पुस ५, २०८०
हाम्रा पुर्खाहरूले २०० (सन् १८१४) वर्षअघि कस्तो समाजमा जीवनयापन गरे ? यसको लेखाजोखा हेर्दा कहालिलाग्दा तथ्यबाहेक केही भेटिन्न । मूलतः पूर्वदेखि पश्चिमसम्म मध्यपहाडी क्षेत्रका युवाहरू लावालस्कर लागेर युद्धमा होमिए ।...
काठमाडाैं | फागुन २८, २०८०
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले नियुक्ति पत्र थमाइदिएपछि २०५६ माघ २५ गते रसुवाको सदरमुकाम धुञ्चेस्थित जिल्ला सिञ्चाइ कार्यालयमा शुरू नियुक्ति लिएँ । त्यहाँ रहँदा इञ्जिनियर र ओभरसियरले मलाई पनि फिल्डमा लैजान्थे । फिल्ड भत्ता भने उनीहरूले मात्र लिन्थे, मलाई दिँदैनथे । सो कार्यालय नुवाकोटस्थित डिभिजन कार्यालयमा गाभिएपछि म उद्योग मन्त्रालयमा सरुवा भएर आएँ । मेरो कार्यदक्षता देखेर मन्त्रालयका सचिवहरू समेत छक्क पर्दथे । कम्प्युटरबाट शुद्धाशुद्धिसहित एकैछिनमा एक पेज सिध्याइदिँदा सबैजना अचम्मित हुन्थे । मैले सचिव, सहसचिव तथा उपसचिवसमेतलाई कम्प्युटर सिकाउने काम गरें । सचिव भानुप्रसाद आचार्य, सहसचिव निरञ्जन बराललाई समेत मैले उहाँहरूको कार्यकक्षमा बसेर वा कहिलेकाहीँ मेरै कार्यकक्षको कुर्सीमै राखेर कम्प्युटर सिकाएँ ।
मलाई मन्त्रालयले कर्मठ र इमान्दार कर्मचारीको रूपमा लिन थाल्यो र सजिलोका लागि सबैले मलाई नै खोज्न थाले । उच्चपदस्थ अधिकृतहरूको ध्यान मतर्फ आकर्षित हुन्थ्यो । कर्मचारीहरूबीचमा एकआपसमा मनमुटाव भएको मैले धेरै देखेँ । उसले उसलाई सराप्ने र गाली गर्ने त कति देखेँ कति । कामचोर र बेइमान कर्मचारीहरूको बिगबिगी अझै पनि छ हरेक निकायमा । मलाई सर्वसाधारणहरूले सबै कर्मचारी भ्रष्ट छन् भन्नु उचित लाग्दैन, किन कि यहाँ कैयन इमानदार कर्मचारीहरू पनि छन् । बेइमान कर्मचारीहरू घुमिफिरी मालदार अड्डा चाहर्छन् ।
२०७० मा मलाई कपिलवस्तुको मोतीपुर गाविसको सचिवमा पदस्थापन गरियो । म भाँचिएको र टुसाएको अर्को सानो करङको पीडाबाट गुज्रिरहेको थिएँ र थेरापीका लागि कहिले शिक्षण अस्पताल त कहिले निजी फिजियोथेरापी सेन्टरमा गैरहनुपर्थ्यो । उता मोतीपुरको गाविस कार्यालय वाणगंगा नगरपालिकामा गाभियो र मलाई तत्कालीन जिल्ला विकास समितिमा फाजिलमा राख्ने काम भयो । त्यसबखत म सार्वजनिक संस्थान निर्देशन बोर्ड काठमाडौंमा काजमा भएकाले जिविसले तलब मेरो खातामा राखिदिन्थ्यो । बिग्रँदो स्वास्थ्यका कारण म थेरापीहरू छुटाएर कपिलवस्तु जान सक्ने अवस्था थिएन । बोर्डमा काजमा राखिराख्नका लागि तत्कालीन स्थानीय विकास मन्त्रालयमा धेरै नै धाउनुपर्यो र हारगुहार गर्नुपर्यो । कारण एउटै थियो, नाजुक स्वास्थ्य अवस्था । सार्वजनिक संस्थान निर्देशन बोर्ड खारेज भएपछि बोर्डको सम्पत्ति तथा दायित्वमा अर्थ मन्त्रालयमा एक वर्ष गुजारें । काम नतोकिँदा पुस्तकालयमा अध्ययन गरेर दिन कटाउँथे ।
'कार्यालय नभएको ठाउँमा सरुवा'
