क्रसर उद्योगकै मनपरीका कारण इन्द्रावती नदी वरिपरिका खेतहरू मरुभूमिमा परिणत हुँदैछन् । खोलोमाथि निरन्तरको दोहनका कारण नदी कटान बढिरहेको छ भने किसानहरूले खेतमा सिँचाइ गर्न समेत कठिनाइ बेहोरिरहेका छन् । नदीमाथि अवैध तरिकाले स्काभेटर सञ्चालन गरिँदा सिन्धुपाल्चोक जाने इन्द्रावती पुल समेत खतरामा छ ।

स्थानीयहरूले सिँचाइको लागि बनाएको लिफ्ट बोरिङ समेत क्रसरका कारण बर्सेनि भत्किरहेको छ । सीमित क्रसर व्यवसायीको फाइदाका लागि हजारौं हजार स्थानीयहरूले सास्ती खेप्दा समेत प्रशासन भने मौन झंै देखिन्छ । क्रसर उद्योगका कारण सडक जीर्ण बनिरहेको छ भने जीर्ण सडकमा कुद्ने टिपरका कारण जिरो किलोदेखि ढाडखोला आसपासका स्थानीयहरूको घर धुलाम्मे हुने गरेको छ ।

खोलामा टिपर डुब्नेसम्मका खाडल पारिएका छन् । केही वर्षअघिसम्म सुनसरी धान फल्ने इन्द्रावती किनारका फाँटहरू यत्तिखेर पानी लगाउन नसकिने गरी अग्लिएका छन् । नदीमा मनपरी गरिँदा इन्द्रावती वरपर माछा पाउन छोडेको छ ।

यसका कारण माछा मारेर जीविकोपार्जन गर्दै आएको माझी जातिलाई आर्थिक उपार्जनको समेत समस्या परिरहेको छ । खेतीयोग्य जमिनबाट क्रसरले ढुंगा लाने भएपनि स्थानीय बासिन्दाले समेत खेत भाडामा लगाउने गरेका छन् । जताततैबाट स्काभेटरले ढुंगा झिक्दा बाँकी रहेका केही खेतीयोग्य जमिनसमेत संकटमा परेको छ ।

मनपरी टिपर चलाइँदा सुत्केरी र बिरामीलाई समेत साइड नदिने गरेको स्थानीयहरू पीडा सुनाउँछन् । टिपरवालाको दादागिरीका सामु स्थानीय निरीह बनेर पीडा लुकाइरहेका छन् । बालुवाका नाममा धूलो बिक्री गर्छन् । क्रसरबाट निक्लने धूलोसमेत सिधै नदीमै फाल्छन् । यसकारण इन्द्रावतीमा सङ्लो पानी देखिन छाडेको स्थानीयहरू गुनासो गर्छन् ।

स्थानीयहरूको जीवनमाथि प्रत्यक्ष खेलवाड गर्ने गरेका इन्द्रावती स्टोन प्रालिका सञ्चालक राजभक्त प्रधान भने प्रशासनलाई सेटिङ मिलाउँदै धन्दा गरिरहेका छन् । राजनीतिक दललाई चुनावी खर्च दिएर आफ्नो कर्तुत लुकाउन उनी लागिपरेका छन् ।

“मेरा लागि सबै पार्टी समान हुन् । सबैलाई चुनावी खर्च दिनैप–यो । जो आएपनि आफूलाई चाहि नै हाल्छ,” उनी भन्छन् । ‘कहिलेकाहीँ त चुनावी खर्च दिनुभन्दा चुनाव सकिने समयसम्म विदेश गएर बसौं जस्तो लाग्छ’ ।
स्थानीयहरूको पटकपटकको गुनासोलाई बेवास्ता गर्दैै क्रसर सञ्चालन गरिरहेका प्रधान भने प्रशासनलाई मोटो रकममा सेटिङ मिलाउँदै मस्तीमा लागेका छन् ।

“हामीलाई रुवाएर ऊ भने मोजमस्ती गरिरहेको छ । प्रशासन हाम्रो लागि हैन रहेछ,” एक स्थानीयले नाम नछापिदिने शर्तमा भने । प्रधानको क्रसरले गैरकानूनी रूपमा नदीजन्य सामग्री उत्खनन गरिरहेको मात्र छैन, कानूनविपरीत नदीमा एक्स्क्याभेटरको समेत प्रयोग गर्ने गरेको छ ।

अवैध काम लुकाउन नेताको घरमा कालिज र रक्सी !

