल्याउनेबारे तयारी भइरहेको छ । त्यसका लागि दुवै दाजुभाइलाई सामाजिक विकास मन्त्रालयले बोलाएर छलफल समेत गरेको छ ।

दुवै दाजुभाइले बनाएको स्यानिटाइजर टनेल १ महिनाअघि मात्रै रुपन्देहीको तिलोत्तमा नगरपालिकाको प्रवेशद्वारमा जडान गरिएको थियो । रोबर्ट नर्सलाई पन्थी दाजुभाइले प्रदेशको सामाजिक विकास मन्त्रालयलाई हस्तान्तरण गरेका छन् । पन्थी दाजुभाइ रुपन्देहीको तिलोत्तमास्थित तिलोत्तमा कलेजमा विज्ञान संकायमा ११ कक्षामा अध्ययनरत छन् ।

‘रोबोट नर्सलाई १ किलोमिटरसम्म एपमार्फत नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । जसमा राउटर प्रयोग गरिएको छ । कोरोनाको भाइरस छिट्टै नष्ट हुने खालको सामग्री प्रयोग गरी रोबोट निर्माण गरिएको छ,’ कुशले भने ।

रोबोटले अस्पतालको आइसोलेसनमा रहेका बिरामीलाई आवश्यक खाना, औषधि, स्यानिटाइजर लगायतका वस्तु लैजान सक्छ । लव पन्थी भन्छन्, ‘त्यति मात्र होइन, रोबोटले बिरामीसँग कुराकानी गरेर मनोबल बढाउने, मनोरञ्जन प्रदान गर्ने र बिरामीको लागि सहज वातावरण पैदा गरिदिने काम पनि गर्छ ।’

४ फिट अग्लो रोबोटमा हाइटेक माइक्रोफोन, १२ एमपीको क्यामरा, अल्ट्रासाउन्ड स्पिकर जडान भएको छ । रोबोटमा लुकु (लवकुश) भर्जन–७ प्रयोग गरिएको रोबोटका आविष्कारक लवकुश बताउँछन् । रोर्बटमा जडित माइक्रोफोनले मानिसको आवाज सुन्न सक्ने र आवाजलाई सफ्टवेयरको माध्यमबाट बुझेर जवाफ समेत फर्काउनसक्ने उनले बताए । रोबोट निर्माणमा ७० हजार रुपैयाँ खर्च भएको बताइएको छ ।

कोरोना बिरामीको उपचार गर्नमा सहयोग गर्ने भएकाले रोबोटमा फलाम, फर्निचर जस्ता वस्तुको कम प्रयोग गरिएको र कपर, हार्ड प्लास्टिक, कार्डबोर्डलाई बढी प्रयोग गरिएको छ । ‘गो कोरोना रोबोट’मा ‘हाईस्पीड प्रोसेसर’ जडान गरिएको छ, यसले रोबोटलाई परिचालन र नियन्त्रणको काम गर्ने जनाइएको छ ।

रोबोटलाई ‘रिमोर्ट कन्ट्रोल’बाट प्रयोग गर्न सकिने भएपनि एउटै रिमोर्ट धेरैले प्रयोग गर्दा कोरोना संक्रमण हुने सक्ने भएकाले ‘गो कोरोना रोबोट’का लागि ‘एन्ड्रोयड एप’ बनाएको र त्यसैको माध्यमबाट रोबोटलाई चलाउन सकिने गरिएको छ । यसलाई आवश्यताका आधारमा परिमार्जित समेत गर्न सकिने छ । 

रोबोटसँगै जुम्ल्याहा दाजुभाइले ‘गो कोरोना कन्ट्रोल एन्ड्रोयड एप’ तयार गरेका छन् । एपलाई शुरूमा इन्टरनेट प्रोटोकल (आईपी) को माध्यमबाट रोबोटमा जोड्ने गरिन्छ । त्यसपछि मोबाइल एपबाट पठाएको डाटाबाट यसलाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ, यो प्रक्रियामा भने इन्टरनेटको प्रयोग हुँदैन ।

एपमा राखिएको स्क्रीनमा रोबोटले के काम गरिरहेको छ भनेर कन्ट्रोल रुमबाट देख्न सकिन्छ । रोबोटलाई दायाँ–बायाँ, अगाडि–पछाडि, रोक्ने र चलाउने सबै काम एपको माध्यमबाट गरिन्छ । कोरोना अस्पतालमा प्रयोग हुने भएपछि रोबोटमा कोरोना अंकित संकेत समेत छन् ।

सफ्टवेयर र एपबाहेक ७० हजार रुपैयाँ रोबोट निर्माण गर्दा खर्च लागेको पन्थी दाजुभाइले बताए । आउँदा दिनमा पनि सरकारबाट सहयोग भए अन्य विभिन्न उपकरण बनाउने दाजुभाइको भनाइ छ । 

मन्त्री बरालले लवकुशको कोरोना रोबोट बनाउने सोच नै समयसापेक्ष र नयाँ भएको बताउँदै यसको विकासले नर्सलाई काममा सघाउने विश्वास दिलाए । उनले भने, ‘लवकुश दाजुभाइको क्रियसन निकै लाभदायी लाग्यो, मन्त्रालयले उहाँहरूलाई हौसला दिएको छ, दिन्छ पनि । युवाहरूको नयाँ–नयाँ खोज र अनुसन्धानलाई मन्त्रालयले सधैं हौसला प्रदान गर्नेछ ।’