पुस ११, २०८०
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
आज सिंगो विश्व कोभिड- १९ अर्थात् कोरोनाभाइरस विरुद्धको कठिन संघर्षमा छ । जसका कारण चार महिनाको यो अवधिमा विश्वका एक लाखभन्दा बढी मानिसहरूले जीवन गुमाइसकेका छन् ।
पाँच लाखभन्दा बढी मान्छेहरू उपचारपश्चात् निको भएका छन् भने २० लाखभन्दा बढी मान्छेहरूमा संक्रमण देखा परिसकेको छ । यो रोगको फैलिने क्रम पनि दिनदिनै बढिरहेको छ । यसले गर्दा विश्वको सम्पूर्ण क्षेत्र अस्तव्यस्त भइरहेको छ । यसरी पनि बुझ्न सकिन्छ कि आज सारा विश्व लकडाउनको स्थितिमा छ ।
दिनप्रतिदिन संक्रमण फैलिँदै जानु र यसको औषधि अहिलेसम्म पत्ता नलागेका कारण यो महामारीको सम्भावित जोखिमको अनुमान गर्न समेत गाह्रो भइरहेको छ ।
संक्रमण रोक्न र संक्रमितहरूको उपचारमा विकसित राष्ट्रहरू समेत असफल भइरहेको स्थितिमा यो संकट अझै गहिरिने देखिन्छ । संक्रमण रोक्नका लागि विश्वले अवलम्बन गरेको लकडाउनका कारण सम्पूर्ण गतिविधिहरू ठप्प भएका छन् ।
जनजीवन अस्तव्यस्त भएको छ नै यसले विश्वमा आर्थिक मन्दीका कारण कष्टपूर्ण भविष्यको डरलाग्दो चित्र समेत प्रस्तुत गरिदिएको छ ।
विगत २० दिनदेखि नेपालमा पनि लकडाउन गरेर कोरोना विरुद्धको कठिन लडाइँमा हामी सहभागी भएका छौं । हालसम्म १५ जना संक्रमितहरू फेला परिसकेको स्थितिमा नेपालमा पनि यो महामारीले रातो बत्ती बालिसकेको छ ।
सम्पूर्ण उद्योग धन्दा, शैक्षिक संस्था, कलकारखाना र यातायात समेत बन्द अवस्थामा रहेका छन् । रोग फैलिन सक्ने सम्भावना त आफ्नो ठाउँमा छँदैछ, महामारीको सम्भावित खतरालाई रोक्न युद्धस्तरमा लाग्नुपर्ने आवश्यकता यतिखेर टड्कारो बनेको छ ।
हालसम्म जे जस्तो सावधानी र तयारी गरिएको छ, यति नै पर्याप्त भन्न सकिने स्थिति छैन ।
यो संक्रमण र महामारीविरुद्धको लडाईंमा विश्वका सबै राष्ट्रहरूले आफ्नो तरिका अवलम्बन गरिरहेका छन् । आफ्नो देशको वस्तुस्थिति अनुसार युद्धका रणनीति र कार्यनीति तय गर्नु स्वाभाविकै हो । हाम्रोजस्तो देशमा परिस्थिति, भूगोल र चुनौती विश्वका अरू देशभन्दा फरक छ ।
यो महामारीका विरुद्ध लड्ने हतियार र जनशक्ति हामीसँग सीमित छ । हामीले अवलम्बन गरेको लकडाउनको तरिका उपयुक्त हुँदाहुँदै पनि यसको नकारात्मक पाटो नजरअन्दाज गर्न सकिने स्थितिमा छैन । विशेषगरी निम्न आयस्रोत भएका किसान र मजदुरहरूका लागि यो निकै कष्टकर भएको छ ।
महामारीले उत्पन्न गरेको यो विषम परिस्थितिमा संकटको सामना गर्ने पूर्ण तयारीमा लाग्नु नै आजको प्रमुख आवश्यकता हो । महामारीले पैदा गरेको यो चुनौतीसँग लडिरहँदा हामीले भविष्यमा देखापर्ने नयाँ–नयाँ समस्या र चुनौतीको बारेमा समेत गम्भीर हुनु जरुरी छ ।