२०७५ चैतमा मलाई सरकारले मालपोत कार्यालय सिम्रौनगढ बाराको मालपोत अधिकृतमा पदस्थापन गर्यो । तर, त्यहाँ मालपोत कार्यालय खडा भैसकेको थिएन । एक त मालपोत कार्यालय मेरो रुचिको कार्यालय पनि थिएन । किनकि नैतिकता र इमान्दारिता बचाइराख्ने मेरो धेय थियो । आखिर उक्त मालपोत कार्यालय मैले अवकाश पाएको दुई महिनापछि अर्थात् २०७९ भदौमा मात्र स्थापना भयो । २०७९ मा स्थापना भएको कार्यालयमा चार वर्षअघि अर्थात् २०७५ मै मलाई पदस्थापन गर्दा मैले एक वर्षसम्म तनाव व्यहोर्नुपर्यो । सामान्य प्रशासन मन्त्रालयमा छ/सातजना साथीभाइहरू हुँदाहुँदै पनि मलाई काठमाडौँस्थित कुनै पनि कार्यालयमा सरुवा गरिएन । कुनै-कुनै साथीहरूले 'पैसा खुवाउने गर्नुस् न, सरुवा भैहाल्छ नि' पनि भने । तर म कुनै पनि हालतमा पैसा खुवाउने सोचमा थिइनँ । मेडिकल बोर्डको सिफारिश बोकेर मैले सामान्य प्रशासन मन्त्रालय धाएँ र भौतारिएँ धेरै समयसम्म । २०७६ चैत्र २७ गते मलाई मालपोत कार्यालय रोल्पाको मालपोत अधिकृतमा छ महिनाका लागि काजमा खटाइयो । आफ्नो रुचिको कार्यालय नभए तापनि मन नलागी नलागी रोल्पा मालपोतमा हाजिर भएँ । मेरो घर पनि उतै भएकाले मलाई चिन्न नसकेको जन्मथलो खुंग्री र समग्र रोल्पाले चिन्यो । फाइदा त्यही एउटै मात्र भयो ।
रोल्पा हाजिर भएलगत्तै लकडाउन शुरू भयो र कामकाज ठप्प भयो । काजमा रहिरहेकै अवस्थामा मलाई कार्यालय नै नभएको ठाउँ मालपोत कार्यालय सिम्रौनगढबाट भूमि व्यवस्थापन विभागले रोल्पामै सरुवा भएको पत्र पठायो । नियमानुसार २०७९ असारसम्म रोल्पामै रहनुपर्ने भए तापिन स्वास्थ्यमा समस्या भएको र मालपोत कार्यालयमा रही कामकाज गर्ने मनस्थिति नभएको कारण म सबैभन्दा कमजोर निकाय खेलकुद मन्त्रालयमा सरुवा भएँ र अवकाशका लागि आठ महिना कुरेँ । मसँग सल्लाह नै नलिई अचानक मन्त्रीको निजी सचिवालयमा कामकाज गर्न तोकियो । शान्त वातावरण चाहिने मलाई अशान्त ठाउँमा खटाइएकोमा गुनासो गर्न प्रशासन गएँ ।
प्रशासनका उपसचिवले भन्नुभयो, 'रुकुमबासी मन्त्रीको सचिवालयमा रोल्पाबासी मान्छेले काम गर्न पाएपछि अरू के चाहियो ?' आफू फन्दामा परेको महसुस भयो । अनेक थरिका मान्छे आउजाउ गर्ने ठाउँ हो, मन्त्रीको सचिवालय । त्यही भएर बल्लबल्ल छ महिना मन्त्रीको निजी सचिवालयमा कटाएँ । सचिवालयमा बस्दा मन्त्रीले महाशाखा वा शाखाबाट फाइल मगाउने र निजी सचिवले मन्त्रीको टेबुलबाट बोकेर आफ्नो कार्यकक्षमा लैजाँदा भुसतिघ्रेहरू सँगसँगै हुन्थे । र, निजी सचिवको कार्यकक्षमा स्वकीय सचिव समेत बसी के-के गर्थे थाहा पाइँदैनथ्यो । आसेपासेहरूले भित्रबाट चुकुल पनि लगाइहाल्थे । सचिवालयमा कामले आउने र विना कामले आउने बराबरजस्तै हुन्थे । स्वकीय सचिवले मेरो कुर्सी/टेबुल नै कब्जा गरेपछि मलाई दिक्क लाग्न थाल्यो, त्यसैले दुई महिना बिदामा बसेँ र २०७९ असार २२ गते अनिवार्य अवकाशपश्चात् आनन्दले सास फेर्न पाएँ ।
'सरकारले भनेबमोजिम घरपायक भएन'
सरकारले कर्मचारी समायोजन गर्ने सिलसिलामा घरपायक पदस्थापन गर्ने भन्दै हालको ठेगाना कायम गर्न उर्दी जारी गर्यो । सोहीअनुसार मैले पनि रोल्पाबाट काठमाडौं बसाइँसराइको प्रमाणपत्र लिएर निजामती किताबखानामा अद्यावधिकका लागि बुझाएँ । तर पदस्थापन न घरपायक भयो, न त पदस्थापन भएको ठाउँमा कार्यालय नै थियो । यस्तो गर्नुथियो भने किन बसाइँसराइको कागज बनाउनुपर्थ्यो र मलाई ? रोल्पाकै ठेगाना नै ठीक थियो नि !
