(झण्डै साढे २ दशकदेखि राजनीति, द्वन्द्व, सामाजिक मामिला र खोज रिपोर्टिङमा सक्रिय उजिर मगरले लोकान्तर डट्कम (Lokantar.com) मा स्तम्भ लेख्न शुरू गरेका छन् । नेपाल पत्रकार महास‌ंघका पूर्व महासचिव समेत रहेका मगरले लोकान्तरका लागि राजनीतिसँगै सामाजिक विषयवस्तुमा अब नियमित स्तम्भ लेख्नेछन् । पहिलो स्तम्भ उनले नेकपा एमालेबाट नवनिर्वाचित सांसद देवीप्रसाद भट्टचनका बारेमा लेखेका छन् ।)

'मामाविरुद्ध २०४८ को त्यो राजनीतिक विद्रोह'
चुनावका लागि विद्यालय बन्द भयो । घर पुग्दा गाउँ पूरै ‘मसालमय’ बनिसकेको रहेछ । कोही पनि चुनावमा भोट हाल्न नजाने उर्दी थियो ।​ घरघरका पाली, भित्ता र चौतारामा गोरो अनुहार भएको, दुवै हात जोडेर नमस्कार गरेको, थाईकट कपाल लरक्क पारेको फोटोसहितका रङ्गीन पोस्टरहरू टाँसिएको थियो । पोस्टरमा लेखिएको थियो, ‘आगामी संसदीय चुनावमा ‘भाले चिह्न’मा मतदान गरौं । स्वतन्त्र कर्मठ उम्मेदवार देवीप्रसाद भट्टचनलाई विजयी गराऔं ।’त्यसको छेउमा एक वर्षको तिथिमिति छापिएको क्यालेन्डर थियो । क्यालेन्डरसमेत भएको रङ्गीन पोस्टर मैले पहिलोपटक देखेको थिएँ । त्यतिञ्जेल मैले दुई कलरका केही किताब मात्रै देखेको थिएँ । त्यसबाहेक चिनियाँ सरकारले दिने पत्रिका रङ्गीन हुन्थे जुन हामी किताबमा गाता हाल्न किन्थ्यौं । त्यो पनि सजिलै पाइन्नथ्यो । भट्टचनको रङ्गीन पोस्टर गोबरले टाँसिएको थियो । त्यसको कलरले मलाई लोभ्यायो र किताबमा गाता हाल्न चाहिन्छ भनेर धेरै ठाउँबाट जतन साथ उप्काएर राखें ।
 – उजिर मगरद्वारा लिखित पुस्तक ‘अंश’बाट साभार ।

माथि उल्लेखित दृश्य २०४८ को आमचुनावको हो । २०४६ सालमा राजनीतिक परिवर्तन आएपछि २०४८ मा आमचुनाव घोषणा भयो । देवीप्रसाद भट्टचन भर्खर २९ वर्षका थिए । राजनीतिक परिवारमा हुर्के/बढेका भट्टचन विचारले प्रजातान्त्रिक धारमा थिए । उनलाई एउटै चासो थियो, ‘हाम्रो क्षेत्रमा किन जहिल्यै बागलुङ पूर्व तथा दक्षिणबाट नेता बन्छन् ? पश्चिमबाट किन बन्दैनन् ?’ यसैको परिणाम थियो त्यसबेलाको विद्रोह । विद्रोह पनि उनले आफ्नै मामाविरुद्ध गरेका थिए ।

उनका मामा ओमकारप्रसाद गौचन राजनीतिका ‘भेट्रान’ खेलाडी थिए । संयोग कस्तो पर्‍यो भने कांग्रेसबाट टिकट पाएका रामप्रसाद आचार्य दोहोरो नागरिकताको मुद्दामा फसे । विकल्पमा थिए, भट्टचन । तर, बागलुङ बजारका पुराना राजनीतिज्ञ अर्थात् आफ्नै मामा ओमकारप्रसाद गौचन उनका लागि तगारो बनिदिए ।

आचार्यको उम्मेदवारी खारेजीसँगै कांग्रेसको ‘रुख’ चिह्न पनि गयो । कांग्रेसले विकल्पमा गौचनलाई रोज्यो । हैसियत स्वतन्त्र तर, कांग्रेसको औपचारिक समर्थनमा गौचन ‘भर्‍याङ’ चिह्न लिएर चुनावी मैदानमा आए । 

