मिति : २०७७ भदौ १९
स्थान : फेवाताल 
समय : बिहान ९ः३० बजे

बिहान सिमसिम पानीले भिजेको जमिन केही ओभानो हुँदै गएको छ । आकाशमा बादल अझै छ । मौसममा आएको खराबीले माछापुच्छ्रे हिमाल छेकिँदा छायाँ परेको छैन तालमा । 

फेवाताल लमतन्न सुतिरहेको छ । तालको बीचको बाराही मन्दिर शून्य छ । वरिपरि भुइँमा पातपतिङ्गर टाढैबाट प्रस्ट देखिन्छन् । ताल किनारमा नीलो, पहेंलो विभिन्न रंगका डुंगाहरू लहरै छन् ।

यी डुंगाहरू यसरी सिक्रीले बाँधिएको चैत ११ गतेको लकडाउनदेखि नै हो । ताल किनारको लेकसाइड बजार पूरै सुनसान छ । सार्वजनिक सवारी नचल्दा मानिसको चहलपहल हुने कुरै भएन । 

मानिसहरू यसो टहलिन फेवाताल किनार आउँछन् । तालको मनोरम दृश्य पृष्ठभूमिमा पारेर विभिन्न भावभङ्गीमा फोटो खिचेर एक जोडी भर्खरै फर्कियो । नजिकैको ‘फूट ट्रयाक’मा केही मानिसहरू मर्निङ वाक गरेको अझै भेटिन्छन् । केही महिनायता मानिसको उपस्थिति यहाँ नगण्य छ ।

कास्की जिल्लाभर निजी सवारी मात्रै त्यो पनि जोरबिजोरमा बिहान ६ देखि ८ बजेसम्म मात्रै चलाउन पाइन्छ । कोरोना महामारीको डरले मानिसहरू हत्तपत्ति काम नपरी बाहिर निस्कदैनन् । अघिल्लो दिन लेकसाइडकै एक जना कोरोना संक्रमित युवाले अकालमै ज्यान गुमाए । सो खबरले लेकसाइड तरंगित छ । उसै त शहरमा पातलो संख्यामा देखिने मानिसहरूमा सो घटनाको सञ्चारले अझ भय पैदा गराइदिएको छ । कोरोना प्रभाव पर्नुअघि विगतको जस्तो लेकसाइडको गुलजार भेटिँदैन । राति अबेरसम्म जागा रहने र बिहानभर सुत्ने लेकसाइड अहिले चौबीसै घण्टा सुतिरहेको भान हुन्छ । आन्तरिक एवं बाह्य पर्यटक छँदै छैनन् । 

धार्मिक आस्थाको केन्द्र बाराही मन्दिरमा धर्मावलम्बी बोकेर डुंगा सयर नभएको ६ महिना हुन लाग्यो । न त अचेल हावामा कावा खाँदै गहिरो तालमा डुंगामा घण्टौं हराउनेहरू पाइन्छन् । पोखराको पर्यायवाची फेवातालमा हुलका हुल बाँधिएर रमाउनेहरू छैनन् यहाँ । 

कोरोनाको प्रभावले पर्यटकीय शहर पोखराको पर्यटन क्षेत्र नराम्ररी प्रभावित बनेको छ । पर्यटनको एक किस्सा थियो – तालमा डुंगा सयर । मानिसको भीडभाड हुने भएकाले जिल्ला प्रशासनले सो रोक लगाएको छ । डुंगा नचल्दा आश्रित कैयौं मजदुरको रोजीरोटीसमेत खोसिन पुगेको छ । 

घडीमा साढे ९ बजिसक्दा हतारहतार १ जना वृद्ध उमेरका व्यक्ति ताल किनारमा टुपुक्क आइपुगे । होचो कदका उनले नाकमुख जबरजस्ती छोप्ने गरी मास्क लगाएका थिए । रातो टोप, पहेंलो टिसर्ट र कालो ट्रयाकमा सजिएका उनले हातमा पीपी ब्याग बोकेका थिए । सो ब्याग फुत्त तालमा हुर्राए । पुरानो रंगको एक डुंगाभित्र पर्‍यो । अनि त्यही डुंगामा फटाफट चढे र पानी खियाउन थाले । केही बेर खियाएपछि उनी परसम्म पुगे । वारिबाट सानो देखिने अर्को डुंगामा के कसरी बाँध्दै थिए, खासै पहिल्याउन सकिएन । यसैगरी डुंगा चढेर १० मिनेटपछि फर्केर ताल किनार आइपुगे । 

के गर्नुभएको दाइ ? 