'लेखापालका कारण १६ हजार गुम्यो'
जिल्ला विकास समितिमा दरबन्दी रहँदा लेखापालले पोशाक भत्ताबापतको रकम भुक्तानी नगर्दा रु ७५०० नोक्सानी व्यहोर्नुपर्यो । भुक्तानी माग्दा काज रहेको निकायबाट लिनुस् भने र काज रहेको निकायका लेखापालले दरबन्दी भएकै कार्यालयबाट लिनुस् भने ।
रोल्पा मालपोत कार्यालयमा कार्यरत रहँदा लेखापालले नागरिक लगानी कोष कट्टीबापतको रकम कोषमा नपठाउँदा ८५०० नोक्सानी व्यहोर्नुपर्यो । कर्मचारीवृत्तमा खराब मानिने लेखापालहरूको चाकडी गर्नेतर्फ लागिएन ।
'काम गर्ने कालु, मकै खाने भालु'
कुनै बखत मन्त्रालयमा राति नौ बजेसम्म खट्ने र विभागमा रहँदा सार्वजनिक बिदाका दिनहरूमा समेत डटेर काम गर्दा पनि हरेक वर्ष निजामती सेवा पुरस्कार पाउनेको सूचीमा मेरो नाम नपर्दा म छक्क पर्थेँ । सूचीमा केही भ्रष्ट र कामचोरहरूको नाम देख्दा भने पुरस्कार नपाएकै राम्रो भन्ने मनस्थितिमा पुग्थेँ । कसैसँग गुनासो गर्दैनथेँ ।
विकृति/विसंगति र भ्रष्टाचारविरुद्ध कलम
२०५३ सालमा गोरखापत्र दैनिकले ‘भाग्य र कर्म’ शीर्षकको मेरो पहिलो कथा छाप्यो, जुन कथाका इमानदार र भ्रष्ट कर्मचारीलाई पात्र बनाएको थिएँ । त्यस्तै स्पेसटाइम दैनिक पत्रिकामा ‘घुस र पदोन्नत’ शीर्षकको कथा छापिएको थियो । मेरा कैयन लेख रचनाहरू विद्रोह झल्किने खालका हुन्थे । कार्यालयमा कार्यरत हुँदा आफूले देखेका नचाहिँदा क्रियाकलापहरूलाई लेख रचनामा उतार्थेँ । मेरो अध्ययन साहित्य नभए तापनि रुचि भएकै कारण साहित्यतर्फ होमिएको थिएँ । २०६१ सालमा म साहित्यिक संस्था दायित्व वाङ्मय प्रतिष्ठानको आजीवन सदस्य भएको थिएँ ।
साधारण जीवनशैली
मैले हजार रुपैयाँ पर्ने गोल्डस्टार जुत्ता लगाउँछु, अरूले जस्तो दश हजारका जुत्ता म लगाउँदिनँ । ‘सादा खाना वनारस जाना’ को सिद्धान्तलाई अंगालेको छु । पन्ध्र वर्ष अघिदेखिका पोशाक लगाउने गर्छु । मैले जिन्दगीमा सुनको सिक्री र औँठी लगाएको छैन र लगाउनेवाला पनि छैन । एक घण्टासम्मको दूरीका लागि म गाडी चढ्दिनँ, पैदल नै हिँड्छु । अति जरुरी काममा मात्र ट्याक्सी प्रयोग गर्छु । सम्पत्ति थुपार्नेहरूलाई व्यंग्य गर्दै फेसबूकमा सामग्रीहरू सम्प्रेषण गर्नेगर्छु । अधिकृतबाट अवकाश भए तापनि दुई श्रेणी मुनिका कर्मचारी अर्थात् खरिदारकोभन्दा कम पेन्सन थाप्छु । जथाभावी र फजुल खर्च गर्ने मेरो क्षमता पनि छैन ।
अवकाशपछिका दिन
चालीस वर्ष काठमाडौंमा, त्यसमा पनि बाह्र वर्ष सिंहदरबारभित्र बिताउँदा कुशासनका धेरै कुराहरू देख्नुपर्यो । त्यतिबेलादेखि बेथिति र विसंगतिविरुद्धका विषयमा लेख्ने गर्छु र देश बर्बाद गर्नेहरूलाई पनि कलममार्फत् बेलाबेलामा घोच्ने गर्छु । २०६१ सालमा पहिलो कविता संग्रह ईन्द्रेणी प्रकाशन गरेको अठार वर्षपछि अर्थात् २०७९ मा जन्मथलो झल्काउने ‘साइँली सलल’ बोलको एउटा गीत रचेँ, जुन रेकर्ड भएर पनि युट्युबमा उपलब्ध छ । २०८० मा आफ्ना संघर्षका कुराहरू समावेश भएको आत्मकथा संग्रह ‘ओगिल्जा’ प्रकाशनलगत्तै ‘रापतीका अलग शब्दहरू’ पनि प्रकाशन भैसकेका छन् । अझ आधादर्जन पुस्तक प्रकाशनको तयारी त छन्, तर आर्थिक समस्याका कारण ती तत्काल प्रकाशन हुनेवाला छैनन् ।