आफ्नै (पश्चिम) क्षेत्रबाट प्रतिनिधि चुनिनुपर्छ भन्ने विद्रोही चेत पलाइसकेकाले भट्टचन पछाडि हट्ने मनस्थितिमा थिएनन् । ‘भाले’ चिह्न लिएर मामाविरुद्ध स्वतन्त्र रूपमा चुनावी मैदानमा उत्रिए । त्यस क्षेत्रमा प्रभाव रहेको नेकपा (मसाल)ले २०४८ मा राष्ट्रव्यापी चुनाव बहिष्कार गरेको थियो । प्रतिस्पर्धा मामासँगै भयो । गौचन विजयी भए । उनी पछि गएर वन राज्यमन्त्री समेत बने ।

***

ती दिन पुराना भए । ३ दशक नाघिसक्यो । गएको असोज १५ सम्म भट्टचनको नाम कांग्रेसले समानुपातिकका लागि सिफारिश गरेका व्यक्तिहरूको सूचीमा थियो । तर, उनको मनले मानेन । कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवासँग सरसल्लाह गरे ।

तर, देउवाले सकारात्मक कुरा गरेनन् । ‘प्रत्यक्षतर्फ सम्भव छैन । समानुपातिकतर्फ आदिवासी जनजाति क्लस्टरमा पनि १ वा २ नम्बरमा राख्न सकिन्न,’ देउवाले त्यतिबेला भनेको कुरा उद्धृत गर्दै भट्टचनले स्तम्भकारसँग भने ।

त्यसपछि हो उनले आफूले दशकौंदेखि माया गरेको र आफूले साथ तथा सहयोग गर्दै आएको पार्टीबाट विद्रोह गरेको । 

नयाँ बाटोबाट राजनीतिक यात्रा थालेपछि कात्तिक अन्तिम साता आफ्नो जन्म गाउँ तमानखोलाको लामेलास्थित पुर्ख्यौली घरछेउमा उभिएर भट्टचनले आफन्तहरूसँग भने, ‘मैले जुन पार्टीलाई जीवनभर माया गरें, त्यो माया एकोहोरो रहेछ । उसले मलाई माया गरेन । कम्तीमा एमालेले मलाई माया गरेर आदिवासी जनजाति क्लस्टरमा १ नम्बर सूचीमा राखेको छ । आभारी छु । मैले यो गुण कहिल्यै बिर्सिने छैन ।’

वंशमै राजनीति : तीन दशकपछि ‘कम्ब्याक’

२०७४ मा नै एमालेले उनलाई चुनाव लड्नका लागि प्रस्ताव गरेको थियो । तर, उनले मानेनन् । कांग्रेसले समानुपातिक सूचीमा राख्यो । तर, सांसद बन्ने कोटामा उनी पर्न सकेनन् । तर अहिले एमालेले ३४ जना समानुपातिक सांसद छान्दा उनी परेका छन् । आइतवार निर्वाचन आयोगबाट प्रमाणपत्र बुझेपछि प्रभु ग्रुपका अध्यक्षसँगै उनी अब माननीय भएका छन् ।

संसार घुमफिर गरेका छन्, विकास, आर्थिक फड्को, आत्मस्वाधिनताबारे गहिरो ज्ञान राख्छन्, भट्टचन । 

यही सेरोफेरोमा उनले भने, ‘२०५४ सम्म राजनीतिमै थिएँ । त्यसयता व्यवसाय शुरू गरें । अहिले प्रभु ग्रुप नाम नसुन्ने कुनै पालिका बाँकी छैन । संसार घुमें । अन्ततः परिवर्तन राजनीतिबाटै हुन्छ भन्नेमा ढुक्क छु । त्यही भएर ३० वर्षपछि राजनीतिमै फर्किएँ । एमाले अध्यक्ष केपी ओलीज्यूले अगाडि सार्नुभएको ‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’को राष्ट्रिय आकांक्षा पूरा गर्न लागि पर्नेछु ।’

बागलुङ क्षेत्र नम्बर २ अन्तर्गत पर्ने ४८ वटै वडाको राम्रो ज्ञान भएका भट्टचन सफल व्यवसायी हुन् । प्रभु बैंक अधिकांश पालिकामा पुगेको छ । सरकारले वितरण गर्ने सामाजिक सुरक्षा भत्ता वितरणमा गाउँ–गाउँ, टोल–टोलमा प्रभुका मान्छे भनेर जनताले चिन्छन् । समाजसेवा उनको पुर्ख्यौली परम्परा हो ।

बुवा बालनरसिंह भट्टचनलाई त्यस क्षेत्रमा नचिन्ने कमै होलान् । तमानखोलाको लाम्मेलामा २०१९ सालमा जन्मेका देवी बुवाकै राजनीतिक यात्राको उत्तराधिकारी हुन् भन्दा फरक पर्दैन ।

बालनरसिंहले तमानखोलामा ४ कार्यकाल प्रधानपञ्च निर्विरोध चलाए । २०४९ को स्थानीय तह चुनावमा देवी कांग्रेसबाट निर्विरोध गाविस उपाध्यक्ष बने ।

