कर्णालीको विकट जिल्लाको पहिचान बनाइएको हुम्ला जिल्लामा पहिलो पटक जाने अवसर मिल्यो । प्राकृतिक श्रोत र साधनमा धनी कर्णालीको उच्च हिमाली जिल्ला हुम्लामा जान पाउनु मेरो लागि अत्यन्तै अवसर थियो ।

साउन महिनाको १५ गते खीर खाने दिन थियो । कर्णाली प्रदेश सभामा सभामुख राजबहादुर शाही, प्रदेश सभा सचिव जीवराज बुढाथोकी, संसद सहयोग परियोजना कर्णाली प्रदेशका संयोजक क्यारिना श्रेष्ठलगायतसँग खीर खाएर साउन १५  मनाउने योजना थियो ।

खीर खाने योजना बनिरहेको समयमा राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक प्रदेश कार्यालयका प्रमुखको सभामुख शाहीको कार्यकक्षमा आगमन भयो ।

त्यहाँ उनले सभामुख शाही र सचिव बुढाथोकीसँग कुराकानी गरिरहेका थिए ।

सोही समयमा पत्रकार तिलक पौडेलको फोन आयो । उक्त फोन उठाउने बित्तिकै मलाई हुम्ला जानुस भन्ने अफर आयो ।

मलाई लाग्यो यहाँ बसेर खीर खानुभन्दा उच्च हिमाली जिल्लामा जान पाउनु मेरो लागि अहोभाग्य हो । यही ठानेर मैले तत्काल जाने निर्णय गरें ।

उनले आफ्नो मोटरसाईकल लिएर आए । उनको मोटरसाईकलमा बसेर सुर्खेत एअरर्पोटमा पुगियो ।

एअरपोर्टमा प्रदेश सरकारका उद्योग, पर्यटन वन तथा वातावरण मन्त्री नन्दसिंह बुढा, डिभिजन वन कार्यालय हुम्लाका प्रमुख निरज झा, मन्त्रीका स्वकिय सचिव सुरेश बुढा, मन्त्री बुढाका अंगरक्षकलगायत पर्खिरहेका थिए ।

उहाँहरुसँग कुराकानी भइरहेको बीचमा सिता एअरको विमान एअरपोर्टमा आयो । कर्णालीको विमानस्थलबाट कर्णालीमा जाने पहिलो अवसरलाई म राम्रोसँग नियाल्न, महसुस गर्न चाहन्थें । झ्याल तिर त्यो पनि विमानको इन्जिनलाई छेकेर बस्ने सिटको खोजी गर्दै बसें । विमान उड्यो ।

काँक्रेविहार हुँदै विमान उड्यो । दैलेखको तल्लो डुंगेश्वर हुँदै उक्त जहाज मेरो जन्मभूमि आठबीसको सिमाना हुँदै उड्ने रहेछ । त्यसरी जाँदा जहाजलाई सिमिकोट पुग्न ३३ मिनेट लाग्यो ।

जहाज सिमिकोटमा पुगेपछि त्यहाँ प्रमुख जिल्ला अधिकारी, प्रहरी डिएसपी, नेकपाका नेता तथा कार्यकर्ताहरु, वन डिभिजन, घरेलु कार्यालयलगायतका कर्मचारीहरुले भव्य स्वागत गरे ।

सिमिकोटमा रहेको तिब्बतियन होटेलमा नास्ता खाने काम भयो । नास्तामा दुईतिर रोटी र बीचमा अम्लेट राखेर दिने चलन रहेछ । पिरो खानेहरुका लागि पाकेको रातो खुर्सानीको गिलो अचार दिइने रहेछ ।

एक त सुर्खेतबाट २९ सय मिटरको उचाईमा पहिलोपटक पुगेको, त्यसैमा पातलो कमिज लगाएर हिडेको पहाडिया म । जाडोले कठ्यांग्रिने अवस्था आयो । त्यसपछि त्यहाँ एक ज्याकेट खरिद गरियो ।