प्रसंशकहरूबाट उत्साह
मेरा फेसबूक साथीहरूबाट प्राप्त प्रेरणा र उत्साहबाट साहित्यमार्फत म यहाँसम्म आइपुगेको छु । बरु आफन्तहरूबाट उत्साह पाइँदैन । समसामयिक लेख र साहित्यिक रचनाहरू सञ्चार माध्यममा प्रकाशन भैरहेका छन् । दुई घण्टामा एउटा लेख तयार गर्न सक्छु भने पन्ध्र मिनेटमा एउटा गीत वा कविता रच्न सक्छु । त्यस्तै एउटा मुक्तक पाँच मिनेटमा तयार गर्न सक्छु । फुर्सद भएमा कहिलेकाहीँ दिनमा चारवटासम्म लेख/रचना गर्ने गरेको छु । मेरो रमाउने विषय भनेकै लेखन र साहित्य हो । कहिलेकाहीँ तीनवटासम्म साहित्यिक कार्यक्रमहरू भ्याउनुपर्ने अवस्था पनि आउँछ । काठमाडौंमा आयोजित हरेक कार्यक्रममा राप्ती भेगका साहित्यिक व्यक्तित्वहरू भेटाउन मुस्किल पर्छ, कहिलेकाहीँ फाट्टफुट्ट भेटिनुहुन्छ, नत्र प्रायः कार्यक्रमहरूमा मैले गृहजिल्ला रोल्पाको मात्र होइन, राप्तीकै प्रतिनिधित्व गर्नुपर्ने हुन्छ ।
'सुकुम्बासी भन्दा पनि हुन्छ'
मेरो नाममा रोल्पाको खुग्रीमा आधा घर र बाटोले नछोएको मूल्यहीन डेढ आना जग्गा मात्र छ । मेरो सम्पत्ति भनेकै कलम, कागज, शब्द र शब्दपुञ्जहरू नै हुन् । त्यस्तै प्रसंशकहरूबाट प्राप्त प्रशंसाका पोकाहरू पनि अमूल्य सम्पत्ति हुन् । आफन्तहरूबाट भन्दा पनि पराई तर प्रसंशकहरूबाट नै मैले उत्साह पाउँदै आएको छु । मैले पाएका उपाधिहरूमध्ये ‘प्रकृतिप्रेमी’ को उपाधि पनि हो । त्यसैले म बेलाबेलामा जन्मथलो रोल्पाको खुंग्री जाने गर्छु र प्रकृतिसँग रमाउँदै वनपाखा, नदीनाला, गौचरणको भ्रमण गर्ने गर्छु ।
हाम्रा पुर्खाहरूले २०० (सन् १८१४) वर्षअघि कस्तो समाजमा जीवनयापन गरे ? यसको लेखाजोखा हेर्दा कहालिलाग्दा तथ्यबाहेक केही भेटिन्न । मूलतः पूर्वदेखि पश्चिमसम्म मध्यपहाडी क्षेत्रका युवाहरू लावालस्कर लागेर युद्धमा होमिए ।...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
धेरै पहिलेको कुरा हो एक जना सज्जनका दुई भाइ छोरा थिए । उनीहरूबीच निकै मिल्ती थियो । एकपटक भगवान्ले आएर वरदान माग भनेकाले उनीहरूले अमरताको वर मागेका थिए । उनीहरूको कुरा सुनेर भगवान्ले भने– ‘...
ललितपुरको गोदावरीस्थित सनराइज हलमा नेकपा (एमाले)का दुई महत्वपूर्ण कार्यक्रम भए । एमालेको प्रथम विधान महाधिवेशन (२०७८ असोज १५ र १६ गते) सनराइज हलमै भएको थियो । विधान महाधिवेशनले विभाजनदेखि चौतर्फी घेराबन्दी...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...