जिल्ला विकास समितिको क्षेत्रीय सदस्य समेत निर्विरोध बनेर २०५४ सम्म जनताको सेवामै रहे ।

म्याग्दीसँग सीमा जोडिएको शोले धुरीको तल लाम्मेलाबाट उदाएका देवी यतिखेर विशाल सञ्जाल रहेको प्रभु ग्रुपका अध्यक्ष हुन् । राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा आफ्नो व्यवसायको सञ्जाल विस्तार गरेका एक उद्योगी पनि हुन् । मुलुकको अर्थतन्त्रबारे गहिरो जानकारी राख्ने भट्टचन राष्ट्रपतिबाट सुप्रबल जनसेवा श्री, सुकीर्तिमय राष्ट्रद्वीप पदकबाट विभूषित भइसकेका छन् । 

तीन दशकमा तमानखोला, भुजीखोला, निशीखोला, बडीगाड र दरमखोलामा धेरै पानी बग्यो । त्यस क्षेत्रको संयोग वा राजनीतिक दाउपेच, बागलुङ पश्चिम सधैँ घरेलु उपनिवेशमा परिरहेकोमा उनलाई गहिरो पीडाबोध थियो ।

पञ्चायतकालमा ओमकारप्रसाद गौचन, २०५१ र ०५६ मा दुई कार्यकाल जनमोर्चा र एमालेको तालमेलबाट परि थापा, अघिल्लोपटक एमाले र हाल कांग्रेससँगको सहकार्यमा देवेन्द्र पौडेल (बहालवाला शिक्षामन्त्री) सांसद बने । पार्टीको निर्देशनबमोजिम त्यस क्षेत्रका जनताले मत दिइरहेका छन् । अहिले उही प्रवृत्ति दोहोरिँदै गठबन्धनबाट पौडेल पुनः प्रतिनिधिसभा सदस्य बनेका छन् । 

बागलुङ क्षेत्र नं. २ बाटै प्रतिनिधित्व गर्ने गरी भट्टचन समानुपातिक सांसद बनेका छन् । ३० वर्षअघिका ती ‘विद्रोही युवा’ ५९ वर्षको उमेरमा सफल व्यावसायिक पृष्ठभूमि बोकेर राजनीतिमा उदाएका छन् ।

‘अन्तरआत्माबाट निर्णय लिने गर्छु ’

ओशो अर्थात् रजनिश । विख्यात धर्मगुरु एवं महान् दार्शनिक । उनकै भक्त हुन्, देवी । उनले खोल्न चाहेनन्, तर कर्पोरटको नाम ‘प्रभु’ राख्नुमा कतै न कतै ओशो रजनिशको प्रभाव झल्किन्छ । रंगमा पनि त्यसको प्रभाव छ । जीवन जगतको बुझाई, प्रेमको व्याख्या र दर्शनमा ओशो रजनिशको दृष्टिकोण परसम्म फैलिएको छ । 

उनै ओशो रजनिशको एउटा भनाइ सम्झन्छन् देवी– ‘कसैसँग कुनै प्रकारको प्रतिस्पर्धा आवश्यक छैन । तपाईं स्वयं जस्तो हुनुहुन्छ, त्यो एकदम सही छ । स्वयंलाई स्वीकार्नुहोस् ।’

ओशो रजनिशका यस्तै मननयोग्य भनाइमा उनी अन्तरमनको शून्यताबाट आफू जन्मेको माटोलाई पटक–पटक सम्झिन्छन् । तमान, निसी, भुजीखोलामा उनलाई नचिन्ने कमै छन् । प्रौढदेखि युवासम्मले उनीप्रति देखाएको मायाले गज्जबकै थिया, कात्तिक अन्तिम साता त्यहाँ पुग्दा । 

कसैको उक्साहटमा, स्वार्थका लागि आफू एमालेबाट समानुपातिकमा नपरेको उनी सुनाउँछन् ।

‘धेरैले पैसाको भरमा, स्वार्थका लागि एमालेमा गयो भन्ने प्रश्न उठाए । पैसाले राजनीति हुने भए त कांग्रेसले नै गर्ने थियो होला नि ! मेरो योगदानलाई एमालेले कदर गर्‍यो, कुरा यत्ति हो’, भट्टचनले भने, ‘म आफ्नो माटोलाई सम्मान गर्ने मान्छे हुँ । मलाई नपुग्दो केही छैन । म एक ध्यानी अर्थात् ध्यान गर्ने मान्छे हुँ । अन्तरआत्मामा जे आउँछ, त्यसैका आधारमा मेरो निर्णय मै गर्छु । कसैको उक्साहट, लोभ र स्वार्थसँग जोडिने प्रश्नै हुँदैन ।’