रामवीर मानन्धर शहरी विकास राज्यमन्त्री हुन् । उक्त मन्त्रालय झण्डै १९ महिनादेखि सम्हाल्दै आएका समाजवादी पार्टीका मोहम्मद ईश्तियाक राईले राजीनामा दिएपछि मन्त्रीका रूपमा गर्नुपर्ने सम्पूर्ण कामको जिम्मेवारी राज्यमन्त्री मानन्धरकै काँधमा आइपुगेको छ ।

राज्यमन्त्रीका रूपमा कार्यभार सम्हाल्दै गर्दा उनले भनेका थिए, काठमाडौंको धूलो १ महिनामा हटाउँछु । उनले कार्यभार सम्हालेको पनि यही पुस ५ गते १ महिना पुगिसकेको छ । काठमाडौंको धूलो कम भयो त ? एक महिनाको अवधिमा के गरे उनले ? लोकान्तरका लागि नारायण अर्यालले मानन्धरसँग कुराकानी गरेका छन् ।

प्रस्तुत छ, कुराकानीको सम्पादित अंश :

एक महिनाको अवधिमा मैले केही महत्त्वपूर्ण काम गरें जस्तो लाग्छ । पहिलो त सिसडोलको स्थलगत अनुगमन गरें । 

कात्तिक १ गतेदेखि बञ्चरे डाँडामा फोहोर फाल्न शुरू गर्ने भन्ने भएको थियो तर अहिलेसम्म शुरू भएन ।

फोहोर व्यवस्थापनका विषयमा ८० प्रतिशत काम सम्पन्न भएको भनिएको छ, तर त्यहाँ फोहोर फाल्ने काम शुरू हुँदैन । यस्तो अवस्था देखेर प्रधानमन्त्री समेत दङ्ग पर्नुभएको छ ।

अनुगमनका क्रममा मैले समयमा काम हुनुपर्छ भनेको छु । चाहे ती ठेकेदार हुन्, चाहे हाम्रा साथीहरू नै किन नहुन्, समयमा काम हुनुपर्छ । म अब पन्ध्र दिनमा पुनः अनुगमनमा आउँछु भनेर आएको छु ।

अधिकार सम्पन्न बाग्मती सभ्यता एकीकृत विकास समितिमा पनि केही समस्या रहेको छ, जसमा  जग्गा अधिग्रहणको विषय छ । त्यस सम्बन्धमा पनि बारम्बार ताकेता गर्ने काम भएको छ ।

नयाँ शहर बन्न सक्ने केही क्षेत्रको अनुगमन तथा भ्रमण गरी अध्ययन गर्ने काम भएको छ ।

धूलो जाँच्न मेशिन !

मैले धूलोको विषयमा ३ वटा प्रश्न गर्ने गरेको छु । धूलो, कारण र समाधान के हो ? धूलो समस्या हो तर संसारमा सामाधान नै नहुने समस्या त छैन, त्यसैले काठमाडौंको धूलो नियन्त्रण सम्भव छ ।

धूलो र बालुवा मात्रै भएको देश त धूलोमुक्त बनेका छन् भने हाम्रोजस्तो देशमा यो गाह्रो विषय नै होइन ।

धूलोको वास्तविक पहिचान गर्नु पहिलो आवश्यकता हो । धूलोमुक्त शहर निर्माणका लागि बाटोमा धूलो नै नराख्ने र बाटोसम्म जोडिएका धूलोयुक्त सार्वजनिक र निजी क्षेत्रहरूलाई व्यवस्थित गर्ने हो ।

धूलो नियन्त्रणका लागि प्रविधिको प्रयोग पनि महत्त्वपूर्ण विषय हो । अब प्रविधिको प्रयोग गरी धूलो व्यवस्थित गर्नेतर्फ मैले सोचेको छु ।

मैले एक महिना, डेढ महिनामा काठमाडौंलाई धूलोमुक्त बनाउँछु भनेको थिएँ । अहिले तपाईंले हेर्नुभयो भने काठमाडौंको मुख्य शहरमा धूलो कम भइसकेको छ । 

रिङरोडवरिपरि अलिअलि धूलो देखिन्छ, त्यो धूलो रिङरोड क्षेत्रमा नै उत्पादन भएको हो ।

काठमाडौंमा यति धेरै धूलो किन उड्छ भनेर मैले माटोको परीक्षण गर्ने मेशिन मगाएको छु । शायद यो नेपालको इतिहासमा नै पहिलो हुनेछ कि धूलो किन उड्छ भनेर परीक्षण गर्ने काम हामी गर्दैछौं ।

