धनगढी – तिहारमुखी बनेको कुमाले जातिको पुर्ख्यौली पेशा झनै खस्कँदो छ ।

तिहारमा बिक्री हुने माटोले बनेका दियालोको कारोबारमा समेत गिरावट आएपछि कुमाले जातिको पेशा संकटमा परेको हो ।

आधुनिकतासँगै माटोका सामग्रीको सट्टा विद्युतीय, प्लास्टिक र धातुका भाँडाकुँडा प्रयोग हुँदै आएका छन् । जसले गर्दा सो जाति आफ्नो पेशाबाट विस्थापित हुदै आएको छ । 

पछिल्लो समय तिहारमा प्रयोगको लागि बनाइने दियालोको सट्टा विद्युतीय सामग्रीको प्रयोग हुन थालेपछि कुमाले जातिको पेशा अप्ठ्यारोमा परेको छ ।

कैलालीको कैलारी गाउँपालिका–९ जमुनीपुरका सीताराम कुमालले तिहार आफूहरूको मुख्य सिजनै भएको बताए तर आजभोलि बजारमा आएका विभिन्न विद्युतीय सामग्रीले गर्दा माटोको दियालोको प्रयोगमा ह्रास आएको उनले गुनासो गरे । तथापि तिहारमा प्रयोगको लागि केही मात्रामा दियालो बनाउँदै आएको उनले बताए ।

दशैं र तिहारको अवधिमा कैलाली–कञ्चनपुरमा बसोबास भएका कुमाले थारु समुदायको माटोको कूल देवता स्वरुप घोडाघोडी, भेडाको मूर्ति, रक्सी बनाउन प्रयोग हुने डोरिया, पूजाको लागि चाहिने दिउली तथा घोचिया (दियालो) बढी मात्रा बनाउँदै आएका थिए तर विद्युुतीय सामग्रीले दियालोको प्रयोगमा ह्रास आएपछि आफूहरूको पेशा झनै साँघुरिएको र जीविकोपार्जनको लागि अन्य पेशा व्यवसाय अँगाल्नुपरेको बताउँछन् जमुनीपुरका अर्का कुमाले टीकाराम कुमाल । १ दशक अगाडिसम्म पुर्ख्यौली पेशाबाटै जीवन धानेको बताउँदै उनले १ सिजनमा २०/२५ हजार रुपैयाँ बराबरको मात्रै कारोबार हुने गरेको बताए ।

माटोका सामग्री शहर बजारमा नगद खरिदबिक्रि भएपनि ग्रामीण भेगमा भने जिन्सी वस्तुबाट माटोको सामग्री साटासाट हुने गरेको छ । सीताराम कुमालका अनुसार चामल, धान, गहुँ लगायत जिन्सी वस्तुसँग माटोका कलात्मक भाडा साटासाट हुने गरेको छ ।

बजारमा आएका प्लास्टिक तथा धातुका सामग्रीले संकटमा रहेको पेशा आजभोलि सहज रुपमा माटो नपाइनु र भाँडाकुँडा पकाउन दाउरा उपलब्ध नभएपछि थप संकटको भूमरीमा फसेको छ ।

‘हामी विवश भएका छौं । हाम्रो पेशा माटो र जंगलसँग गाँसिएको छ । सहज रुपमा माटो र दाउरा नपाएर आजभोलि बेसर्म, घाँसपात, भुसा लगायतले पनि भाँडा पकाउने काम गर्छाैं,’ सीताराम कुमालेले भने, ‘जसले गर्दा पारिवारिक जीविका धान्न अप्ठ्यारो भएपछि पेशाबाट विस्थापित हुँदै गएका छौं ।’

माटो र दाउराबापत चर्को दरमा रोयल्टी तिर्नुपर्ने बाध्यता उनले सुनाए । परम्परागत पेशाबाट जीवन धान्न अप्ठ्यारो भएपछि फर्निचरको काम समेत गर्दै आएका सीताराम कुमालले आफ्नो बस्तीका दर्जनौं युवा भारत समेत पसेको बताए ।