विशेषगरी यो महामारीसँगै विश्वमै आर्थिक मन्दी व्यापक हुनेछ, जसका कारण गरीबी बेरोजगारी लगायतका ठूला समस्याहरू देखा पर्नेछन् । यसले गर्दा देशको अर्थतन्त्रमा प्रत्यक्ष योगदान गरिरहेको रेमिट्यान्समा ठूलो धक्का लाग्न सक्छ ।
देशभित्रै पनि बेरोजगारीको चाप उच्च ढंगले वृद्धि हुनसक्छ, यस्तो अवस्थामा व्यापक रोजगारी सिर्जना गर्ने खालका उद्योग व्यवसायको विकास गर्ने अवसर आएको छ ।
वर्तमान र भविष्यका त्यस्ता थुप्रै चुनौतीका बीच हामीले रणनीतिक महत्त्वका धेरै कामहरू गर्न सकिने सम्भावना पनि छन् । यसको पहिलो कार्य त स्वास्थ्य सेवाबाट शुरूआत गर्न सकिन्छ ।
हामी यो आर्थिक वर्षको बजेट कार्यान्वयनको अन्तिम चरणमा पनि भएको हुनाले रकमान्तरका सबै बजेट स्वास्थ्य क्षेत्रमा केन्द्रित गरेर युद्धस्तरमा काम गर्न सकियो भने देशको स्वास्थ्य क्षेत्रमा आमूल परिवर्तन गर्न सकिन्छ ।
माहामारीको यो विकराल अवस्थामा निजीक्षेत्रका अस्पतालहरूले गरेको व्यवहारलाई समेत मध्यनजर गर्दै सबै निजी अस्पतालहरू राष्ट्रियकरण गर्ने, सरकारी स्वास्थ्यचौकी र अस्पतालको स्तरोन्नति गर्ने काम गर्न सकियो भने स्वास्थ्य क्षेत्रलाई सबल बनाउन सकिन्छ ।
विपतको बेलामा केही जोखिमहरू उठाएरै भएपनि हामीले हाम्रो राष्ट्रका लागि काम गर्न सकिन्छ । हामीले हाम्रो सीमालाई व्यवस्थित गरेको भए आज यो विकराल स्थितिको सामना गर्नुपर्ने जोखिम कम हुन्थ्यो । हाम्रो जस्तो देशले सीमा व्यवस्थित नगरिकन विकास र प्रगति गर्न सकिँदैन ।
खुला सीमाका कारण भइरहेका राष्ट्रिय हित विपरीतका कामहरू रोक्नका लागि पनि यो एउटा उपयुक्त अवसर हो । यतिबेला विशेषगरी दक्षिणतिरको खुला सीमालाई व्यवस्थित गर्ने काममा राज्यको ध्यान केन्द्रित हुन जरुरी छ । यो कार्य गर्न सकियो भने सहज परिस्थितिमा वा विषम परिस्थितिमा हुने सबै खालका गलत क्रियाकलाप नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।
आजको विकसित परिस्थितिमा सुधार गर्न सकिने अर्को क्षेत्र हो, शिक्षा । जस्तोसुकै विषम परिस्थितिमा पनि निरन्तर अगाडि बढाउनुपर्ने क्षेत्र भनेको शिक्षा क्षेत्र नै हो । अब यो महामारी कहिले नियन्त्रण हुने हो भनेर कुरेर बस्ने या त अनलाइन कक्षा सञ्चालन गरेर भएपनि विद्यार्थीहरूको शैक्षिक गतिविधि अगाडि बढाउने भन्ने प्रश्न हाम्रो अगाडि खडा छ ।