एक्सपर्टहरूद्वारा काठमाडौंको करीब १ हजार स्थानमा धूलो परीक्षण हुनेछ । काठमाडौंमा अहिलेको जस्तो धूलो नउड्ने वातावरण बनाउन यहाँको धूलोलाई टेस्ट नै गर्नुपर्छ भन्ने लागेर मैले त्यो तयारी गरिरहेको छु ।

परीक्षणले धूलोको कारण थाहा हुन्छ, विशेष केमिकलको प्रयोगको कुरा पनि सँगै छ । त्यो प्रयोगबाट पनि भएन भने ब्ल्याक टप (कालोपत्रे) गरेर होस् वा ढलान गरेर, जसरी पनि धूलो नियन्त्रण गर्नुपर्छ भन्ने मेरो उद्देश्य छ ।

काम गर्ने सन्दर्भमा मैले अलिक छिटो¬छिटो गर्न सकिन्छ भन्ने सोचेको थिएँ, तर कतिपय कानूनी प्रक्रियाका कारण केही समय लाग्ने देखियो । अहिलेको स्थितिभन्दा केही फरक ढंगको स्थिति सिर्जना हुँदैछ ।

काठमाडौं–धादिङ–नुवाकोट जोड्ने रिङरोड

काठमाडौं शहरलाई व्यवस्थित गर्न काठमाडौंबाहिर लगभग ६५ किलोमिटर रिङरोड बनाउने र नयाँ शहरको विकास गर्ने विषयमा मैले सोचेको छु । 

प्रधानमन्त्रीले नागढुंगामा २.६ किलोमिटर सुरुङ मार्गको शिलान्यास गर्नुभयो । नागढुंगाबाट २.६ किलोमिटर गएपछि धादिङको नौबीसेनजिक पुगिन्छ । त्यहाँबाट २०/२२ किलोमिटर गएपछि गल्छी पुगिन्छ ।

गल्छीबाट  नुवाकोटको त्रिशूली १८/२० किलोमिटर मात्र हो । त्रिशूलीबाट यतातर्फ छहरेबाट टोखा जोड्ने सुरुङ मार्गको पनि कुरा छ । यसरी हेर्दा ६०/६५ किलोमिटर रिङरोड निर्माण हुने देखिन्छ । केरुङबाट आउने रेल मार्गलाई समेत यसले मार्ग प्रसस्त गर्छ, यदि यो योजना बनाएर कार्यान्वयन गर्न सकियो भने । काठमाडौंपछिको ठूलो शहर यो ६०/६५ किलोमिटरभित्र बन्न सक्छ ।

नुवाकोटको छहरे, धादिङको नौबिसे र फास्ट ट्र्याक जोडिने ठाउँमा सुख्खा बन्दरगाह निर्माण गर्न सकिन्छ । सुख्खा बन्दरगाहबाट मालबाहक ट्रक तथा नाइटबसलाई काठमाडौं प्रवेश गर्न नदिने व्यवस्था गर्न सकिन्छ ।
विकासका निमिक्त पीपीपी मोडल प्रयोग गर्न सकिन्छ, जसले गर्दा लगानीको राम्रो वातावरण बन्न सक्छ । 

काठमाडौंमा भएको घना बस्तीलाई कसरी बाहिर लैजान सकिन्छ भन्ने विषयमा मैले गम्भीर रूपमा अध्ययन गरिरहेको छु र यो विषयलाई मैले प्रधामन्त्रीसँग जोडेर अगाडि बढाउन चाहेको छु । यसलाई कार्यान्वयन गर्न सकियो भने काठमाडौं समेत व्यवस्थित बन्न सक्छ ।

मैले कर्णालीमा शहर विकास गर्ने विषयमा पनि सोचिरहेको छु । कर्णालीका जनता तल आउनुपर्ने र तलबाट माथि जानुपर्ने समस्यालाई हल गर्न कर्णालीमा एउटा शहरको विकास गर्न आवश्यक छ । कर्णालीको मुख्य केन्द्र कहाँनेर छ त्यसको खोजी गरी निष्कर्षमा पुग्न सकिन्छ ।