जिज्ञासा लागेर सोध्दा उनले सिधैं उत्तर दिए, ‘माछो पर्छ किन भनेर जाल थापेर आको । साँझको भोक ।’ 

कुराकानीका क्रममा उनले आफ्नो परिचय खुलाए – नाम दिलबहादुर मगर (५१ वर्ष) । डुंगा चालक । 

दिलबहादुरको दिल फेवासँग टुटेझैं भएको छ । हातमा काम पाएका छैनन् । कोरोना प्रभाव डुंगासम्म आइपुग्दा उनको चुल्होमा के पकाउने भन्ने पिरलो हरेक छाकमा हुँदो रहेछ । 

नेपालको पूर्वी जिल्ला सिन्धुलीको फिक्कल गाउँपालिका–५ का हुन् दिलबहादुर । पहिले उनको गाउँ सोलपा गाविस–९ थियो । संघीय संरचनाअनुरुप अहिले परिवर्तन भएको छ । २ वर्षअघि कामकै खोजीमा उनी पोखरा आए । गाउँछिमेकी धेरै जना फेवातालमा डुंगा चलाउँथे । अहिले पनि सिन्धुलीका धेरै जना फेवातालमा आश्रित छन् । गाउँमा बस्दा भैंसी, बाख्रा बेच्न काठमाडौंसम्म पुर्‍याउँदै आएका उनले त्यतातिर खासै आम्दानी नदेखेपछि कामको खोजीमा पोखरा आएको बताए ।

दिलबहादुरले भने, ‘गाउँमा बसेर खासै काम हुन छोड्यो । कहिलेकाही भैंसी बाख्रा काठमाडौंसम्म पुर्‍याउने गर्थें । काम पाउन छोड्यो । त्यसैले गाउँका मान्छेले भनेर २ वर्षपहिले पोखरा आएको ।’ 

उनले अगाडि भने, ‘पहिले त दिनमै ३ हजारसम्म कमाउन सकिन्थ्यो । कहिलेकाहीँ खासै हुन्थेन । तर अहिले त कोरोनाले गर्दा न त डुंगा चलाउन पाइन्छ ? न त अरु काम पाइन्छ ? बाँच्नै धौधौ भयो ।’ 

उनी पोखरा आएपछि पत्नी, २ छोरा र १ छोरी पनि गाउँ छोडेर पोखरा नै आए । दिलबहादुर डुंगा चलाउँथे भने पत्नी ताल किनारमा पानी बेच्थिन् । २ छोराले एसएलसी पास गरिसकेका थिए । छोरीलाई लेकसाइडको एउटा बोर्डिङमा भर्ना गरिदिएका थिए । महंगो शहरमा पनि उनीहरूको दिनचर्या ठीकठाकै थियो ।

विश्वभर महामारीको रुपमा फैलिएको कोरोना भाइरसले भने उनीहरूको आम्दानीको बाटो छेकिदिएको छ । आम्दानी शून्य छ । राहत भरमा बाँच्नुपरेको दिलबहादुरले गुनासो गरे । कोठाभाडा मासिक ६ हजार तिर्ने दिलबहादुरको परिवारमा खानासहित मासिक खर्च २० हजारसम्म हुँदो रहेछ ।

कुराकानीकै क्रममा बालिका डोर्‍याउँदै एक महिला दिलबहादुरको नजिक आइन् । दिलबहादुरले बाँधेर आएको डुंगातर्फ इङ्गित गर्दै उनले भनिन्, ‘भाँडो खसेजस्तो छ । हेर्नोस् त ?’

‘हो त,’ दिलबहादुरले आश्चर्य मान्दै उत्तर दिए । 

अनि फटाफट पहिले झैं डुंगा खियाउँदै तालको परसम्म पुगे । 

ती महिला दिलबहादुरकी पत्नी पदममाया मगर (४५) रहिछन् । साथकी ती बालिका छोरी । पदमायाले दिलसँग जारी कुराकानीलाई आफूले निरन्तरता दिने प्रयास गरिन् । 

उनले पनि काम पाउन छोडेपछि खानै समस्या भएको गुनासो सुनाइन् । भनिन्, ‘पहिले पहिले त यहीँ चौतारोमा बसेर पानी (मिनरल वाटर) बेच्थें । २–४ सय भए पनि आउँथ्यो । अहिले त कमाइधमाइ छैन । हामीजस्तोलाई त गाह्रो छ ।’

उनका अनुसार कान्छा छोरा काठमाडौंमा हेल्थ असिस्टेन्ट पढ्दै रहेछन् । जेठा पोखराको एक क्याम्पसमा स्नातक तह पढ्छन् । आर्थिक रुपमा विपन्न मगर दम्पतीले जसोजसो हातनंग्रा खियाएर भए पनि छोराछोरीलाई पढाएका रहेछन् । अहिले छोराछोरीको पढाइ पनि छैन, रोकिएको छ । ४ कक्षा पास गरेकी छोरीले शैक्षिक सत्र शुरू भएको यतिका समय बित्दा पनि ५ कक्षा टेक्न पाएकी छैनन् । 

अलिअलि कमाएको पनि सकियो । डुंगाधनी कुम्भसिंह गुरुङले अलि–अलि गरी ३ पटकसम्म राहत उपलब्ध गराएका रहेछन् । वडा कार्यालयले सबै जनालाई दिँदा आफूहरूलाई बाहिरी जिल्लाको भनी राहत नदिएको उनको गुनासो छ ।

पदममायाले भनिन्, ‘कति दिन यसरी बस्नु ? कोरोना महामारी हट्लाजस्तो छैन । अब सिन्धुली नै फर्किनु पर्लाजस्तो छ । बुढेसकालमा गाउँकै खेतबारी नखोस्री सुख नपाइने भो । छोराछोरीलाई पढाउनु पनि परो ।’