साँझ ६ बजिसकेको थियो । ६ बजेपछि हामी गेट वे अफ कैलाश होम स्टेमा बस्ने कार्यक्रम थियो । म हुम्ला पुग्ने बित्तिकै नेपाल टेलिभिजनका हुम्ला सम्वाददाता नरजङ्ग तामाङलाई फोन गरें । उनी आफ्नो छोरासँगै त्यहि होटलमा भेटन आउनु भयो । अर्का पत्रकार नवराज महतारा पहिले नै त्यहाँ आइसकेका थिए ।

सिमिकोटमा निजी क्षेत्रबाट सञ्चालित सात वटा जीप रहेछन् । ती जीपहरु जहाजमार्फत नै ल्याइएका रहेछन् । सरकारी एक वटामात्रै जीप रहेछ हुम्लामा । तर डोजर भने दर्जन भन्दा पनि धेरै रहेछन् ।

हामी करिब ७ बजे गेट वे कैलाश होम स्टे तर्फ लाग्यौं । हामीले सिमिकोटबाट उकालो यात्रा तय गर्नुथियो । म मेरा नजरले हुम्लाका हरेक दृश्य नियाल्न चाहन्थें, नियालिरहें । गाडी सिमिकोटको सिरान हुँदै तेश्रो लाग्यो ।

बाक्लो हुस्सु लागेका कारण सिमिकोट बजार देख्न उतिबेला पाइएन । हिल्सा जाने सडकमा जीपको यात्रा गर्दा मलाई दैलेखमै यात्रा गरिरहे जस्तो भान भयो ।

वस, फरक यति थियो त्यहाँ असाध्यै जाडो त थियो नै बाक्ला घरहरुको दृश्य, स्याउका बगैंचाहरु थिए ।

 बाहिर सिमसिम पानी परिरहेको थियो । सिमिकोट ७ को ओख्रेनी डाँडाफया हामी राती साढे आठ बजे पुग्यौं ।

स्थानीयले बाजागाजा बजाउँदै, फुलमाला र टीकाले हामीलाई स्वागत गरे । पहिलो राती हामी त्यहि सुत्यौं ।

विहानपल्ट त्यहाँ विभिन्न थरिका परिकारहरु खाइयो ।

मन्त्री बुढाले होम स्टे र संग्राहलयको उद्घााटन गरे । संग्राहलयमा त्यहाँका मौलिक कला संस्कृति झल्कने सामग्रीहरु राखिएको थियो ।

दिउँसो तीन बजे हामी त्यहाँबाट फर्कियौं । त्यहाँबाट वडा नं. चारमा रहेको लामा जातीको बाहुल्यता रहेको पारींखर होम स्टेको अवलोकन गर्न पुग्यौं ।

‘काँसाको कचौरामा तीन स्थानमा घ्यू लगाएर त्यमाथि उवाको छ्यांग राखेर आएका पाहुनालाई स्वागत गर्ने हाम्रो चलन हो । यहाँ आएका पाहुनाले यो अनिवार्य रुपमा सेवन गर्नैपर्छ । नगरे अपमान गरेको महसुस हुन्छ,’ स्थानीय छिरिङ लामाले पंक्तिकारसँग भने ।

त्यहाँ लामा जातीको प्रचलन पहिले गाइबस्तु बाँधिएको स्थानबाट मात्रै माथिल्लो तलामा जाने प्रचलन रहेछ । ‘प्रदेश सरकारका कारण हामीले त्यो पुरानो प्रचलनलाई अलिकति सुधार गर्‍यौं । अहिले माथिल्लो तलामा जानको लागि बैकल्पिक व्यवस्था गरेका छौं,’ उनी भन्छन् ।

हामी त्यहाँ लामा जातीको झाँकी हेर्न व्यस्त भयौं । त्यसपछि दोस्रो दिनको कार्यक्रम सकेर हामी फेरि सिमकोट आयौं ।

तेश्रो दिनको कार्यक्रम अनुसार हामी ठेहे भन्ने स्थानमा रामपाल देवताको मन्दिरमा बनाइएको सिंढी अवलोकन गर्ने र त्यहाँबाट रलिङ गुम्वाको अवलोकन गर्न जाने कार्यक्रम थियो ।

 ठेहेवासीको आत्मीय स्वागत पश्चात त्यहाँ खाना खाने काम भयो अनि टोली लाग्यो चार हजार मिटरको उचाईमा रहेको रलिङ गुम्वातर्फ । तर म भने स्थानीय बखतबहादुर विष्टको साथमा गएँ ।