रेल नै आउने हो भने सबैभन्दा सिस्टमको शहर पोखरा बन्छ भन्ने लाग्छ मलाई । गण्डकी प्रदेश मात्रै त्यस्तो प्रदेश हो जुन पानीपानीले घेरिएको छ, कालीदेखि मस्र्याङ्दीसम्म । अहिले नारायणीमा चल्न लागेको पानी जहाज व्यवस्थित गरेर चलायो भने कुरिनटारसम्म आउन सक्ने स्थिति छ । नारायणीसँग जोडिएका नदीहरूलाई हेर्दा ती क्षेत्रसँग जोडेर पनि राम्रो पर्यटकीय शहरको विकास गर्न सक्ने देखिन्छ ।

व्यवस्थित शहरका लागि लगानी

प्राकृतिक स्रोत उत्खननदेखि व्यवस्थित शहरको विकास गर्न ठूलो मात्रामा पैसाको आवश्यकता पर्छ । हामीलाई प्रकृतिले प्रदान गरेका साधन र स्रोतहरू छन्, तर तिनको परिचालनको अभाव रहेको छ । ठूला मुलुकले पनि पैसाको लगानी गरेर नै विकास गरेका हुन् ।

लगानी भित्र्याउने आधारहरू एडीबी र वल्र्ड बैंक मात्रै होइन, मलाई लाग्छ अरू पनि बैंकहरू छन् विश्वमा । लगानी भित्र्याउन पनि कानूनी आधार चाहिन्छ । नेपालमा अहिले संविधान बनेपछि अझै तीनसय वटा जति कानून बनाउन बाँकी छ । ती कानूनअन्तर्गत धेरै कुराहरू जोड्न बाँकी छ  । स्थानीय सरकार र प्रदेश सरकारको जिम्मेवारी पनि बाँडफाँड हुन बाँकी छ । 

पैसा ल्याउने र पीपीपी मोडललाई जोड्ने भनेको पनि कानून बनाएर हो । लगानीकर्ता त त्यसै फोकटमा आएर लगानी गर्दैन, उसले पनि लगानी गरेबापतको त रिर्टन खोजिहाल्छ । त्यसको लागि कानून निर्माण गर्नुपर्‍यो । 

पैसा ल्याउने पैसा ल्याएर फिर्ता लैजान नपाउने कानून देशमा छ । लगानीचाहिँ जति गर्ने गर, तर फिर्ता लैजान पाइँदैन भन्ने कानून छ हाम्रो देशमा । हाम्रो कानूनमा धेरै कम्पोनेन्टहरूको ल्याकेज छ । संसारमा पैसा भएका धेरै मान्छे छन्, त्यस्ता लगानीकर्ताहरूलाई हामी खोज्छौं र इन्भल्ब गराउँछौं ।

सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण विषय लगानी हो । शहर बसाउनलाई पैसा चाहिन्छ ।

पैसा नभइकन आइडिया मात्रै रचेर के गर्नु ! हामीसँगै भएको युरेनियम निकाल्न पैसा चाहिएन ? पेट्रोल/डिजेल जेसुकै निकाल्न पनि पैसा चाहिएन ? प्रकृतिक स्रोत/साधनलाई व्यवस्थापन गर्न पैसा चाहिएन ? एउटा शानदार एयरपोर्ट बनाउँछु भने पनि पैसा नै चाहियो, जे गर्न पनि पैसा चाहिन्छ । योजना छ हामीसँग, प्रकृतिले दिएका साधन/स्रोत छन्, तर परिचालन छैन । विश्वका धनी देशहरू पैसाले नै धनी बनेका हुन् ।

सरकारी संयन्त्र र कार्यान्वयनको सबाल

७ वटा संयन्त्रमध्ये ४ वटा कम्पोनेन्ट काठमाडौंमा छ, त्यसकारण यसलाई मिलाउन त्यति गाह्रो छैन । शहरी विकासको विषयमा देशभरि केही शहर बनाउने कुरा छ । मैले अध्ययन गरिसकेको छैन । एकपटक हेर्न पाएँ भने लाग्छ, कोही पनि भाग्न पाउँदैन । कोही पनि यसमा पन्छिन पाउँदैन । 

मन्त्रालयले धेरै समय खर्च गर्नुपर्ने, सोच्नुपर्ने विषय पनि मैले देखिरहेको छैन । जिम्मेवारीचाहिँ बोध हुुनुपर्‍यो । आजसम्म मन्त्री भएर आएको मान्छेलाई चाहिँ अन्यथा नलिउँ तर मैलेजस्तो अलिकति डिटेल्स लिन चाहेको भएदेखि शहरी विकास मन्त्रालयको हैसियत नै अर्कै हुन्थ्योजस्तो मलाई लाग्छ ।

(कुराकानीमा आधारित)