सेटिङ नमिल्दा प्रधानले प्रहरीका ठूला हाकिमसँग दिदीबहिनीको सम्बन्ध बनाउँदै तिहार तथा दशैंमा टीका थाप्ने समेत गरेका छन् । प्रशासनका उच्च व्यक्तिलाई कालिज र रक्सी लिएर क्वाटर क्वाटरमा पुग्ने गरेका राजभक्त काभ्रेमा ‘बालुवा तस्करका किङ’का रूपमा समेत चिनिन्छन् । प्रधानले जिल्ला तहका नेतादेखि केन्द्रका नेताहरूसम्मलाई कालिज र रक्सीमा मोटो रकम खर्च गर्ने गरेका छन् ।

‘क्रसरहरूले नदीबाट नै अवैध रूपमा ढुङ्गा बालुवा निकालेर क्रसर सञ्चालन गर्दै आएका छन्,’ स्थानीय झलक चौलागाईंले भने ‘जसले गर्दा खोलाको सतह गहिरिनुको साथै पुल, बाटो र वरपरको खेतबारी डुबानमा पर्नसक्ने जोखिम बढाएको छ ।’

उनले थपे, ‘टिपरले बिगारेको सडकमा दैनिक गुड्ने हजाराैं टिपरले दुर्घटना बढ्नुका साथै धूँवाधूलोले आवतजावत गर्न समेत स्थानीयहरूलाई कठिन हुने गरेको छ ।’

जिल्ला अनुगमन तथा समन्वय समितिमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी, स्थानीय विकास अधिकारी, प्रहरी प्रमुख जिल्लामा प्राविधिक, जल तथा प्राकृतिक प्रकोप नियन्त्रण डिभिजन कार्यालय सिँचाइ र वन कार्यालयको संयुक्त टोलीले गत साउनमा स्थलगत निरीक्षण गरेको थियो । निरीक्षणले सञ्चालित क्रसरहरू अवैध भनी प्रतिवेदन समेत तयार गरी विभागमा पेश गरेपनि कुनै कारवाही हुनसकेको छैन ।

जिल्ला प्रहरी प्रमुख एसपी सकुल थापा भने प्रशासनले आदेश दिए तत्काल गैरकानूनी क्रसरलाई कारवाही गर्ने बताउँछन् । ‘गैरकानूनी हो भन्ने आँखाले देखिन्छ तर कारवाही गर्ने अधिकार छैन,’ उनले थपे, ‘प्रशासन र जिविसको मातहतमा रहने भएकाले हाम्रो भूमिका समन्वयकारी मात्र हुन्छ ।’

जिल्लाका जिविस कर्मचारीले समेत राजस्वमा वृद्धि हुने भन्दै व्यवसायीको दादागीरीलाई ढाकछोप र बचाउ गर्ने गरेको जिविसकै एक कनिष्ठ कर्मचारीले बताए । ‘जिविसका कर्मचारी र प्राविधिकलाई वार्षिक रूपमा लाखौ रुपैयाँ व्यवसायीले दिने गरेका छन्,’ उनले भने, ‘कागजमा कानूनी प्रक्रिया मिलाएर जिविस र प्रशासनका कर्मचारीले मोटो रकम लिने गरेका छन् ।’

क्रसरका कारण पुल भासिने खतरामा

इन्द्रावती नदीका किनारामा सञ्चालित काभ्रेको देउपुर गाविस ८ मा रहेको मेलम्ची एण्ड स्टोन्स प्रालिले नदीमा ह्युमपाइप राख्ने, डस्ट खोलामा मिसाई धमिल्याउने र नदीको बहाव परिवर्तन गर्ने गरेको छ ।

मेलम्ची खानेपानी आयोजनाका उपनिर्देशक रमाकान्त दुवाडी भन्छन्, ‘टिपरले बाटोमा पानी चुहाउँदै हिँडेसँगै पिच पूर्ण रूपमा उक्किसक्यो । जिरोकिलोदेखि मेलम्चीसम्मको २३ किलोमिटर सडकमध्ये १५ किलोमिटर पूर्ण रूपमा जीर्ण भएको छ ।’

‘क्रसर र तिनको ज्यादतीबारे पटक–पटक विभिन्न सञ्चारमाध्ययममा रिपोर्ट आइरहेपनि प्रशासनले कुनै कारवाही गरेको छैन,’ उनले लोकान्तरसँग भने, ‘सिन्धु काभ्रे जोेड्ने पुल समेत जोखिममा परेको समाचार प्रसारणमा आएपनि दुवै जिल्लाका प्रशासन भने मौन बस्दै आएका छन् ।’

विभिन्न समयमा क्रसरलाई कारवाही गर्ने बहानामा अनुगमन भएपनि हालसम्म कुनै प्रशासनिक कारवाही भने हुनसकेको छैन ।

---

---