टोली रलिङमा बास बस्यो भने म लोमान्टाङमा सिमिकोट गाउँपालिकाका कार्यपालिका सदस्य नाम्साल लामाको घरमा बास बसें ।

चौथो दिनको बिहानै हामी तीन जना रलिङ तर्फ लाग्यौं ।

बखत र नाम्सालले बाटोमा धेरै जडिबुटी चिनाए । म चाख लिएर हेर्न र उनका कुरा सुन्नमै व्यस्त थिएँ ।

बिहान पाँच बजे हामी घरबाट हिडेका थियौं । पुरी र आलुको तरकारी खाँदै बाटोमा गफिंदै उकालो बाटो लाग्यौं । ३२ सय मिटरको उचाईमा पुगेपछि मेरो दम फूल्यो मुटु नै बाहिर आउला जस्तो भयो । उकालो त्यति खतरनाक नभएपनि मेरो स्वास फुलेको थियो । ‘तपाई धेरै उचाईमा यात्रा गरिरहेका कारण लेक लागेको हुनसक्छ । त्यसैले तपाईलाई छिट्टै थकान महसुस भएको हो,’ बखतले भन्नु भयो । 

हामी करिब साढे २ घण्टाको उकालो यात्रा पश्चात हामी रलिङ पुग्यौं । रलिङ गुम्वा पुग्नुभन्दा अगाडि पर्यटन मन्त्रालयको ६१ लाखको लागतमा बनेको हेर्दा चीनको ग्रेटवाल जस्तै देखिन्थ्यो । दुवैतीर ढुंगामा बडो मेहनतका साथ कुँदिएका मुर्ति देख्दा मलाई सुर्खेतको काँक्रेविहारको याद आयो । सातौं शताव्दीमा स्थापना भएको उक्त गुम्वा हिन्दु र वौद्ध धर्म मान्नेहरुको लागि तीर्थ नै रहेछ । 

‘सातौं शताव्दीमा लामा गुरु जिजुम मिला राईवा अर्थात मिला राइवा बाहिरबाट आई यो गुम्वा स्थापना भएको किवंदन्ती छ । यसलाई दोश्रो कैलाशको अर्थमा लिइन्छ,’ २ हजार ढुंगामा मुर्ति कुँदिरहेका लामा गुरु छम्बेल दर्जे लामा भन्छन्, ‘यहाँ ताम्रा पत्र पनि थियो त्यो ताम्रा पत्र चोरी भइसकेको छ । त्यो ताम पत्र पुरातत्व विभाग काठमाडौंमा रहेको सुन्नमा आएको छ ।’ उनका अनुसार यहाँ एक पटक जो व्यक्ति आउँछ उसको सबै पाप पखालिन्छ ।

खैर, त्यो दिन मलाई स्वर्गमा पुगेको महसुस भयो । त्यसपछि हामी लोमाान्टाङ हुँदै सिमिकोट आयौं । भोलिपल्ट अर्थात पाँचौं दिनमा जहाज चढेर सुर्खेत आयौं । मलाई त्यहाँ रहुञ्जेल दर्जनभन्दा बढीले आत्मियता देखाए । पूर्ण रावल, नेकपाका जिल्ला इन्चार्ज, डिभिजन वन कार्यालय हुम्लाका प्रमुख नीरज झा र उनको टिमले भरपुर सहयोग गर्‍यो । उहाँहरु सबैको सहयोगले हुम्लालाई स्वर्गको रुपमा देख्न पाइयो ।

हुम्ला आफैंमा स्वर्ग रहेछ । हुम्लावासीको माया र सम्मानको त कुरा गरेर साध्य नै छैन । त्यहाँको कला, साहित्य र संस्कारले मन यति लोभ्यायो कि यो लेख लेख्न बाध्य बनायो ।

अन्त्यमा हुम्लाका सामाजिक विकास मन्त्री दल रावल र उनका स्वकीय सचिव नन्द रोकायाले बारम्बार फोन गरेर हुम्लाका बारेमा जानकारी दिनु भएकोमा हार्दिक आभार  ।