यो अवस्थामा विश्वका विकसित राष्ट्रहरूले अवलम्बन गरेको प्रविधिमैत्री शैक्षिक प्रणालीलाई हामीले नेपालमा विकास गर्न जरुरी छ । नेपालमा रहेका सबै विश्वविद्यालय र विद्यालयहरू तत्कालै यो दिशामा अगाडि बढाउने अवसर यो महामारीको चुनौतीले सिर्जना गरेको छ ।
राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड मानिएको कृषिक्षेत्रलाई यतिबेला विशेष महत्त्वका साथ अघि बढाउन जरुरी छ । यो महामारीको विकराल समस्याका बीच खाद्यान्न लगायतका कृषिजन्य वस्तुहरूको आयात प्रत्यक्षरूपमा प्रभावित हुन्छ । यस्तो अवस्थामा कृषि क्षेत्रलाई विशेष महत्त्वका साथ अगाडि बढाउने र उत्पादनमा आत्मनिर्भर हुने एउटा राम्रो अवसर पनि हो ।
यस्तो बेला कृषिक्षेत्रको विकासका लागि विशेष प्याकेजको घोषणा गर्दै आमकृषकहरूलाई आफ्नो उत्पादनमा वृद्धि गर्न प्रोत्साहित गर्ने राम्रो सम्भावना देखिन्छ । यसले देशभित्रको बेरोजगारीलाई कम गर्न एक हदसम्म मद्दत गर्न सक्छ ।
हरेक नयाँ सम्भावना हासिल गर्नका लागि बलियो राष्ट्रिय एकता आवश्यक हुन्छ । अहिले कोभिड- १९ कारण उत्पन्न परिस्थितिले राष्ट्रिय एकताको बलियो आधारभूमि तयार गरिदिएको छ । यस्तोबेला सबै राजनीतिक शक्तिहरूलाई एक ठाउँमा राखेर यस्ता महत्त्वाकांक्षी योजनाहरूमा राजनैतिक नेतृत्वले ध्यान केन्द्रित गर्यो भने राष्ट्रले अभूतपूर्व विकास र प्रगति हासिल गर्न सक्दछ ।
सत्ता र शक्तिको संकीर्ण स्वार्थभन्दा माथि उठेर राष्ट्रका अगाडि देखापरेका चुनौतीहरूको सामना गर्दै सम्भावनाको दिशामा अगाडि बढ्नु नै अहिलेको राजनीतिक नेतृत्वको मुख्य दायित्व हुनुपर्दछ । महामारीको यो संकटले हाम्रा अगाडि केवल भयावह आतंक र चुनौती मात्रै होइन व्यापक सम्भावनाको समेत ढोका खोलिदिएको छ ।
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
सृष्टिमा हरेक चीजको एउटा अति हुन्छ, जसलाई हामी सीमा भन्ने गर्छौँ, जलाई उसले आउँदा सँगै लिएर आएको हुन्छ र जेजति गर्छ यसैभित्रै रहेर गर्छ । अति पार गर्नासाथ उसको अस्तित्व पनि समाप्त हुन पुग्छ । अति पार गरेपछि नदी...
नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलन कतिपटक विभाजन भयो ? पुनः एकता, मोर्चा गठन, विघटनलाई हेर्दा यसको जोडघटाउको लामै शृङ्खला बन्छ । र, त्यसमा मूलधारको राजनीतिबाट विभाजित कम्युनिस्ट पार्टी अर्थात् वामपन्थी पार्टीहरूको विसर्...
नेपालको निजामती सेवा (समग्र प्रशासन) कम व्यावसायिक भएको आरोप लाग्दै आएको छ । कर्मचारीहरूमा बुझाइको स्तर सतही देखिन थालेको छ । सकारात्मक सोच पनि खस्किएको छ । प्रस्तुतिमा आत्मविश्वास होइन, हीनभावना देखिन थालेको ...